Саха дьоно киинэ эйгэтигэр ситиһиилэрэ олус үөрдэр. Чахчы, атын дойду дьоно биһиги, сахалар, олус дьоҕурдаахпытын, сатабыллаахпытын билэн-көрөн эрэллэр. Аҥаардас Саха сиригэр уһуллар киинэлэр өрөгөйдөрүн ылан көрүөххэ...
Бу күннэргэ өссө биир саха киинэтэ күн сирин көрүөхтээх. Билсиҥ – “Иччи” киинэҕэ сүрүн оруолу толорооччулартан биирдэстэрэ, СӨ үтүөлээх артыыһа, Б.Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын уонна киинэтин артыыһа Дмитрий Михайлов.
– Дмитрий, дорообо! Хайа, туох сонуннааххын?
– Тыйаатырга үлэ этэҥҥэ баран иһэр. Ыарыы туран, араастаан үлэлии сылдьабыт. Билигин эмиэ хааччахтааһын буолан эрэр. Көрөөччүлэрбит ахсаана саалаҕа 75%-ҥа тиийэн баран, төттөрү көҕүрээтэ. Онон лоп курдук саала аҥаара көрөөччүлээх сиргэ үлэлии сылдьабыт. Балаһыанньа арыый да көнө сылдьыбытыгар үс сааланан үлэлээбиппит. Өссө туох-хайдах буолуо биллибэт. Ыарыы муҥутаан турар кэмигэр, былырыын куйаар ситиминэн испэктээктэри эмиэ туруоран турардаахпыт. Билигин “Алитет хайаҕа дабайыыта” диэн испэктээги туруора сылдьабыт. Дьиҥэр, бэс ыйыгар Казаҥҥа барыахтаах этибит, онооҥҥо диэри балаһыанньа хайдах буолар?.. Чэ, уопсайынан, тыйаатыр үлэһиттэрэ бука бары үлэ үөһүгэр сылдьабыт. Ол курдук, “Таптаа миигин таптаа”, “Көрүдьүөс мөккүөр”, Кыайыы күнүгэр аналлаах испэктээк, о.д.а. туруоруулар дьон дьүүлүгэр тахсыбыттара.
– Тыйаатырга үлэлээбитиҥ ыраатта ээ...
– Щепкини 1985 сыллаахха бүтэрэн кэлиэхпиттэн Саха тыйаатырыгар үлэлии сылдьабын. Ол аата, 36 сыл буолбут эбит. Олимпиада кэнниттэн 1980 сыллаахха 20 саха оҕото Москубаҕа тиийэн артыыс идэтигэр уһуйуллубуппут. Бары этэҥҥэ бүтэрэн, Саха сирин үс тыйаатырыгар арахсан үлэбитин саҕалаабыппыт. Ол курдук, Ньурбаҕа, Саха тыйаатырыгар уонна Нерюнгрига баар куукула тыйаатырыгар тарҕаспыппыт. Билигин сорохтор киинэ эйгэтигэр, үөрэх кыһаларыгар уһуйааччынан ситиһиилээхтик үлэлииллэр. Бииргэ үөрэммит доҕотторум өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр-көстөр дьон. Холобур, Никита Аржаков, Пётр Скрябин, Юрий Макаров уо.д.а. бааллар. Онтон Саха тыйаатырыгар оччотооҕу щепкиннэртэн сэттиэбит.
– Эн хантан сылдьар этигиний?
– Мин 1958 сыллаахха Сунтаарга күн сирин көрбүтүм. Ийэм Мария Иннокентьевна Михайлова 1930 сыллаах төрүөх, билигин даҕаны биһиги кэккэбитигэр баар, үөрдэ-көтүтэ сылдьар күндү киһибит буолар. Оскуоланы дойдубар ситиһиилээхтик бүтэрэн, аармыйа кэккэтигэр сулууспалаабытым уонна үөрэххэ барбытым. Дьиҥэр, быраас буолуохпун ыраланар этим эрээри, хаста да эксээмэн туттара сатаан баран, баалбынан кыайан хапсыбатаҕым, киирбэтэҕим. Инньэ гынан биригээдэ тэринэн, уопсайа 8 буолан тутууга тиийэн үлэлээбиппит. Билигин ол оҕолорум сэттиэн бука бары быраас буолан сылдьаллар. Арай мин эрэ артыыс буолбуппун (күлэр). Бэйэм дьиэ кэргэним туһунан сырдаттахха, кэргэннээхпин, Бүлүү Тоҕус нэһилиэгиттэн төрүттээх уонна икки уоллаахпын. Уолаттарым – хайыы үйэ үлэһит дьон. Чэ, ити курдук...
– Дмитрий, бүгүҥҥү кэпсэтиибит киинэҕэ ананар... Тыйаатыр артыыһыттан киинэҕэ хайдах кэллиҥ? Бу бүтэһик сылларга эйигин күөх экирээҥҥэ үгүстүк көрөр буоллубут.
– Аан бастаан киинэҕэ холонуум “Мааппа” диэн үлэттэн саҕаламмыта. Киинэ режиссёра – Алексей Романов. Свердловскайдааҕы устуудьуйа устуута буолар. Онно сүрүн оруолу – Ылдьааны – толорбутум. Кэллиэгэм Маргарита Борисованы кытта уһуллубуппут. Оччолорго айымньы ааптара Николай Заболоцкай тыыннаах этэ. Киниттэн киинэ устуутугар көҥүл ылан, сүбэтин-аматын истэн бу үлэни устубуппут. Онон чэй иһэ-иһэ оҕонньору кытта атах тэпсэн олорон сэһэргэспит дьоллоохпун. Чэ, уопсайа 20-тэн тахса киинэҕэ уһулуннум быһыылаах.
– Дьэ, “Иччи” киинэбитигэр киириэххэ...
– Бу киинэбитин 2017 сыллаахха устубуппут. “Иччи” сүрэхтэниитэ ыам ыйын 27 күнүттэн былааннанар. Киинэ режиссёра Костас Марсан уонна продюсер Марианна Сиэгэн. Эрдэттэн Саха сириттэн тахсан, тас дойдуга тиийэ көстүөхтээҕэ биллэр этэ. Бу киинэҕэ өрөспүүбүлүкэ артыыстара эрэ буолбакка, нуучча артыыстара Москубаттан, Санкт-Петербуртан, о.д.а. куораттартан уһуллубуттара.
Мин кастинг көмөтүнэн Бүөтүр оруолугар талыллан киирбитим. “Арт дойду” хампаанньа артыыстары сүүмэрдээн аҕай ылбыттара. Мин ойоҕум оруолугар бииргэ үөрэммит доҕорум, кэллиэгэм Матрена Корнилова уһуллубута. Хомойуох иһин, кини бу бүтэһик үлэтэ буолар, билигин биһиги кэккэбитигэр суох. Өссө биһиги тыйаатырбытыттан талааннаах артыыс Ильяна Павлова уһуллубута.
– Киинэни ханна устубуккутуй?
– Сүрүн көстүү Хаҥалас Тиит уһуллуутугар буолбута. Онтон Москубанан, Питеринэн эмиэ үлэ барбыта. Этэн ааспытым курдук, сүрүн оруолга өссө кэлии артыыстар бааллара. Холобур, улахан уолбут ойоҕун Москуба артыыһа Марина Васильева оонньообута. Эдэр артыыстартан Борислав Степанов уонна Илья Яковлев этилэр. Туох диэхпиний, олус күүстээх бөлөххө киирэн үлэлээбитим. Устууга эппиэтинэстээх исписэлиистэр үлэлэрин 100% толорбуттара. Туох-баар ымпыгы-чымпыгы барытын учуоттаан диэххэ. Маннык профессионал уонна аныгы көрүүлээх хамаанданы кытта үлэлиир наһаа табыгастаах этэ. Уот-күөс, декорация, таҥа-сап өттүн киһи этэ да барбат. Онон көрөөччүлэргэ хас эмэ сыл таҥыллыбыт, ис хоһоонноох, үрдүк хаачыстыбалаах киинэ күүтэр диэн этиэхпин сөп. Бэйи, биһиги үлэбитин көрөөччүлэрбит бэйэлэрэ сыаналыахтара буоллаҕа.
– Иччи диэн аата да этэрин курдук, итэҕэлгэ эҥин сыһыаннаах буоллаҕа...
– Оннук. Туох-баар үгэһи туһанан, ыраастанан, саха итэҕэлин барытын тутуспуппут. Бииргэ уһулла сылдьар кэлии артыыстарбыт бастаан утаа дэлби дьиктиргээбиттэрэ. Кэлин ис-иһигэр киирэн, сиргэ алаадьы ууран сүгүрүйэр буолбуттара. Бэлиэтээн эттэххэ, ыйтан ордук кэмҥэ эйэ дэмнээхтик, бэрээдэктээхтик уһуллубуппут. Аны, айылҕабыт, халлааммыт туран биэрэн, наада буоллаҕына, кыратык ардаан сүрдээҕин көмөлөспүтэ.
– Эн ааттаах-суоллаах артыыс буоллаҕыҥ. Бэйэҥ баҕаҕынан, кастинг ааһан туран, бу киинэҕэ уһуллубут эбиккин...
– Артыыстар сайын уоппускаҕа барабыт. Күн сололоох дьон буолан ылабыт. Ол кэми туһалаахтык атаара сатыыбыт. Ол иһин бэйэм баҕабынан тиийэн, талыыга кыттан уһуллубутум. Бу киинэ тас дойдуга тахсыахтаах диэбиттэрэ. Иһиттэххэ, Францияҕа тиийэ...
Кылгастык оруолум туһунан эттэххэ, бааһынай хаһаайыстыбанан дьарыктанар ыал аҕатабын. Дьэ, киинэҕэ уһуллар кэмҥэр бөлөрүүс тыраахтарга олоруу да олоруу, сири хорутуу да хорутуу. Ол сылдьан араас быһылаан да буолар...
– Дьэ, чахчы, өр күүтүллүбүт үлэ буоллаҕа... Долгуйаҕын дуо?
– Оннук. Былаан быһыытынан дойдубут тэбэр сүрэҕэр ыам ыйын 24 күнүгэр тиийэн сүрэхтиэхтээхпит.
– Эн элбэх сиэрийэлээх киинэлэргэ эмиэ көхтөөхтүк уһуллаҕын. Киинэ эйгэтин сөбүлээбиккин аҕай, быһыыта...
– Ээ, ити «Саха» НКИХ ханаалыгар көстөр киинэлэргэ оруолум туһунан араас санаа баар. Ким эрэ биһириир, ким эрэ ылыммат. Дьон санаата араас буоллаҕа.
Эбэн эттэххэ, киинэҕэ уһуллар олус интэриэһинэй. Тыйаатыртан букатын атын. Бастаан ыарахан курдук буолар эрээри, үөрэннэххэ үчүгэй.
– Кэпсээниҥ устата тыйаатырга да, киинэҕэ да эдэрдэри кытта үлэлиир олус үчүгэй диэтиҥ. Эдэр артыыстар тустарынан туох санаалааххыный? Билиҥҥи артыыстар уруккуларга тиийбэттэр дииллэрин туох диэҥ этэй?
– Биһиги эмиэ хаһан эрэ эдэр буола сырыттахпыт эбээт. Биһиэхэ да аҕам саастаах артыыстар элбэҕи сүбэлээтэхтэрэ, көмөлөстөхтөрө дии. Онон эдэрдэри туох да диэбэппин. Сайынныннар, үлэлээтиннэр ээ. Бииргэ үлэлиир оҕолорбор өрүү сүбэбин-амабын биэрэ сылдьабын. Кинилэргэ артыыс быһыытынан холобур буоларбын өйдүүбүн. Аныгы оҕолор сайдыылаахтар, барыны-бары түргэнник ылынан иһэллэр. Онон инникилэригэр өссө да элбэх чаҕылхай түгэннэр, оруоллар күүтэллэр буоллаҕа.
– Чэ, кэпсээммитин киинэттэн саҕалаабыппыт, киинэнэн түмүктүөххэ...
– Биһиги оҥорон таһаарар киинэлэрбит көрөөччү болҕомтотун сүрдээҕин ылаллар. Саха дьоно киинэҕэ да, тыйаатырга да олус сөбүлээн сылдьаллар. Бу ыарыы кэмигэр дьон-сэргэ тыйаатыры, киинэни ахтыбыта биллэр. Онон саха киинэтэ сайдар чинчилээх. Оҕолор бэркэ үлэлииллэр. Холобур, “Пугало” киинэни устубут Дмитрий Давыдов сахалары ааттатта дии. Ити курдук баран иһиэхтээхпит.
Мин талан ылбыт идэбин, үлэбин-хамнаспын олус сөбүлүүр дьоллоох киһибин. Бары этэҥҥэ буолуҥ! Барыгытын саҥа “Иччи” киинэни көрөргүтүгэр ыҥырабын!
– Дмитрий, кэпсээниҥ иһин барҕа махтал! Айар үлэҕэр, дьиэ кэргэҥҥэр туох-баар кэрэни, сырдыгы баҕарабын!
– Махтал!
P.S. Сотору кэминэн дьон дьүүлүгэр тахсыахтаах “Иччи” киинэ төрүттээччилэрин кытта кэпсэтиини “Кыым” кэлэр нүөмэрдэригэр өссө ааҕаарыҥ!
Кэпсэттэ
Екатерина АФАНАСЬЕВА.
