Ырыа олоҕу кытта тэҥҥэ сайда турар норуот тыына, сомоҕолуур күүс, олох дьүөрэтэ уонна доҕуһуола. Саха ырыатын сайдыытын баай ис хоһоонноох устуоруйатын сэгэтэн көрөр эбит буоллахха, саха ырыата кэм кэрдии тэтиминэн үүнэр, сайдар, саҥаттан саҥа таһымҥа тахсар. Ырыаны иһиттэхпитинэ, үөрэммит ытыыбыт, санаабыт сайҕанар, уйулҕабыт уһуктар. Өбүгэлэрбит барахсаттар, дэлэҕэ даҕаны этиэхтэрэ дуо: “Саха киһитэ былыр-былыргыттан оҕуһун мииннэ даҕаны ырыатын ыллаабытынан барар”, – диэн.
Сарсын, ыам ыйын 21 күнүгэр, Сахабыт сиригэр 9-с төгүлүн Ырыа күнүн бэлиэтиибит. Бу сыллар устата наһаа да үчүгэй тэрээһиннэр ыытылыннылар, ырыалар ылланнылар, дьон ырыа ситиминэн сүрдээҕин сомоҕолосто, түмсүүлээх буолла. Бу – барыта ырыаҕа таптал, сүгүрүйүү, ытыктабыл бэлиэтэ.
Мантан аллара 2013 сыллаахха ыам ыйын 21 күнүгэр “Триумф” сүҥкэн уораҕайыгар аан бастаан ыытыллыбыт Ырыа күнэ хайдах саҕаламмытын, ыытыллыбытын санатан ааһыым дуу... (“КЫЫМ”, 2013 сыл, ыам ыйын 23 күнүгэр бэчээттэммит ыстатыйабыттан быһа тардан).
“Ыллыыр омук – эрэллээх, эйэлээх, кэскиллээх!” Бу кэрэ, дириҥ ис хоһоонноох тыллары ырыанньык-бэйиэт, Ырыа күнүн өйөспүт, ырыа суолтатын сурукка-бичиккэ тиһэн хаалларбыт, уйан куттаах бөлүһүөк-саарын киһибит Ксенофонт Уткин-Нүһүлгэн сахатын дьонугар этэн-тыынан хаалларбыта.
Ырыа күнэ түстэннэ, саха ырыата саргыланна!
Аан бастаан ыытыллар тэрээһин диэтэххэ, көрөөччү толору мустубут, быһа холоон 3 тыһыынчаттан тахса киһи кэлбитэ бэлиэтэннэ. Норуот санаата көнньүөрбүтэ, үөрбүтэ-көппүтэ сүрдээх. Мин тус бэйэм дьон-сэргэ маннык сүргэтэ көтөҕүллүбүтүн өтөр-наар көрө иликпин. Дьон ырыаны сөбүлүүр да буолар эбит. Кэнсиэр саҕаланыаҕыттан бары тэҥҥэ ыллаһа олорбуттара, наһаа үчүгэй бырааһынньыктыы майгыны үөскэттэ. Сыана кэтэх өттүгэр экраҥҥа хас ылланар ырыа барыта “караокеҕа” суругунан тахса турбута көрөөччүгэ тэҥҥэ ыллаһар кыаҕы биэрдэ.
Бу киэһэ Ксенофонт Уткин тылыгар уонна Алексей Калининскай мелодиятыгар “Саргыбыт сайыннын” ырыа СӨ үтүөлээх артыыһа Александр Емельянов толоруутугар сүрэхтэннэ. Ырыа “Анаабыр алмаастара” ААУо тэриллибитэ 15 сылыгар ананан суруллубут, айыллыбыт эбит.
К.Д.Уткин-Нүһүлгэн: – Бу киэһэ мэлэдьиис А.Калининскай-Луҥха Өлөксөйүн кытта айбыт “Саргыбыт сайыннын” ырыабыт А.Емельянов толоруутугар аан бастаан сүрэхтэннэ. Биллэн турар, олус диэн долгуйдум, үөрдүм. Бүгүҥҥү күн Саха сирин устуоруйатыгар киирэр ураты күнүнэн буолла. Маннык ырыа күнэ тэриллэрэ саамай сөптөөх диэн сыаналыыбын.
Эдьиий Марыына: – Норуот сүрдээҕин үөрбүт-көппүт сирэйин көрөн олус астынным. Бу күнү тэрийбит Култуура уонна духуобунас министиэристибэтигэр, тэрээґин ыытыллыбыт “Триумф” хаһаайына П.Пинигиҥҥэ улахан махталбын биллэрэбин. Уонна оттон бу күн мэлдьи маннык сылын аайы ыытылла турара буоллар, сүрдээх улахан ырыа бырааһынньыгар кубулуйуо этэ буоллаҕа.
* * *
Дьэ, ити курдук, сайыммыт барахсан салаллан кэлбит Ньукуолун күнүн көрсө Ырыа күнэ ыытыллыбыта мээнэҕэ буолбатах. Биир бэйэбит биэс буолан бу кэрэ-бэлиэ түгэҥҥэ кытынныбыт. Араас көлүөнэ уостан түһэрбэт, сөбүлүүр ырыалара ылланнылар. Нэһилиэнньэ баҕа санаатын учуоттаан, өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салалтата, ытыктабыллаах аҕа баһылыкпыт бу күнү, ыам ыйын 21 күнүн, Ырыа күнүнэн биллэрэн, анал ыйаах таһаарара буоллар диэн кыттыылаахтар баҕа санааларын эттилэр. Онон Саха өрөспүүбүлүкэтигэр Ырыа күнэ түстэннэ. Ырыанан сылдьан үөрэниэҕиҥ, үлэлиэҕиҥ, олоруоҕуҥ!
Ыллыыр омук кэскиллээх!
Учууталбыт, уһуйааччыбыт, бөлүһүөкпүт, мындыр толкуйа, сээркээн сэһэнэ, култуурабыт тускулун уурсубут, тобулбут, оҥорбут тумус киһибит Ксенофонт Уткин-Нүһүлгэн олоҕун тиһэх күннэригэр тыына кылгаан сытан, КЭС тылын хаалларбыт этиититтэн... (ахсынньы 13 күнэ 2015 сыл):
– Ырыаны өрө тутуу ханнык да мөккүөргэ туруо суохтаах. Норуот ыллыыр, ол аата норуот ырыаҕа наадыйар. Ырыа дьону түмэрин, үтүөҕэ-кэрэҕэ тардыһарын киһи барыта билэр. Ол иһин Ырыа күнүн олохтооһуну саха тыллаах барыта өйүүр. Сахабыт сиригэр бу күн олохтоммута ырааппыт буолуохтаах этэ. Баччааҥҥа диэри ырыа күнэ олохтоно илик, “туохтан иҥнэн сылдьалларый?” диэн дьиктиргиибин эрэ. Мин санаабар, билигин духуобунаска эргиллэр кэммитигэр ырыаны өрө тутуу – олох ирдэбилэ, олох чахчыта, кэлэр кэскилэ. Онон бу идиэйэ олоххо киирэригэр мин 100% эрэнэбин.
Сахабыт сиригэр
саргыбыт сайыннын,
Дьол-соргу туһугар –
дойдубут тубустун!
(“Саргыбыт сайыннын”, Нүһүлгэн)
Христофор Горохов-Элгэстэй, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, ырыанньык-бэйиэт, “Ырыа Күнэ” ырыа ааптара:
– Таҥара үөрэхтээхтэрэ этэллэринэн, аан дойдуга бастаан тыл баар этэ. Онтон сир түннүгэ, улуу дьоннорбут этиилэринэн, «аан маҥнай ырыа баар этэ» диэн баар. Мин ону тоҕо эрэ итэҕэйэбин, тоҕо эрэ биһириибин. Дьахтар оҕолонноҕуна, сир үрдүгэр саҥа киһичээн кэллэҕинэ алгыс ырыатынан көрсөллөр. Оттон киһини бүтэһик суолугар эмиэ ырыанан атаараллар. Киһи олоххо ситиһиитин ырыанан-тойугунан уруйдууллар-айхаллыыллар. Ырыа – киһи аргыһа, дьоло, ис туруга, соргута, инникитэ. Онон Саха сиригэр булгуччу Ырыа күнэ баар буолуохтаах дии саныыбын.
Үчүгэйиэн Ырыа күнэ –
Арахсыспат аргыс буолта,
Сахам сирин киирбэт күнэ –
Буолан дьоҥҥо
сырдаабыта!
(“Ырыа Күнэ”,
Христофор Горохов)
.
И.Гоголев тылыгар, А.Алексеев матыыбыгар “Аан дойду ыччатын сүрэҕэ” ырыаны өрөспүүбүлүкэ биллиилээх мелодистара тыыннаах куолаһынан ыллаан доллоһуппуттара көрөөччү дууһатын сүрдээҕин долгуппута. Урукку ырыалар барахсаттар чахчы да киһи дууһатын иһинэн киирэр ырыалар буоллахтара...
Алексей Калининскай-Луҥха Өлөксөй, мэлэдьиис, Ырыа күнүн көҕүлээччи:
– Ырыа ханнык да түгэҥҥэ кэхтибэтин, күүстээҕин, сабыдыаллааҕын, суолталааҕын олох көрдөрөр. Аҥаардас мантан да сиэттэрэн эттэххэ, ырыаҕа ураты болҕомтону уурарга уолдьаста. Ырыа күнэ олохтоохтук бигэргэнэригэр норуот баҕа санаата улахан, сүдү. Ол ырыаҕа сыһыаммыт уларыйар кэмэ кэлбитин бэлиэтиир, туоһулуур. Ырыабыт курдук ыраас санаалаах, уостубат дьулуурдаах, инникигэ эрэллээх, кэрэхсэнэр кэрэлээх, түмсүүлээх, дьоллоох-соргулаах буолуоҕуҥ! Ырыа күнэ чахчыта даҕаны, саха ырыатын сайыннарар, кэрэхсэтэр ырыа кэрэ бырааһынньыгар кубулуйан эрэрэ үөрдэр, сэргэхситэр.
Альбина Тарабукина, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, “Саха” НКИХ араадьыйаҕа дириэксийэтин шеф эрэдээктэрэ:
– Ырыа күнэ олохтонуута – норуоту түмэр күүс. Ырыа тыла, матыыба, толорооччута айымньылаах буоллаҕына – кини куту-сүрү бөҕөргөтөр, уйулҕаны уһугуннарар ураты иэйиилээх. Ырыанан дойдуга, норуокка тапталы иҥэриэххэ, ырыа тула түмсэн кэскили ыралыахха сөп.
Ыллыыр омук инникилээх.Ол эбэтэр ырыа барахсан ичигэс, сылаас эйгэтигэр киирбит киһи хайдах да куһаҕан санаалаах буолуон сатаммат.
Ырыа күнэ сокуонунан бигэргэтиллэрэ оруннаах. Биһиги ураты омук буоларбытын, кэрэҕэ, сомоҕолоһууга тардыһыыбытын мэктиэлиэх этэ. Луҥха Өлөксөйө Христофор Гороховтыын айбыт үгүс гииминнэрин биһириибин. Ордук Дьокуускай куорат “Өрөгөй” ырыатын. Киһи санаатын ортотунан киирэр тыла, матыыба, чахчы да өрөгөй ырыата. Киэн туттуу санаатын саҕан, олорорго, айарга-тутарга баҕаны үөскэтэр. Өрөгөй ырыата көстүбэт дириҥ иэйиини иҥэрэр, модун санааны барҕардар уратылаах.
Татьяна Гоголева, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ:
– Ырыа күнэ норуокка наһаа наадалаах уонна туһалаах күн. Ырыа дьиэрэйдэҕинэ дууһалыын сырдыыгын. Билигин хас биирдии улуус барыта анал гииминнээх. Ырыа күнэ баара олус үчүгэй. Бу күн баар буоларыгар икки үйэ кирбиитигэр А.Варламова, А.Н. Семенов курдук дьон туруулаһаннар, Н.С. Толбонова салайааччылаах Норуот айымньытын дьиэтин иһинэн мэлэдьиистэр үлэлэрин түмүү, ырыа суолтатын үйэлэргэ хаалларыы курдук улахан силистээх үлэ ыытыллыбыта. Ол үлэ түмүгэр биһиги сөбүлээн истэр ырыаһыппыт, композитор, мэлэдьиис А.Егоров уонна мэлэдьиис Алексей Калининскай ырыа күнүн олоххо киллэрбиттэрэ наһаа үчүгэй. Онон ырыа аргыстаах, үүнэ-сайда туруоҕуҥ!
Ульяна Скрябина-Умсулҕан Хотун:
– Ырыа – дууһа иэйиитэ. Киһи барыта күн сирин көрөн, күөх окко күөлэһийэ түһээт даҕаны ийэтэ биһик ырыатын ыллыырын истэр. Кэлин улаатан истэҕин аайы эйгэтэ кэҥээн, араас тэтимнээх, тыллаах-өстөөх, матыыптаах ырыалар кинини тулалыыллар. Ырыа алыба, абылаҥа хас биирдии киһиэхэ сүрэҕэр-дууһатыгар уйаланан, олоҕун бары түгэннэригэр арахсыспат аргыс буолар.
2013 сылтан Саха сиригэр сыл ахсын ыам ыйын 21 күнүгэр Ырыа күнэ ыытыллар буолбута номнуо төгүрүк 10 сылыгар чугаһаата. Тус бэйэм санаабар, “Ырыа күнэ үүннэ” диэн дьон өйүгэр-санаатыгар иҥмит курдук. Ырыа күнүгэр анаан араас таһымнаах тэрээһиннэр дэлэйдилэр. “Саха” НКИХ сахалыы ырыа-тойук сайдыытыгар, ырыаһыттар, артыыстар сайдалларыгар өйөбүл, көмө-тирэх буолан, айар ыллыктарын сөпкө сирдээн, сүҥкэн үлэни ыытар, сахалыы тыллаах ырыа-тойук үксүүрүгэр элбэх болҕомтотун уурар.
Хас биирдии киһи сөбүлээн истэр ырыалаах буолар. Ытык сирэ суох киһи Ийэ дойдутун туохха олоҕуран таптыай? Дойдутун, дьонун ис кыаҕын, санаатын күүһүн, үтүөҕэ тардыһар өркөн өйүн “Өрөгөй” ырыата кэпсиир. “Ырыа норуот хорук тымырын таарыйар буоллаҕына, “уостан түспэт” ырыаҕа кубулуйар”, – диэн норуот ырыаһыта А.Варламова бэргэнник этэн турардаах. Уостан түспэт ырыалар көлүөнэттэн көлүөнэҕэ, үйэттэн үйэҕэ ыллана туруохтара турдаҕа. Дьон-сэргэ сүрэҕэр-быарыгар киирэн сүппэттии сөҥөр, кутун тутар ырыалар үүнэ-үксүү турдуннар. Сахабыт сиригэр Ырыа күнэ сокуонунан бигэргэнэрэ наада, Ырыа күнэ баар буоллун!
Георгий Белоусов, “Саха” НКИХ суруналыыһа:
– Ырыа саха норуотугар сүҥкэн суолталаах. Биһиги курдук тыйыс айылҕалаах дойдуга олорор дьоҥҥо ырыа барахсан санаабытын уҕарытар, сүргэбитин көтөҕөр, олохпутун киэргэтэр. Дэлэҕэ “Ырыа – олох аргыһа, ырыа – сүрэх алгыһа” диэхтэрэ дуо?
Былыр эр киһи оһох иннигэр уһана олорон киҥинэйэн ыллыыр буолара, эбэтэр дьахтар иистэнэ олорон аргыый наҕыллык ыллаан унаарытара. Уолан киһи тапталтан сүрэҕэ толугуруу мөхсүбүтүн эбэтэр кыыс оҕо тапталтан таала ууллубутун барытын ырыаҕа тиһэн хоһуйаллара, туойаллара. Аҕа дойду ынырыктаах сэриитигэр Улуу Кыайыыны уһансыбыт “Хайыһар”, “Герой Попов туһунан ырыа”, “Гастелло”, “Биэстэ эстэр бинтиэпкэм” ырыалары билбэт киһи суоҕа буолуо. Оттон тыылга хаалан күүстээх үлэҕэ тиксибиттэр “Саас буолаҕа”, “Өкүлүүнэ”, “Биригэдьиир Марыына”, “Массыына тыаһаабат” ырыалары ыллаан сылааларын таһаараллара, кыайыыга эрэллэрэ улаатара.
Билигин сахабыт ырыата аныгы олох суолунан сайынна. Күннэтэ саҥа ааттар тахсаллар. Тыллара сахалыы эрээри матыыба арҕааҥы тыыннаах ырыалар араадьыйа долгунуттан түспэттэр. Аҕыйаҕа сүрэххэ киирэр, атыттара умнуллар. Ол да буоллар саха омуга ырыаҕа таптала хаһан да уҕараабат. Сөбүлүүр ырыаһыттарын кэнсиэрдэригэр дьон тоҕуоруһа мустар. Бүтүн норуот тапталын ылбыт, айылҕаттан талааннаах, дьиҥ сахалыы куттаах артыыстарбытынан киэн туттабыт: Е.Захарова, А.Егорова, Х.Максимов, М.Попова, Р.Захарова, А.Варламова, В.Ноев, О.Иванова, В.Андросов, А.Алексеев, Г.Шахурдина.
Саргылана Адамова, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ Ырыа айааччыларын сойууһун чилиэнэ, Х.Максимов пуондатын чилиэнэ:
– Ырыа күнэ аан бастаан тэриллэригэр, бу күнү көҕүлээн саҕалаабыт Алексей Калининскай, үрдүкү салалтаттан Ил Түмэн дьокутааттара Айталина Афанасьева-Адамова, Елена Голомарева салайар кэмитиэтэ кыттыһан “Триумф” улахан уораҕайыгар тэриллибитэ. Онно тэрийэр үлэтин сүрүн өттүгэр Е.Голомарева ылсан, тэрээһин киэҥ далааһыннаахтык, тыһыынчанан киһини түмэн ыытыллыбыта билигин устуоруйаҕа эрэ хааллаҕа буолуо.
Кэлин А.Калининскай туруулаһан, тиһигин быспакка ыытыллан кэллэ. Тэриллибит бастакы сылларыгар тыа сирдэринэн, улуустарынан наһаа даҕаны өрө көтөҕүллүүлээхтик ыытыллара. Кэлин “официальнай” күн буолбатах буолан, ыытыллара ыарахан буолла быһыылаах. Илии баттааһына хомуллубута, сурук бөҕө ыытыллыбыта эрээри, үрдүкү салалта өттүттэн улахан болҕомтоҕо ылылла илик. Уол оҕо, булчут күннэрэ бааллар, араас күн эрэ баһаам. Онтон норуоту түмэр, сомоҕолуур ырыа күнэ суох. Дьиҥинэн, ырыа күнэ олус наадалаах. Ырыа – кэрэ эйгэни төрүттүүр, ыарахан кэмҥэ дьон-сэргэ сүргэтин көтөҕөр ураты күүстээх иэйии.
Бу кэм устата ыытыллыбыт “Ырыа күнүттэн” кынаттанан тахсыбыт ырыанньыктар.
Любовь Константинова, Кыталы Куо, этно-ырыаһыт, “Арчы” дьиэтэ духуобунай култуура киинин уус-уран салайааччыта:
– “Ырыа – олох аргыһа” диэн мээнэҕэ этиллибэт. «Саха киһитэ оһоҕун иннигэр олордо да олоҥхоһут, оҕуһун мииннэ да ырыаһыт» диэн өбүгэлэрбититтэн тиийэн кэлбит кэрэ өйдөбүл баар.
Сылын аайы ыам ыйын 21 күнүгэр ырыаны ымыы оҥостубут, ырыа сайдарын, олоххо-дьаһахха туһалыырын туһугар сүрэхтэринэн-быардарынан ыалдьар дьон көмөтүнэн, бу күн хас улуус, нэһилиэк аайы ырыа-тойук чугдаарар. Ырыа күнүн тэрээһинэ сылтан сыл тупсан, дьону сомоҕолуур күүһэ кэҥээн, тэнийэн иһэр. Норуот бу күнү сыллата наһаа долгуйа кэтэһэр, үөрэ-көтө күүтэр үтүө бырааһынньыга буолла. Ырыа бүгүҥҥү күнү, олоҕу туойар, уруйдуур, ыччаттары кэрэҕэ, сырдыкка угуйар сүдү күүстээх. Ырыанан норуот олоҕун туруга, омук быһыытынан сомоҕолоһуута көстөр. Ыллыыр омук инникилээх, ыллыыр омук кэскиллээх, онон ырыаны аргыс оҥостуоҕуҥ, олохпутун чэпчэтиэҕиҥ.
ЫРЫА – КЭЛЭР КЭМ БАРАММАТ МАХТАЛА
Саха омук олоххо дьулуура, сайдар-үүнэр стратегията эмиэ ырыаҕа дьэҥкэтик көстөр. Ол курдук саха үйэлэри курдаттаан, олохсуйар эйгэтигэр дьүөрэлээх биэс араас стратегияны сайыннаран, ону тутуһан 21-с үйэҕэ үктэннэ. Ол курдук истиэп, тайҕа, алаас, хайа, туундара ньууругар, айылҕатын кыаҕар тирэнэн олоҕун оҥостубута. Билигин алтыс стратегиятыгар – куорат олоҕо, урбанизация арыйар глобализациятын нөҥүө информационнай уопсастыбаҕа киирэр кэмигэр олоробут. Төрөөбүт дойдуга тапталы хоһуйуу – төрөөбүт дойдулаах эрэ омук, киһи иэйиитэ.
Саха ырыатын саҥа тыына СӨ тэриллиитин кытта тэҥҥэ тиллибитэ, ис көҥүл тосхолун туойбута. Саха омук хотор-кыайар дьылҕатын түстүүр, чаҕыл ыччаты кытта үрдүккэ, сырдыкка аргыстаһар дьол куттаах ырыалар тиллибиттэрэ уонна айыллыбыттара. Ийэ тыл илбистээх ырыата харгыстары туоруурга, омугу сомоҕолуурга айыллыбыт айылгыта умсугутар күүһүнэн эмтиир-ыраастыыр, сэргэхситэр, санааны, иэйиини бөҕөргөтөр төлөннөөх күүһэ дьиэрэйбитэ.
Ырыалаах олох диэн уйгу-быйаҥ, этэҥҥэ олох туоһута. Ырыаҕа идэтийии араас көрүҥнэрэ сайдаллар. Ол гынан баран, кини киэҥ эйгэни хабар кыамтата кыччаан эрэрэ дьиксиннэрэр. Ону сэргэ сорох саҥа ырыалар тыл баайын, саха кутун-сүрүн тэтимин ахсарбакка айыллаллара, ылыналлара эмиэ дьиксиниини үөскэтэр. Ол сүрүн төрүөтүнэн “Саха ырыата” диэн чопчуламмыт чинчийиилэр, кыра оҕо сааһыттан саҕалаан үрдүк үөрэх кыһатыгар тиийэ үөрэтэр үөрэх бырагыраамалара, иитэр-үөрэтэр уһуйааччылары, учууталлары муусукаҕа, ырыаҕа идэтийии, ырыаны айааччылары такайыы, судаарыстыбаннай өйөбүл, сэҥээрии уонна сыаналааһын ситэтэ суохтара буолар. Билигин бэйэни харыстанар анал судаарыстыбаннай бэлиитикэлээх, ону олоххо киллэрэр ньымалардаах, сатабыллардаах, кыахтаах эрэ омук бэйэтин дьоһунун, култууратын, ырыатын харыстыыр уонна сайыннарар кыахтаах.
Ырыа сомоҕолуур суолтата ордук хорунан, ансаамбылынан ыллыырга көстөр. Анал Ырыа күнүгэр дуораччы ыллыахха, күн сирин олоҕун туойуохха!
Ырыа күнэ быйыл норуот маассабай хамсааһынын быһыытынан 9-с сылын ыытыллаары турар. Ырыа күүһэ билиҥҥи кэмҥэ дьаҥ-дьаһах тыҥааһыннаах кэмигэр санааны түмэр, түмсүүлээх буолууга норуоту сомоҕолуур күүһүн-кыаҕын толору көрдөрдө. Ырыа баар буолан, дьону-сэргэни биир сүүрээҥҥэ, биир тыыҥҥа киллэрэн, Улуу Кыайыы 76 сылын бэлиэтээтибит!
Саха сиригэр 2013 сылтан “Ырыа күнэ – День песни” норуот күүһүнэн ыытыллан кэллэ. Быйыл 9-с төгүлүн ыам ыйын 21 күнүгэр ыытыллаары турар. Ырыа биһиги олохпутугар суолтатын, оруолун, наадалааҕын бэлиэтээн, үөһээ этиллибиккэ олоҕуран, өйдөөн, өрө тутан тураммыт, СӨ Ырыа күнүн олохтуур ыйааҕы таһаараргытыгар көрдөһүү сурук түһэрэбит.
15 000 Ырыа күнүн өйүүр илии баттааһыннаах докумуону туттаран туран:
Ульяна Винокурова, социология билимин дуоктара,
Андрей Борисов, СӨ судаарыстыбаннай сүбэһитэ,
Антонина Григорьева, Елена Голомарева, Мария Христофорова – Ил Түмэн дьокутааттара,
А.Калининскай-Луҥха Өлөксөй “Дьүһүй” сахалыы ырыа кулууба,
Алексей Егоров, СӨ Ырыа айааччыларын сойуустара,
Афанасий Гуринов-Арчылан, Михаил Санников уо.д.а.
Ырыа – норуоту чэбдигирдэр, сомоҕолуур сүдү күүс
Дьэ, ити курдук 2013 сылтан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн ыам ыйын 21 күнүгэр норуот көҕүлээһининэн Ырыа күнэ ыытыллар буолбута үтүө үгэскэ кубулуйда. Норуот бу күнү сыллата долгуйа кэтэһэр, үөрэ-көтө ылынар. Ырыа күнэ биһиги олохпутугар олохтоохтук киирэрин туһугар утумнаах үлэ ыытыллар. Бу күнү өйөөччүлэр кэккэлэрэ Сахабыт сиригэр хаҥыы, кэҥии, үксүү турар.
Өрөспүүбүлүкэбит киин куоратыгар Дьокуускайга уонна улуустарга сыл аайы ыам ыйын 21 күнүгэр ырыа бырааһынньыга ыытылларын эдэрдиин-эмэнниин бары долгуйа кэтэһэбит. Аан дойдуну аймаабыт хоруона хамсыга туруон иннинэ, сайыны уруйдуу көрсөр бырааһынньыкпыт куорат болуоссаттарыгар, улуус кииннэригэр, нэһилиэктэргэ олус интэриэһинэйдик, үрдүк таһымнаахтык ыытыллан кэлбиттэрэ. Оҕо аймах үөрүүтэ-көтүүтэ, эдэр ыччат түмсүүтэ, кырдьаҕас көлүөнэ көрсөн-кэпсэтэн, ахтыһан ааһара үөрүүлээх да буолара. Ол бырааһынньыкпыт, биллэр биричиинэнэн, кэнники икки сылга элбэх киһи тоҕуоруһа мунньустан ыытыллыбат буолбута хомолтолоох. Ол да буоллар, аныгы үйэ хардыытынан куйаар ситимин нөҥүө ыытыллар.
Сахабыт сиригэр Ырыа күнэ олохтоноро буоллар, дьон-сэргэ духуобунай өттүнэн сайдан, хас биирдии сахалыы куттаах киһи кэрэни кэрэхсии, үтүөнү үксэтэ туруо этэ. Онон саха ырыатын суолтатын бары өттүттэн өйдөөн-өйөөн, өрө тутан тураммыт, өрөгөй таһымыгар таһааран соргутун түстүөҕүҥ, дуораччы ыллааммыт киэҥ эйгэҕэ тэнитиэҕиҥ! Билиҥҥи үйэҕэ, духуобунаска эргиллии кэмэ кэлбитинэн, ырыа өй-сүрэх таһымынан дириҥник сыаналанан, судаарыстыба болҕомтотунан, кыһамньытынан туһанан сайдарыгар эрэл улахан.
Туругурдун уонна баар буоллун Ырыа күнэ!
Ырыа күнүн
сүгүрүйээччитэ
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
