"“Алмаастаах түөлбэ” аҕыс улууһа – Анаабыр (долган-эбэҥки) уонна Өлөөн (эбэҥки) национальнай улуустар, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, Ньурба уонна Сунтаар улуустара, Ленскэй уонна Мииринэй оройуоннара – “АЛРОСА” АХ (ПАО) 8 % аахсыйатыттан биирдии бырыһыаны бас билэллэр. 2011-2019 сылларга бу улуустар бары холбоон уопсайа 18,627 млрд солк. дивидени ылан туһаммыттара. Бу элбэх дуу, аҕыйах дуу уонна бу үбү оройуоннар туохха туһаныахтарын баҕаралларын туһунан Андрей Шилов бэлэмнээбит матырыйаалларыгар билсиэҕиҥ.

2011 сылтан 2019 сылга диэри кэм устата алмаастаах түөлбэ хас биирдии оройуона 2,328 млрд солк. саҕалаан, 2,329 млрд тиийэ үбү туһаммыттар. Маныаха 0,001 млрд. солкуобайынан үгүөрү дивидени Мииринэй уонна Бүлүү улуустара ылаллар. Бу – аахсыйа өлүүскэтин тыырыы кээмэйиттэн сибээстээх. Ол курдук, Анаабыр, Үөһээ Бүлүү, Ленскэй, Ньурба, Өлөөн уонна Сунтаар улуустарыгар аахсыйа 0,9999-нуу % тиксибит, Мииринэй оройуонугар – 1,0003 %, оттон Бүлүү улууһугар – 1,0006 %.

Өрөспүүбүлүкэҕэ хас эмэ сыл тухары “АЛРОСА” аахсыйатын төһө эрэ чааһын приватизациялыыр туһунан боппуруос күүскэ дьүүллэһиллибитэ, чопчута ол “Росимущество” бас билиитигэр баар федеральнай бакыакка сыһыаннааҕа: тустаах биэдэмэстибэҕэ тиксэр аахсыйа өлүүскэтэ 43,9 %-тан 33 бырыһыаҥҥа диэри сарбыллыбыта. Оттон ити кэмҥэ WhatsApp ситимигэр “алмаастаах түөлбэлэргэ” баар өлүүскэни атыылаары гыналлар үһэ диэн сурах тилийэ сүүрэрэ, ону баара бу аҕыс улуус бас билэр аахсыйаларын атыылыыр туһунан кэпсэтии букатын да турбатаҕа. Аҕыс улуус аҕа баһылыктара, биир киһи курдук, аахсыйаны атыылааһын экэниэмикэ өттүнэн улууска барыһа суоҕун, ити баара эрэ биир, быстах кэмнээх хаҥатыныы буоларын тоһоҕолоон бэлиэтииллэрэ, оттон дивиденд үбэ оройуон бүддьүөтүгэр хас сыл ахсын кэлэ турарынан, быдан ордук. Бэл, аахсыйаны приватизациялааһын хас эмэ уонунан сылларга аахсыйаттан киирэр дивидени куоһарыан да сөбө интэриэһиргэппэтэҕэ. Төһө да приватизация буолар үһү диэн сурах өссө да эрдэттэн, инньэ 2014-2015 сыллардааҕы валюта кириисиһэ буола да илигинэ иһилиннэр, бэйэ бас билиитин харыстыыр ордуга өйдөнөр. Тоҕо диэтэххэ, дуоллар кууруһа төһөнөн үрдүүр да, солкуобайга сыһыаннаан эттэххэ, дивиденд кээмэйэ улаатар аатыгар барар. Онуоха эбии бу биир киһи баҕарда да, ылынар быһаарыыта буолбатах, ылыллыбыт быһаарыыны нэһилиэнньэ, оройуон дьокутааттарын сэбиэтэ да өйүөхтэрин наада.

«Алмаастаах түөлбэ» саҥа кэнсиэпсийэтэ

Былырыын бэс ыйыгар, Мииринэй куоракка “Арҕаа Саха сирэ – саҥа кыахтар” диэн, аҕыс алмаастаах улуус баһылыктара, “АЛРОСА” АХ (ПАО) уонна өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах инбэстииссийэ форума буолбута. Бу мунньахха 2020 сылтан саҕалаан, “алмаастаах түөлбэ” улуустарын социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыларын саҥа кэнсиэпсийэтин боппуруостара дьүүллэһиллибиттэрэ. Ол курдук 2019 сыл ахсынньытыгар, нэһилиэнньэ олоҕу олоруутун хаачыстыбатын үрдэтэр, алмаастаах улуустарга экология туругун тупсарар сыалы-соругу ситиһэр инниттэн Ил Дархан Айсен Николаев “Алмаастаах түөлбэ” улуустар социальнай-экэнэмиичэскэй уонна экологическай сайдыыларын Кэнсиэпсийэтин бигэргэтэн турар.

Бу саҥа кэнсиэпсийэҕэ олоҕуран, улуустар дивиденд быһыытынан ылар үптэрин 60 бырыһыантан кырата суох өлүүскэтин тутууну инбэстииссийэлииргэ угуохтара, оттон 40-ҥа тиийэ бырыһыанын күннээҕи уонна хапытаалынай өрөмүөҥҥэ уонна бу эбийиэктэри көрүүгэ-харайыыга ыытар кыахтаахтар. Быһа холуйан, ити араастаһыыта 9:1 диэҥҥэ тэҥ.

Билигин үгүс улууска саҥа эбийиэктэри тутуу боппуруоһунааҕар олору көрүү-харайыы, атын тэрээһиннэри тэрийии боппуруоһа ордук сытыытык турар. Саҥа кэнсиэпсийэҕэ “алмаастаах» түөлбэ сиригэр-уотугар үлэлиир дьоҕус уонна орто урбааны өйүүргэ дивиденд үбэ тыырыллыан сөбүн туһунан пуун эбиллибитэ. Ол эбэтэр, чопчулаан эттэххэ, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга аныахтарын сөп. Бу саҥа кэнсиэпсийэ муниципалитет бүддьүөтүгэр киириэхтээх “АЛРОСА” дивиденин сүрүн хайысхаларын уонна бүддьүөт ассигнованияларын быһаарар. Кэнсиэпсийэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай-экэнэмиичэскэй уонна экологияҕа сайдыытын эйгэтигэр туһуланар судаарыстыба бэлиитикэтин тутаах приоритеттарыгар олоҕуран, оҥоһуллубут. Ити курдук, дивиденд үбүн улуус да, өрөспүүбүлүкэ да таһымнаах бырагыраамаларга, улууска үлэлии турар да бырагыраамаларга кыттыгас үбүлээһин быһыытынан туһанар быраап бэриллибит. Эрдэ маннык кыах суоҕа. Бу маны “алмаастаах түөлбэ” улуустарын баһылыктара сөптөөх быһаарыынан (плюс) ааҕаллар, тустаах салайар улуустарын сайдыыга кэскилэ бигэ туруктаныытын көрөллөр.

Дивиденд диэн – эбиискэ бүддьүөт

“Алмаастаах түөлбэ” улуустарын сайдар эргиирин (виток) бастакы олуга ууруллубут, саҕаламмыт кэминэн, дивиденд үбэ улууска көрүллүбүт бүддьүөтү таһынан эбии ааҕыллар буолбут 2015 сылын этиэххэ сөп. Ити иннинэ улуустар бүддьүөттэрэ кэлиэхтээх дивиденд үбүн учуоттаан туран, таҥыллара, ол курдук улуустар датаассыйаларын кээмэйэ дивиденд кээмэйин саҕанан аҕыйатыллара. Оттон 2015 сылтан саҕалаан, “алмаастаах түөлбэ” улуустара, дьэ, “алмаас харчыта» кэлэр үтүөтүн илэ билэн, салгыы сайдар кыахтаммыттара. Бу боппуруоһу аан бастакынан 2012 сыллаахха Бүлүү баһылыгынан талыллыбыт Сергей Винокуров көтөхпүтэ. Сыл курдук сокуону-быраабы ааҕан-сыныйан көрүү түмүгэр “Алмаастаах түөлбэ” улуустарын туһатыгар ыйааһыннаах дакаастабыллар баар буолбуттара. Дьэ, ол дакаастаһыы кэнниттэн көрүллүөхтээх дотацияттан дивиденд сууматын көҕүрэтэн баран, бүддьүөтү оҥоруу – сокуону кэһии буолара быһаарыллыбыта. Итинник сыыһа дьаһаныы алмаастаах улуустар хас сыл аайы үгүөрү үптэн маталларыгар тиэрдэрэ сыыһа буоларын өйдөөн, атын баһылыктар Бүлүү туруорсуутун толору өйөөбүттэрэ. Түмүгэр 2014 сыл сааһыгар бүддьүөтү таҥыы быраактыката “алмаастаах түөлбэ” улуустар туһаларыгар уларыйбыта. Ити курдук, аан бастаан 2015 сыллаахтан “алмаастаах түөлбэ” улуустарын сайдыытын саҥа түһүмэҕэ саҕаламмыта.

Күн бүгүн алмаастаах аҕыс улуус, Ил Дархан өрүү да бэлиэтиирин курдук, социальнай инбэстииссийэни үйэтитэллэр, үксэтэллэр.

Ити гынан баран, бары атын кыаллар источниктартан тутулуга суох, “алмаастаах түөлбэ” күн бүгүн бөдөҥ, саҥа эбийиэктэрин “АЛРОСА” дивиденин суотугар туттарар эрэллээх. Ону таһынан ол эбийиэктэри көрүү-истии, харайыы да, уонна төһө эрэ кэминэн өрөмүөн ирдэнэр түгэнигэр эмиэ, үбүлээһинэ дивиденд үбүн суотугар оҥоһуллар.

Өрөспүүбүлүкэ сайдарыгар кыттыы – АЛРОСА социальнай миссията

Кырдьыга да, күн бүгүн “АЛРОСА” хампаанньа өрөспүүбүлүкэ бүттүүн да ордук сытыытык турар кыһалҕаларын быһаарыыга хайаан да кыттан тэйэр. Бу өттүттэн көрдөххө, алмаас хампаанньата биһиэхэ сүрүн уонна үрдүк суолталаах миссияны толорор. Бу манна олохтоох бүддьүөккэ киирэр нолуок аҥаарын кэриэтэ өлүүскэтин чиэстээхтик төлөһөрө эрэ киирбэт, ону таһынан хампаанньа социальнай хайысхалаах бырагыраамалары олоххо киллэрии көхтөөх кыттааччыта буолар.

Аны, хампаанньа “алмаастаах түөлбэ” аҕыс улууһун олоҕор-дьаһаҕар дивиденд үбүнэн эрэ кыттыспат, ону таһынан бииргэ үлэлэһии Сөбүлэҥэр олоҕуран, улуус бырагыраамаларыгар, араас бырайыактарга уонна тэрээһиннэргнэ анал үбү көрөр. Улуустарга “Олохтоох каадыры- бырамысыланнаска” бырагыраама көхтөөхтүк үлэлиир. Оттон Бүлүү бөлөх улуустары ситимниир хорук тымыр суолталаах Бүлүүгэ, Бүлүү водохранилищетыгар сыллата сыаналаах боруода балык ыаматын ыыттаран, бу өттүгэр күүскэ үлэлэһэр.

Ити курдук, “АЛРОСА” АХ (ПАО) тус аналлаах ырыынагар эрэ инники, баһылыыр-көһүлүүр позициятын бөҕөргөтүүгэ эрэ туһаайан үлэлээбэт, ону таһынан хампаанньа өрөспүүбүлүкэ иһигэр үтүө түмүгү ситиһиигэ күүскэ үлэлэһэр. Маныаха хампаанньа социальнай миссията – куруутун да буоларын курдук, өрөспүүбүлүкэ инники сайдыытыгар көмөлөһүүгэ уонна кини олохтоохторун, о.и. бастакы уочарат, “АЛРОСА” үлэтэ-хамнаһа ыытыллар сиригэр – “алмаастаах түөлбэҕэ” – олорооччулар олохторун уйгутун тупсарыыга сытар.

Мантан салгыы “алмаастаах түөлбэ” хайдах олорорун, туох үлэ барарын уонна “АЛРОСА” аахсыйатын бас билииттэн кэлэр дивиденд үбэ туохха туттулларын бу анал сыһыарыыга эр-биир билсиҥ.

Татьяна Захарова-ЛОҺУУРА тылбааһа.