Орто дойдуга күөх сирэмҥэ оройунан түспүт айыы киһитэ удьуорун уһатыахтаах, дьиэ туттуохтаах уонна тиит олордуохтаах диэн буолар. Маҥнайгы уонна үһүс соруктар туолуохтара, оттон алаһа дьиэни туттуу эбэтэр атыылаһыы билиҥҥи кэмҥэ ааһан иһэн кэбэҕэс баҕайытык кыаллыбат. Ордук эдэр ыалга.
Ньуолах хаар кыыдамныыр, тулам барыта маҥхайар. Арай миэхэ тоҕо эрэ эмискэ чээлэй күөх солконон сууламмыт самаан сайын ахтылҕанын сиккиэрэ биллэн ааста. Ол тугуй диир эбит буоллахха, баараҕай хатыҥ лабааларын ыллам ырыаларын дуоһуйа истэ-истэ, хаһыакка суруйуохтаах эдэр ыалы кытта кэпсэппитим.
“Тыл уҥуоҕа суох” диэбиттии, уубар-хаарбар киирэн кэргэннии дьону аан дойдуга урбанизация (куоракка олохсуйуу) олус күүскэ барарын, бэл диэтэр, кытыы Саха сирин эмиэ мыыныыта суох таарыйбытын эппитим. Силигин ситэрэн, ол эдэрдэри тоҕо куоракка көһөр туһунан толкуйдаабаккыт, тыа сиригэр олох чэпчэкитэ суох буолбаат диэн аны муннукка хаайааччы буолбутум.
Онно ыал ийэтэ миигин сөрү диэн сөхтөрдө, ол иһин хоруйун тылыттан тылыгар түһэриэм: “Куорат биһигинэ да суох урут да, билигин да чэчирээбитин курдук чэчириэҕэ. Биһиэхэ хаһан да Муоматтан көһөр санаа хонуктаабатаҕа, ол курдук төрөөбүт сирбитин таптыыбыт. Кырдьык, манна олорорго олус табыгастаах, ас-үөл дэлэй, сыана удамыр, интернет түргэн, санаабыт өҥөҥ барыта баар дэммэт. Бу быстах көстүү, инникитин уларыйыы тахсыаҕа. Суох-суох, туох да иһин көспөппүт”. Муомалар маннык ыччат баарыттан үөрүөхтэрин уонна киэн туттуохтарын сөп. Урутаан этэбин: бу эдэр ыал бэйэлэрэ олорор дьиэлээхтэр, онон ньир-бааччы туруктаахтар.
Кэпсээммин салгыыбын. Оройуон баһылыга Иван Петровичтыын кэпсэтиигэ кини миэхэ кыайан ааспат-арахпат өссө биир кыһалҕа баарын этэн турардаах. Кини бэлиэтээбитинэн, Муомаҕа олорор дьиэ-уот тутуута сорох хоту улуустардааҕар хардыыта киэҥин чопчулаабыта. “Киһи хомойуох, – диэбитэ кини. – Оройуоҥҥа тутуу уонна архитектура отделыгар каадыр суоҕа элбэххэ мэһэйдиир уонна үлэ өссө сыыдамсыйыахтааҕар көлүөһэҕэ баалкы угуллар”. Дьэ, кырдьык, кыһыылаах дьыала. Бэйэбит да билэ сылдьабыт, Муомаҕа ОДьКХ-гар Аммосов, РЭС-ка Олейников, о.д.а. сонун дьоннор үлэлии кэлэннэр, харах далыгар киирэр уларыйыылар тахсаллар. Онон, таптыыр Муомам дьоно, тутууга каадыр көрдөһүүтүн аҥардас салалтаҕа эрэ соҥнообокко билэр дьоҥҥутунан, аймахтаргытынан, доҕотторгутунан эмиэ көмөлөһүннэрэн көрүҥ. “Дьол хараҕа суох” диэбиттии, биир үтүө күн тутуу дьоһун киһитэ, сатабыллаах уонна билиилээх архитектор “мин эһиэхэ кэллим” диэҕэ. Күндү ааҕааччы, сайыҥҥы ахтылҕаным төрүөтүн быһаардым, билигин сыыйа сүрүн тиэмэбэр киириэм.
Киин куоракка саҥа тутуллубут дьиэлэргэ 1 кв. м. сыаната 70,0-92,0 тыһ. солк. тиийэр. Оттон эргэ дьиэ 65,0-90,0 тыһ. солкуобайга. Дьиҥ-чахчы космоска көппүт сыаналар. Сити да буоллар, олорор дьиэлээх буолуу кыһалҕата кытыанынан таһыйан, дьон ипотекаҕа киирэллэр. Арай кэмниэ-кэнэҕэс ипотекаларын кредитин ааҕан көрбүттэрэ – холкутук икки-үс квартираны атыылаһыахтарын сөп буолан тахсара хомолотолоох. Ипотекаҕа кииримэҥ, хабалаттан куотуҥ дэниллибэт, ким баҕарар бэйэтин көҥүлэ буоллаҕа.
Өйдүүргүт буолуо, быһайын Уһук Илиҥҥи региоҥҥа 35 сааһыгар диэри эдэр ыалга сыччах 2 бырыһыаннаах ипотека бэриллиэх буолбутун, үөрүүттэн атахпыт сири билбэтэҕин. Уураах олоххо ситэри киирэ илик, булгуччу киириэхтээх. Ол гынан баран бу чэпчэтиинэн эдэр ыал эрэ барыта туһаммата сурукка тиһилиннэ. Муомалар барахсаттар, “ол да иһин таайбыт таайыы, сэрэйбит сэрэх” диэмэҥ, баҕар, уураах усулуобуйатыгар сөп түбэһэр эдэр кэргэнниилэр баар буолан хаалыахтара. Дьэ кимнээх 2 быраһыаннаах чэпчэтиилээх ипотекаҕа хапсыахтарай диэҥҥэ тохтуом.
Маҥнайгыта. Сокуонунан регистрацияламмыт дьиэ кэргэнниилэр бииргэ олорбуттара биир сылтан ордубут буолуохтаах (оччотугар гражданскай эр-ойох буолуу хапсыбат). Сокуоннай сааһын ситэ илик оҕолоох соҕотох төрөппүт (мать-одиночка, отец-одиночка) 35-һэ илик буоллаҕына, дьиэ кэргэн быһыытынан ааҕыллар.
Иккиһэ. “Дальневосточнай гектар” ылан дьиэ туттар былааннаах кэргэнниилэр. Муомаҕа “ДГ” төһө ылбыттарын билбэтим, ол иһигэр эдэрдэр баалларын эмиэ. Дьиҥэр, бу олус наадалаах уонна көдьүүстээх бырайыак.
Үсүһэ. Ипотека кредитэ 6 мөлүйүөн солк., төлөбүр болдьоҕо – 20 сыл. Бастакы усунуос баар буолуохтааҕа чуолкайданна, ол гынан баран суумата ситэ быһаарылла илик. Санаттахха, 6 мөлүйүөҥҥэ холкутук 1-2 хостоох дьиэҕэ тиксиэххэ сөп, аны туран 2 бырыһыан диэн босхону эрэ үрдүнэн. Тыаҕа олорор эдэр ыал “Уһук Илин гектардаах” буоллахтарына бу харчыга кыраһыабай коттедж туттуохтарын сөп.
… Уһук Илин уонна Арктика сайдыытын министерствотын киллэрбит этиилэрэ хайдах курдук олоххо киирэн иһэллэрин, атына тус бэйэбит түргэн өйбүтүттэн, сыыдам хамсаныыбытыттан, хорсун санаабытыттан эрэ тутулуктаах. Оттон Муомам эдэр ыалларыгар түгэни мүлчү тутумаҥ, сөптөөхтүк дьаһаныҥ, элбэхтик сүүрүҥ-көтүҥ, мунаараргытын кыбыстыбакка ыйыталаһан иһиҥ диэн баҕа санаам бастыҥын ыытабын. “Ким бас билэр дьиэлээх – уон оччонон дьоллоох” диэни умнумаҥ дуу.
Афанасий ИВАНОВ, ulus.media
