“Интернациональнай” рудник 2011 сыллаахха арыллыбыта. Билигин кини аҥаардас АЛРОСА эрэ буолбакка, бүтүн Мииринэй улууһун уонна Саха сирин киэн туттуута буолла. “Интернациональнай” рудник Саха сирин киэн туттуута буоларыгар көннөрү, боростуой шахтердар оруоллара кырата суох.
Күн бүгүн АЛРОСА өрөспүүбүлүкэҕэ үлэ миэстэтин хааччыйар биир саамай улахан хампаанньа. Мииринэйгэ Саха сирин бары улуустарыттан кэлэн үлэлииллэр. Ол эрээри үлэ-хамнас хаһан даҕаны чэпчэки буолбат, уустук. Бэйэтэ туспа ымпыктаах-чымпыктаах.
Ол туһунан бүгүн биһиэхэ үлэһиттэр бэйэлэрэ кэпсииллэр.
Билигин Арассыыйа алмааһын улахан аҥаарын АЛРОСА хампаанньа хостуур. 2020 сыл түмүгүнэн, хампаанньаҕа 1 587 Саха сирин олохтооҕо, чуолаан ыччат саастаах дьон, үлэҕэ киирдэ. Ол курдук, “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырагыраамаҕа 3,5 мөлүйүөн солкуобай көрүллүбүтэ. Онтон 2 мөлүйүөн солкуобайын алмаастаах хампаанньа биэрбитэ.
Олохтоохтор билинэллэринэн, кыратыттан “шахтер буолуом” диэн ыраланааччы суоҕун кэриэтэ. Шахтаҕа баҕа санаатын суолдьут сулус оҥостон кэлээччи олох ахсааннаах. Ол эрээри, оннук дьон биирдиилээн да буоллар бааллар. Букатын суох буолбатахтар. Холобур, хайа-шахта оборудованиетын өрөмүөннүүр уонна көрөр-истэр силиэсэр Дмитрий Гуляев баҕаран туран шахтер буолбут:
-- Мин урут “таһырдьа”, “үөһээ”, үлэлиирим уонна шахтаҕа киириэхпин ыралана саныырым, ол кэм кэлэрин күүтэрим. Ол эрээри өтөр аармыйаҕа ыҥырыллыбытым. Сулууспалаан баран тута урукку үлэбэр, производствоҕа, кэлбитим, эмиэ “үөһээ” үлэлээбитим. Дьолго, баҕа санаам туолан, сотору кэминэн шахтаҕа киирэр дьолломмутум. Доҕотторум эмиэ бары онно үлэлииллэр, үчүгэй хамнастаахтар. Биир иһин ол да иһин шахтер буолуохпун баҕарбытым. “Үчүгэй хамнастаах буолуохпун баҕарабын” диэн ыраланар туох куһаҕаннаах буолуой? Ол ырам-баҕам дьэ туолла.
Оттон Юрий Михайловы шахтаҕа дьылҕата бэйэтэ сирдээн аҕалбытыгар сөп. Юрий Бүлүү улууһуттан төрүттээх. Мииринэй руднигар кэлбитэ уон сыл буолбут. Үлэтин уот силиэсэрин көмөлөһөөччүтүттэн саҕалаан баран, билигин учаастак начаалынньыгын солбуйааччыта дуоһунастанан олорор. Онтон атын үлэҕэ көһүөн, бырамыысыланнастан атынынан дьарыктаныан баҕарбат.
“Интернациональнай” рудник учаастагын салайааччытын солбуйааччы Юрий Михайлов:
-- Барыта кырабыттан, оскуолаҕа үөрэнэр эрдэхпиттэн, саҕаламмыта диэххэ сөп. Бүлүүтээҕи гимназияны бүтэрэн баран, Максим Кирович Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет Мииринэй куораттааҕы салаатыгар үөрэххэ киирбитим. 2010 сыллаахха университеты “Хайа инженерэ” диэн идэлээх бүтэрбитим уонна тута АЛРОСАҕа, Мииринэйдээҕи ХБК “Интернациональнай” руднигар, үлэҕэ киирбитим.
Алмааһы хостооччу идэтэ, биир өттүнэн, уустук уонна кутталлаах идэ. Ол эрээри шахта үлэһиттэрэ уонна кинилр чугас дьонноро, аймахтара онно сыыйа үөрэнэллэр. Саамай сүрүнэ бырамыысыланнай куттал суох буолуутун уонна үлэ ирдэбиллэрин кытаанахтык тутуһуохха, анал таҥаһы-сабы, төбөнү көмүскүүр касканы кэтэ сылдьыахха наада. Бэйэҕин кытта булгуччу “бэйэни быыһыыр тэрили” – кислородтаах капсуланы – илдьэ сылдьыахтааххын, умнумуохтааххын. Кырдьыгынан эттэххэ уонна дьолго, оннугу туттубут киһи олох ахсааннаах.
Бастаан утаа чугас дьонум мин туспар долгуйаллар аҕай этэ. Күн аайы “хайа, хайдаҕый?”, “тугу үлэлиигин?”, “сир анныгар сылдьар сэрэхтээх дуо?” диэбит курдук үгүстүк ыйыталлара. Ол эрээри үлэлиир сирбит үчүгэй, барыта этэҥҥэ. Биллэн турар, кэккэ куттал ханнык баҕарар үлэҕэ баар буолар. Оттон хампаанньаҕа уонна рудникка ыксаллаах, киһи олоҕор суоһуур түгэн тахсыбатын туһугар, салалтабыт өрүү кыһаллар, бары ирдэнэри оҥорор”, -- диэн Юрий кэпсиир.
Шахтердарга уопуттаах настаабынньык ыйыыта-кэрдиитэ, сүбэтэ-амата кырата суох оруоллаах буолар. Манна хас биирдии үлэһит билэр: бэйэ бэйэни итэҕэйиэххэ, хардарыта көмөлөсүһүөххэ наада.
“Этэргэ дылы, киһи туохха барытыгар үөрэнэр. Оттон туох барыта уопуту кытта кэлэр. Онно эдэр үлэһит настаабынньыга кырата суох оруоллаах буолар. Түгэни туһанан, бары настаабынньыктарбар, сүбэ-ама буолбут дьоммор махталбын тиэрдэбин. Кинилэр көмөлөрүнэн үлэбит-хамнаспыт чэпчиир, эдэр үлэһит саҥа сиргэ уустуктары-күчүмэҕэйлэри кэбэҕэстик аһарар”, -- диир Юрий Михайлов.
Бырамыысыланнас эйгэтигэр настаабынньык оруолун туһунан хайа-шахта оборудованиетын өрөмүөннүүр учаастак маастара Иннокентий Герасимов эмиэ кэпсээтэ:
-- Хампаанньаҕа үлэлии киирээт, бу эйгэҕэ уопута суохпун тута билбитим. Дьиҥэр, үөрэнэр кэммэр түөрүйэни үчүгэйдик иҥэриммитим эрээри, тыыннаах быраактыка букатын суоҕа диэххэ сөп. Ол эрээри, дьолго, миэхэ үчүгэй настаабынньыктар түбэспиттэрэ. Үлэ-хамнас ымпыгар-чымпыгар – барытыгар кинилэр уһуйбуттара, сирдээн, көрдөрөн, сүбэлээн-амалаан биэрбиттэрэ. Ити кэннэ икки сылынан бэйэм толору үлэлиир кыахтаах, үгүһү сатыыр силиэсэр буолбутум.
Ити да гыннар бэрт кылгас кэм иһигэр ситиһии кэлэ охсубатын үлэһит барыта билэр. Холобур, Юрий Михайлов “бырамыысыланнаска ситиһиилэнэр туһугар кыһаллан-мүһэллэн үлэлиэххэ наада” диир. Бырамыысыланнаска эрэ буолуо дуо, үлэ-хамнас бары эйгэтигэр буоллаҕа.
“Мин, эмиэ атын уолаттар, доҕотторум курдук, үлэттэн куттамматаҕым, хампаанньаҕа бөҕөх санаалаах кэлбитим уонна күн бүгүн бэйэбин дьоллоох киһинэн ааҕына сылдьабын. Тустаах үөрэхтээх уонна сатабыллаах буоллаххына, АЛРОСАҕа үлэлии киирэр туох даҕаны уустуга, хааччаҕа-мэһэйэ суох. Хамнаһа да үчүгэй. Оттон үчүгэй хамнастаах киһи дьиэлээх-уоттаах, массыыналаах, байылыат олохтоох буолар. Ама, ол туһунан ыраланар туох куһаҕаннааҕый”, -- диэн Юрий Михайлов кэпсээнин түмүктүүр.
Санаттахха, АЛРОСА хампаанньа 2018 сыллахха өрөспүүбүлүкэ “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыагын олоххо киллэрэргэ үлэлэһэр судаарыстыбаннай кэмитиэти кытта бииргэ үлэлэһии сөбүлэҥин түһэрсибитэ. Ол аата хас биирдии киһи Мииринэй рудниктарыгар үлэлии кэлэр кыахтаммыта. Саамай сүрүнэ – дойду биир саамай улахан бырамыысыланнай хампаанньатыгар үлэлиир баҕалаах буолуохтааххын.
Саргылаана Неустроева, Владимир Павлов.
