Дохсун ытыс таһыныытынан доҕуһуолланан «КиноМАНиЯ-2023» оҕо бэстибээлин муҥутуур кыайыылаахтара кыһыл дорожка устун ааһаллар. Былаачыйа, көстүүм эгэлгэтэ, ис иһиттэн өрө көтөҕүллүү, кыайыы өрөгөй иэйиитэ, харах уулаах үөрүү... Бу – өрөспүүбүлүкэ киинэ устааччыларын биллэр-көстөр, ааттаах-суоллаах идэлээхтэригэр үөрэнэн, сайдан, «КиноМАНиЯ» иккис сезонун кыайыылаахтара буолбут Саха сирин араас муннугуттан сылдьар оҕолор сэлэлээн хаамсыыларыттан түгэн. Оттон бу иннинэ туох буолбутай?
Саха сирин үөрэнээччилэрин «КиноМАНиЯ» бэстибээлэ АЛРОСА өйөбүлүнэн, СӨ Билимин дьоҕус академиятыгар (МАН) ыытыллыбыта быйыл бэлиэр иккис сыла. Бу – АЛРОСА уонна СӨ Үүнэр көлүөнэ пуондата «Кэлэр кэскил туһугар» тус сыаллаах бырагырааматын иһинэн Үүнэр көлүөнэ пааркатын кытта олоххо киллэрэр бырайыактара. Ситиһиилээх бырайыагы быйыл 8–11-с кылаас үөрэнээччилэрэ салҕаатылар. Симиэнэ алтынньы 23 күнүттэн сэтинньи 3 күнүгэр диэри Хаҥалас оройуонун Өктөм сэлиэнньэтигэр Билим дьоҕус академиятын дьиэтигэр буолла.
«Биһиги пуондабыт үлэтэ-хамнаһа урутаан сайыннарыыга ананан, оҕо аймахха уонна ыччакка туһулаан ыытыллар. Бу үлэ өрөспүүбүлүкэҕэ креативнай индустрияны сайыннарыыны кытта тэҥҥэ барар. Ити курдук, судаарыстыба, уопсастыба уонна биисинэс, – манна биһиги бырайыактарбытын инбэстииссийэлиир АЛРОСА хампаанньа – кыаҕа-күүһэ бииргэ түмүллэн, олоххо киирэр.
«КиноМАНиЯ-2023” үөрэх бырагырааматын чэрчитинэн, оҕолор продюсер, артыыс, сценарий суруйааччы, тыаһы-ууһу таҥааччы үлэтигэр холонон, бэйэлэрэ киинэ устар бөлөх тэринэн дьарыктаналлар», – диэн, СӨ Тус сыаллаах үүнэр көлүөнэ пуондатын генеральнай дириэктэрэ Владимир Егоров кэпсиир.
Хас эмэ күн устата оҕолор маастар-кылаастарга, лиэксийэлэргэ, киинэ индустриятын биллиилээх диэйэтэллэрин, тыйаатыр уонна киинэ биллиилээх артыыстарын, режиссёрдарын, продюсердарын, сценарий суруйааччыларын кытта көрсүһүүлэргэ сырыттылар. Ону таһынан бэстибээл партнёрун – Калининград уобалаһын Талааннаах оҕолору сайыннарар киинин кытта – онлайн-дьарыктарга кытыннылар.
«Биһиги Саха сирин кытта бииргэ үлэлэспиппит быданнаата. Кэнники сылларга Саха сирин талааннаах оҕолорун түмэн, сүүмэрдээн өйүүр Эрэгийиэннээҕи киини кытта көхтөөхтүк ыкса үлэлэһэн, уопут атастаһабыт. Мин эспиэр быһыытынан үлэлэһэбин, оҕолорго режиссура, киинэни таҥыы, сценарийы суруйуу, эпэрээтэр уонна артыыс ускуустубатын туһунан кэпсиибин, идэ үөрүйэҕин, сатабылын өйдүүллэригэр көмөлөһөбүн.
Саха сирин оҕолоро чопчу сыаллаах буолаллар, ону ситиһэр баҕалара улахан, информацияны, үөрүйэҕи олус түргэнник ылынар, анаарар дьоҕурдаахтар. Киинэни бэлэмниир уһун кэми ылар. Биир сиргэ таба олорор сатабылы, дьулуурдаах, дьаныардаах буолууну эрэйэр – ол барыта кинилэргэ баар. Сорох оҕолор бэйэлэрэ хайыы үйэ киинэ устар үөрүйэхтээх буолаллар, бу хайысхаҕа ситиһиилэнэр кыахтара улахан», – диэн, Калининград Талааннаах оҕолору сайыннарар киинин дириэктэрин билим-мэтиэдьикэ үлэтигэр солбуйааччыта Сергей Захлинюк санаатын үллэстэр.
Бэстибээл кыттыылаахтара куонкуруска анаан кылгас метражтаах киинэлэри уонна биидьийэ-роликтары бэлэмнээбиттэр. Оҕолор диэтэххэ, бу үлэлэригэр бүгүҥҥү күннээххэ тыҥаан турар уонна суолталаах социальнай тиэмэлэри көтөхпүттэр. Араас барыта: дьиэ кэргэн иһинээҕи сыһыантан саҕалаан, эрдэҕэс оҕолор бэйэ-бэйэлэригэр сыһыаннарыгар, оҕолор уонна ыччат төрөөбүт төрүт тылларын билбэт кыһалҕаларыгар тиийэ баар. Холобур, «Близко» диэн киинэ тутаах дьоруойа кыраныысса тас өттүгэр тахсыан баҕарар. Бэйэтин биһигин ыйаабыт дойдутугар туох да интэриэһинэйи булан көрбөт, төрөөбүт тылын билбэт. Ол сылдьан бииргэ үөрэнэр кыыһыгар таптал иэйиитэ уһуктар уонна өйдүүн-санаалыын таһыччы уларыйбытынан барар. Дьол ханна эрэ ыраах буолбакка, бу аттыгар баар буоларын өйдүүр.
«Сүрүнэ, оҕолор бэйэлэрэ тэрээһини биһирээтилэр. Сорохторо киинэни устуу эйгэтигэр ылсан, боччумнаахтык дьарыктанар баҕалаахтарын билэбин. Киинэ бэстибээлэ ис кыаҕын бэлиэр көрдөрдө. Күн бүгүн биһиги маннык уопуту туһаммыттара ырааппыт Калининград уобалаһын кытта бииргэ үлэлэһэбит. Кэнэҕэһин атын эрэгийиэннэри, араас эспиэрдэри ыҥырар буолуохпут. Оттон билигин кыттыгас үлэ түмүгэр астык киинэ бырайыактара бэлэмнэннилэр. Онтон икки киинэни – «Близко» уонна «С любовью, совесть» – биһиги Санкт-Петербурга ыытыллар оҕо киинэ-бэстибээлигэр ыытыахпыт», – диир Билим дьоҕус академиятын ректора Василий Павлов.
Бэстибээлгэ ылбыт үөрүйэхтэрэ оҕолор айар-тутар үлэлэригэр, үөрэхтэригэр уонна социальнай ситимҥэ тутталларыгар эрэ буолбакка, киинэ эйгэтин идэтин таллахтарына көмөлөһүө, туһалыа турдаҕа. Баҕар, бу манна кыттыбыт оҕолортон ааттара-суоллара киэҥ сиринэн дуораһыйар биллиилээх дьон үүнэн-сайдан тахсыахтара, оттон саха киинэтин устааччы таһыма биллэ үрдүө турдаҕа.
P.S. Ахсынньы саҕаланыыта өссө биир сэргэх, интэриэһинэй тэрээһин – Медиахакатон – саҕаланыа. Онно Үүнэр көлүөнэ пааркатын бэрэстэбиитэллэрэ саҥа доҕотторун үөрүүнэн көрсүөхтэрэ.
Оттон оҕолор «КиноМАНиЯ» үөрэххэ кыттыбыттарын туһунан бэйэлэрэ тугу кэпсииллэр эбитий? Туох саҥаҕа үөрэннилэр, айымньылаах үлэ идэтин таларга кинилэр бэлэмнэр дуу? Билсиэҕиҥ.
Света Булатова, Дьокуускай куораттан (артыыс):
– Бэйэм суруналыыстыка эйгэтигэр сөбүгэр уопуттаахпын. Кэрэспэдьиэннии уонна ыытааччы буола сылдьыбытым. Билигин «Азия оҕолоро» Норуоттар икки ардыларынааҕы успуорт оонньуутугар оҕолор пресс-кииннэригэр үлэлээри, анал үөрэҕи бара сылдьабын. «КиноМАНиЯҕа» дьүөгэбин кытта эмискэ кэриэтэ холонон көрөргө быһаарбыппыт. Сайаапкалары хомуйуу бүтүө икки күн иннинэ эрэ кылгас ролик уста охсоот, сайаапка ыыппыппыт. Мин ордук артыыс маастарыстыбатыгар үөрэтэр уруоктары сөбүлээтим, элбэх саҥаны биллим. Боччумнаахтык сыһыаннаһан, бэйэ хайдах сатыырынан (самодеятельностью) дьарыктаммакка, идэтийии хаачыстыбатыгар үөрэнэргэ сүбэлээбиттэрэ. Төһө да олус кылгас кэм бэриллибитин иһин, бары киинэбитин устан, таҥан бүтэрбиппит. Мин санаабар, бары да табыллан оҥордубут. Оттон тус бэйэм чуолаан биидьийэни таҥыыга ылсан үлэлэһиэхпин саныыбын.
Афанасий Канаев, Таатта улууһа (артыыс):
– Ыллыырбын сөбүлүүбүн, артыыс куруһуогар дьарыктанабын, ол да иһин оруолбар судургутук киирбитим. Дьоруойдар үөрүйэхтэрин ылынарбын, киинэ ханнык эмэ артыыстарын үтүктэрбин сөбүлүүбүн. Ол гынан баран, бэйэҥ доҕотторуҥ ортотугар артыыстыырыҥ уонна дьиҥ киинэҕэ уһулларыҥ диэн – олох атын. Мин оонньуур уобараһым олус эмоциональнай, онон ол иэйиини, туругу өйдөөн хаалыы наада этэ. Сорох каадыры хос-хос устуу биитэр төһө эрэ кэм ааһан баран, ону хатылаан оонньууруҥ эмиэ баар буолар. Онон бу тэрээһинтэн сыаналаммат сүдү уопуту ыллыбыт.
Игорь Варапаев, Дьокуускай (сценарийы суруйааччы):
– Мин бэлиэр манна «Skills Camp 2023. Animation» диэҥҥэ сылдьыбытым. Ол иһин, биир кылааска үөрэнэр оҕолорбуттан «КиноМаниЯҕа» талыы буоларын истээт да, кылгас метражтаах киинэтэ устан кыттыаҕыҥ диэн, сайаапкалаһарга этии киллэрбитим.
Бэйэбэр анаан тэттик кэпсээннэри суруйар этим. Ол эрээри ол киинэ сценарийыттан олох атын буоллаҕа. Биһиги киинэҕэ көстөр хас биирдии бытархайы ойуулуохтаах этибит. Ол эрээри син маарыннаһар түгэннэр эмиэ бааллар: холобур, туох эрэ табыллыбатаҕына, сатамматаҕына, суруйуугун кум-хам тутаат, бөх иһитигэр быраҕаргар тиийэҕин. Сценарийы суруйааччы дьоруой дьайыытын уонна кэпсэтиини сөпкө дьүөрэлээн, сааһылаан биэриэхтээх – дьайыы, хамсааһын экирээҥҥэ оҥоһуу баҕайытык көстүбэт, төһө кыалларынан, дьиҥ олоххо курдук буолуохтаах.
Кэлэр да өттүгэр Билим аччыгый акадьыамыйатын уонна Үүнэр көлүөнэ пааркатын атын да тэрээһиннэригэр үөрүүнэн кыттыам.
Саина, Дьокуускай (таҥааччы):
– Документальнай киинэни таҥмыт уонна да киинэни оҥоруу судургу үлэлэрин толорбут уопутум син баар. Доҕотторбут кытта «Медиатоҥҥа» кыттыбытым. Онно биһиэхэ тутаах бириис быһыытынан, «КиноМаниЯҕа» кыттар ыҥырыы биэрбиттэрэ. Манна киинэ хайдах таҥылларын, көмпүүтэр бырагырааматын көмөтүнэн тугу оҥоруохха сөбүн курдук тирэх билиилэри иҥэрдилэр.
Айсен Соколов, Дьокуускай (эпэрээтэр):
– Хаартыскаҕа түһэрии маастарыстыбатыгар уонна биидьийэ үлэтин үөрүйэхтэригэр Медиа-оскуолаҕа үөрэммитим сыл курдук буолла. Онно бу бэстибээлгэ кыттарбар этии киллэрбиттэрэ. Бу мин бастакы уопутум, барыта этэҥҥэ ааста дии саныыбын. Туһугар уустук, эмиэ да үөрүүлээх түгэннэр эмиэ бааллара. Ол эрээри көхтөөх оҕолордуун үлэлиир үчүгэй бөҕө.
Вадим Ефремов, Хаптаҕай (эпэрээтэр):
– «КиноМАНиЯ» иннинэ оскуола тэрээһиннэригэр эпэрээтэр оруолугар үлэлэһэр этим да, кырдьыга, уопут быһыытынан аахпаппын. Дьэ, оттон бу манна киирсэр туһугар икки доҕорбун кытта «Счастье» диэн киинэни устубуппутугар ыҥырбыттара. “Элбэх туһалаах информацияны ыллыбыт, барытын кэриэтэ өйбөр хатаатым, туһаныам” дии саныыбын. Киинэбитин ойуурга устубуппут, онон хос-хос устарга хастыыта да айанныырга күһэллибиппит. Саха сиригэр кыһын киинэни устар уустугун илэ бэйэбитинэн биллибит. Батарыайа бэрт түргэнник тоҥор, ол аайы камера арахсан хаалар. Билигин өссө улахан тымныы түһэ илик. «КиноМАНиЯ» миэхэ элбэх уопуту биэрдэ, олохпор ол туһалаах буолуоҕугар саарбахтаабаппын.
Айталина Прохорова, Покровскай к. (артыыс):
– «КиноМАНиЯҕа» ыҥыралларын истэн баран, доҕотторбун кытта холонон көрөргө, киинэ устарга быһаарбыппыт. Бу биһиги бастакы холонуубут этэ, онон талыахтара да диэн бигэ эрэл суоҕа. Манна сүҥкэннээх уопуту ылан, быдан арылынным, билбэт дьоммунуун кэпсэтэр-ипсэтэр үөрүйэхтэнним. Ол да буоллар киинэ устууну кытта олохпун ситимниир санаам суох. Тоҕо диэтэххэ, мэдиссиинэ үрдүк үөрэҕин кыһатыгар туттарсаары, мэдиссиинэ кылааһыгар үөрэнэ сылдьабын.
Никита Кабаевскай, Дьокуускай (режиссёр):
– «КиноМАНиЯ» туһунан истээт да, баай уопуту, билиини, үөрүйэҕи ылар бэртээхэй тоҕоос диэн, тута кыттар санааламмытым. Режиссёрдарга киинэни устар кэмҥэ дьону кытта хайдах алтыһарга, бириэмэни сөпкө наардаан аттарарга үөрэттилэр. Бастакы күнтэн саҕалаан, кэнэҕэһин өссө күүһүрэр туһугар, бэйэ алҕаһыттан эмиэ үөрэнэ, сыыһаны ырытарга үөрэнэргэ сүбэлээбиттэрэ. Манна дьарыктанан баран, кэлэр өттүгэр режиссёр идэтигэр туттарсар баҕам улаатта.
Арчын Матвеев, с. Чурапчы (артыыс):
– Быйыл мин «Skills Camp» сылдьан, пластилинтан анимация оҥоруунан дьарыктаммытым. Бу бэстибээл туһунан дьүөгэбин кытта истээт да, тута киинэ устан барбыппыт. Ужас жанрдаах кылгас киинэ. Иккиэммитин ыҥырбыттара. Миигин артыыстар бөлөхтөрүгэр быһааран, оруолга киирэргэ үөрэтэн барбыттара. Бу олус интэриэһинэй уопут, ол гынан баран, мин чуолаан киинэ устуутунан дьарыктанар баҕалаахпын.
Амина Кузьмина, Дьокуускай (артыыс):
– Биир кэпсээҥҥэ олоҕуран киинэ устубуппут уонна сайаапкабытын ыыппыппыт. Мин санаабар, бу үчүгэй уопут. Киинэни устуу тирэх билиилэригэр эрэ буолбакка, биһигини элбэххэ үөрэннибит. Элбэх көхтөөх оҕолордуун билистибит, кинилэр истэригэр чахчыта да чаҕылхай оҕолор бааллар.
Бастыҥ киинэ: «С ЛЮБОВЬЮ, СОВЕСТЬ»
«Сэттэ» хамаанда киинэтэ, бары да номинацияларга инники күөҥҥэ тахсыах курдуга. Бу киинэни устааччылар олус дуоспуруннаахтык сыһыаннаспыттара, хаачыстыба туһугар кыһаллыбыттара тута харахха быраҕыллар. Кинилэр «Сахафильм» киинэ хампаанньататтан өрөспүүбүлүкэтээҕи киинэ бэстибээлигэр кыттарга ыҥырар анал сэртипикээти ыллылар. Бириистэрин аатырбыт киинэ режиссера, Москубатааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы киинэ бэстибээлин Гран-притин хаһаайына, Эдуард Новиков туттарда.
Киинэ хампаанньата бу ааспыт 30 сыл тухары элбэх көлүөнэ киинэни таптааччылары иитэн-такайан таһаарда, билигин «КиноМАНиЯ» үөрэх бырагырааматын холобуругар саҥа саҕалаан эрэр режиссёрдары, таҥааччылары, эпэрээтэрдэри, сценарий суруйааччылары, артыыстары уонна да атын киинэ индустриятын исписэлиистэрин салгыы өйүүрэ кэрэхсэбиллээх.
Ону тэҥэ тустаах хамаанда көрөөччү биһирэбилин бирииһигэр тиксэн, АЛРОСА хампаанньаттан анал бирииһи туттулар. Бачча наҕарааданы ылыы хамаанда толорбут үлэтин уонна боччумнаах сыһыанын үтүө түмүгэ буолар. Ол иһигэр сценарийы кыһамньылаахтык суруйуу, ардыгар хос-хос көннөрүү, каадырдары устуу, хатылаан устуу, аны ол кэнниттэн экирээн кэннинээҕи сыралаах үлэ: каадыры хос-хос көрүү, биидьийэни таҥыы, тыаһын-ууһун, саҥатын көннөрүү. «Кини күнү-түүнү аахсыбакка үлэлиир, хас биирдии каадыры кичэйэн таҥар, кини – олох чаҕылхай», – диэн тыллары үөрэх бырагырааматын кыттыылаахтара бэйэ-бэйэлэриттэн тутулуга суох, сүбэлэспит кэриэтэ, Уйгун Романов туһунан кэпсииллэригэр хатылыыллара да элбэҕи этэр. Кини, чахчыта да, сүҥкэннээх үлэни оҥорбут. Биир сиргэ хамсаабакка кэриэтэ олорон толоруллар бу үлэ үгүс өттүгэр болҕомто таһынан хаалар үгэстээх.
«Биидьийэ таҥааһынынан дьарыктаммытым, быһа холуйан, икки сыл буолла. Онон портфолиолаах этим, онтон сороҕун талан айар куонкуруска ыыппытым. Биһиги преподавателлэрбит Кирилл уонна Сергей идэтийбит таһымҥа оҥоһуллубут, үчүгэйдик таҥыллыбыт тирэҕи бэлэмнээн биэрдилэр. Кинилэр көмөлөрүнэн атын мантаастыыр (таҥар) бырагыраамалары баһылаатым. Манна кыттыым миэхэ бэйэҕэ эрэллээх буолууну биэрдэ. Олохпун кинематографияны кытта ситимниирим дуу диир санаа кииртэлиир буолла», – диэн, Мэҥэ Хаҥалас Дьабыылын уолчаана Уйгун кэпсиир.
Бэйэтин сөҕүмэр талаанын, киинэ тутаах дьоруойун оонньообут, Покровскайтан сылдьар Спартак Фёдоров көрдөрдө. Оскуоланы бүтэрээри сылдьар Спартак аныгы үҥкүүлүүр балачча үчүгэй үөрүйэхтээх, онон хамаанда бу кыаҕы киинэҕэ туһанарга быһаарбыт. Ону таһынан уол суруналыыстыканан үлүһүйэр. Бу барыта толоруохтаах уобараһын арыйарыгар төһүү көмө буолбут.
– «КиноМАНиЯҕа» мин хомуур олох түмүктэнээри турдаҕына киирбитим, онон барыта сатаммытыттан олус үөрэбин. Манна киинэ бэлэмин элимиэннэрин кытта билистим, хамаанданан үлэ үөрүйэхтэригэр үөрэнним. Уустук этэ, ол гынан баран бу бэрт кылгас кэм иһигэр ыкса доҕордостубут. Бу доҕордоһуу үлэбитин тиһэҕэр диэри тиэрдэн, дьүүллүүр сүбэ көрүүтүгэр киллэрэр кыаҕы биэрдэ. Мантан салгыы араас биидьийэ-роликтары устар санааҕа тиэртэ», – диир Спартак.
«КиноМАНиЯ – 2023» бэстибээл кыайыылаахтара:Бастыҥ афиша – «Близко».Бастыҥ таҥааччы (монтажер) – Уйгун Романов («С любовью, совесть»).Бастыҥ эпэрээтэр – Айсен Соколов («Пламя таланта»).Бастыҥ сценарий – Дайаана Индеева, Валерия Тихонова («Близко»).Иккис былаан бастыҥ артыыһа – Афанасий Канаев («Эхо клавиш»).Бастыҥ кыыс артыыс – Дарья Соколова («С любовью, совесть»).Бастыҥ уол артыыс – Эдуард Новгородов («Пламя таланта»).Бастыҥ режиссёр – Күннэй Карманова («Близко»).Бастыҥ киинэ – «С любовью, совесть».
