"Оҕону кытта алтыһыы булгуччулаах": Арассыыйа дьахталлара сиэмэ дуонарын буолбакка, кыттыгас төрөппүтү көрдүүллэр.
Хомойуох иһин, ханна да дьиэ кэргэн института мөлтөөтөр мөлтөөн иһэр. Эр киһи уонна дьахтар сонун сойууһа – кыттар төрөппүтү, нууччалыыта, сородительство диэн өйдөбүл үөскээн эрэр. Ол эбэтэр, бу этиллэр сонун көстүү – романтическай сыһыаҥҥа киирбэккэ эрэ, оҕолонор ньыма диэн өйдөбүл киириитэ буолар. Аан дойду үрдүнэн бэлиэтэнэр. Атын, Европа дойдуларыгар холоотоххо, икки бастаах хотой бэлиэлээх Арассыыйаҕа бу маннык көстүү, хата, олус дириҥии, силистэнэ-мутуктана илик. Ол гынан баран, били, “бобуулаах барыта – таттарыылаах” диэбиккэ дылы, анараалартан “үөрэнэн” кэҥиир чинчилээх. Ол курдук, АХШка уонна Европаҕа “дьиэ кэргэн” диэн тыл дэгэтигэр эрэ хаалла диэххэ сөп.
Ордук 2000 сыллартан саҕалаан эдэр дьон ыал буоларга тиэтэйбэт, сүрүн болҕомтолорун үөрэххэ уонна карьераҕа уурар буоллулар. Олору сырсыы ухханыгар сылдьан баран, 40-с саастарыгар үктэнэн баран өйдөөбүттэрэ, кинилэри сүҥкэннээх кыһалҕа булбут: олох аргыһа буолуохтааҕы көрдүүргэ бириэмэлэрэ тиийбэт, эбэтэр анараа, эт-хаан өттүнэн ыкса сыһыаннаах партнердара оҕо диэтэххэ, ойон туран куотар балаһыанньалаах, оҕону ыйааһын, чэҥкээйи эрэ быһыытынан көрөрүн өйдүүллэр. Ити өссө, ама өттө. Оттон үгүстэригэр партнёр буолуох айылаах киһилэрэ чугас эргин көстүбэт, оҕолонуохтарын баҕараллар курдук да, аҕата, ийэтэ суох оҕолонор санаа киирбэт эбит. Онон ити уустуктан тахсар биир суол билиҥҥитэ соҕотох курдук: кыттыгас төрөппүтү, сородители, булан оҕолонуу. Сүрүнэ, интэриниэт баар, ол көмөтүнэн “соххор доҕолоҥ доҕору”, биир интэриэстээҕи көрдөөн булан, икки атах бэйэтин кэнниттэн хаалларыахтаах кэскилин толорон, төрөппүт буолуу.
ЭБЭҔЭ ТҮӨРТ АҔА
Дьэ туран, Рэйчел Кларк диэн Калифорния олохтооҕо дьахтар баар. Кини кырдьык-хордьук түөрт оҕолоох. Онтуларын хас биирдиилэрин тус-туһунан партнер-кыттыгас төрөппүттэр (сородительтэн) булбут. Дьээбэ кэриэтэ этэринэн, бэйэтин сородительство хамсааһынын эбэтинэн ааҕынар. Бастакы партнёрун өссө анал саайтар кыайа-хото тэриллэ иликтэринэ, интэриниэт ситэ-хото тарҕана, сайда илигинэ булбут. Ол курдук, Рэйчел бастакы оҕото хайыы үйэ 26 сааһыгар үктэммит. Кыыһын дьахтар 19 сааһыгар оҕоломмут. Онтун кыттыгас аҕатынан кини бастыҥ доҕоро буолбут. Бу дьоҥҥо төһө да бэйэ-бэйэҕэ ытыктабыл баарын иһин, таптал иэйиитин кыра да кыыма суох эбит. Дьэ, дьиибэ быһаарыныы диэтэҕиҥ, туох эрэ үлэ курдук, биир санааҕа кэлэн... оҕолонор туһунан толкуйдууллара.
– Миигин кытта алтыһар, алтыспат дьонум ортотугар арахсыы хобдох түбэлтэтэ оччолорго да хара баһаама. Ким эрэ көссүү булунар, ким эрэ “айака” диэн баран, үлүбээй арахсан барара, – диир Эмиэрикэ дьахтара, – мин да ол оннугу көрө-билэ сылдьан, тапталлара диэҥҥэ ончу итэҕэйбэт буолан барбытым. Ол иһин, доҕорбун кытта сүбэлэһэн баран, убаастаһар сыһыаммытын суох оҥорон, холбоһо оонньоон эрэйдэммэккэ быһаарбыппыт. Биһиги хаһан да арахсыбаппыт, холбоспотох аата хайдах да арахсыахпыт этэй? Хайабыт эрэ таҥнарыа, атыны булуо диэн дууһата-сүрэҕэ эрэйдэммэт. Биһиги биир оҕолонон баран, ол оҕобутун иккиэн кыах баарынан, кыттыһан иитэр соругу ылыммыппыт.
Рэйчел ол доҕорун кытта оҕолонор эрэ туһуттан хаста да дьахтардаах эр киһи ыкса сыһыаныгар киирбиттэр. Өр-өтөр буолбатах, оҕо үөскээбит. Рэйчел бу кэнниттэн өссө үс араас эр киһиттэн утуу-субуу үс кыыһы төрөппүт. Ол дьонун кытта, олох сайдыытын батыһа, интэриниэт көмөтүнэн билсибитин кэпсиир. Кыра кыыһын аҕата буолбут Алексы кытта билигин биир дьиэҕэ олороллор. Уоннааҕы аҕалар оҕолорун кытта хайаан да кэлэн, көрсө-билсэ тураллар. Материальнай өттүнэн, биллэн турар, көмөлөһөр эппиэтинэстэрин күн бүгүнүгэр диэри илдьэ сылдьаллар. Алексы кини бэрт боростуойдук талан ылбыт. Астына, сэргии көрөр эр дьонун испииһэктээн баран, мин төрүөхтээх оҕобор кыттыгас аҕа буолаҕын дуо диэн ыйыталаһан барбыт. Бастакы икки хандьыдаат тута батыммыттар. Оттон үһүс, дьиэ кэргэнэ суох, сулумах, 60 сааһыгар сылдьар киһи, үөрүүнэн сөбүлэспит. Онтун бүгүрү үлэһит диэн, дьахтар астына кэпсиир.
ПОФИГИСТ КАРЬЕРИСТАР
Анал чинчийээччилэр үөрэтэн, ырытан көрөн быһаарбыттарынан, үгүс өттүгэр кыттыгас төрөппүттэр – идэлэригэр ситиһиилэммит дьон. Дьахталлар 20-лэриттэн 40-нарыгар диэри саастаах эбит буоллахтарына, эр дьон 20-лэриттэн 50 саастаарыгар диэрилэр. Аны туран, маннык төрөппүт буолар баҕалаах баһыйар үгүс өттүгэр АХШ, Великобритания, Канада, Германия, Бразилия, Норвегия, Швеция уонна Австралия олохтоохторо буолаллара быһаарыллыбыт. Сиэрдээх ыйытыы маныаха күөрэйэр: ханнык нормальнай дьахтар туох да иэйиитэ, таптала суох эр киһиттэн оҕолонор туһунан толкуйданыан сөбүй?!
Бу ыйытыкка уйулҕа үөрэхтээҕэ Илья Ключников маннык хардарбыт:
– Кэнники хаһыс да уонунан сылларга дьахталлар тутулуга суох буоллулар. Кинилэр кимтэн эрэ тутулуктанан, хаһан оҕолонуохтарын сөбүн ким эрэ ыйан-кэрдэн биэрэрин күүтэр санаалара суох. Эр дьон: “Мин билигин аҕа буоларга бэлэмим суох”, эбэтэр “миэхэ нэһилиэнньиги төрөппөтөххүнэ, атырдьах маһыныы арахсабыт”, – диэх курдук тыллаһалларын истиэхтэрин баҕарбаттар. Ону түһэрии быһыытынан ылыналлар. Бэйэлэрэ хаһан ийэ буолабын, моральнай өттүнэн бэлэм буоллум диэн, бигэ санааҕа кэллэхтэринэ, кимтэн да көҥүл ыла сатаабакка оҕолоноллорун ордороллор.
Биллэн турар, итинник олус эппиэттээх быһаарыныыны ылар түгэҥҥэ оҕо барахсан балаһыанньата, интэриэһэ күөмчүлэнэр, толору, дьиҥнээх дьиэ кэргэҥҥэ иитиллибэт кыһалҕалана түһээхтиир. Төрөппүттэрин сыһыанын, улааттаҕына, дьэ, туох диир? Бу – тыҥаан турар сытыы ыйытык, кыһалҕа эбээт.
Онно да уйулҕа үөрэхтээҕэ, мах баран саҥата суох олорботох. Кини быһаарарынан, оҕоҕо ийэ уонна аҕа бэйэ-бэйэлэригэр үчүгэй, сылаас сыһыаннаах буолуулара, өйдөһүүлэрэ, биир санааҕа кэлиилэрэ, ол эбэтэр хайа да өттүнэн болҕомто таһыгар хаалар куттала суох буолуулара – быһаарар суолталаах. “Онон кыттыгас төрөппүттэр, сородителлэр, дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүт оҕо өссө табыллыбыт балаһыанньаланар. Ийэлээх аҕалара күннээҕи өйдөспөт, тапсыбат буолууларыттан дууһа, сүрэх ыарыыта буолбаттар. Эмоцияҕа охтубакка, илэ өйдөрүнэн, оҕолонорго ылыммыт эбэһээтэлистибэлэрин толорууга сылдьаллар. Оҕо уйулҕа өттүнэн охсууну ылбатын туһугар кыһаллаллар. Ирдэнэри барытын оҥороллор” диэн, тору-томточчу быһааран биэрэр киһи буолан биэрбит.
СИЭМЭ ДУОНАРА НААДАТА СУОХ!
Арассыыйа олохтоохторо кыттыгас төрөппүтү, партнёру көрдүүллэригэр интэриниэти холбоон, “Ребёнку быть” порталга киирэн булар кыахтаахтара суруллар. Эрдэ манна киирэн, чуолаан сиэмэ (сперма) дуонардарын булар эбит буоллахтарына, кэнники кэмҥэ кыттыгас төрөппүтү көрдүүр саҥа салаа баар буолбут диэбиттэр. Дьэ, бу манна араас халыыбырдаах юристар, уйулҕа үөрэхтээхтэрэ мустан олорон, таптала да суох оҕолонон-урууланан олоруу – ханнык да сокуону кэһии буолбатаҕын, син эмиэ сиэр быһыытынан барарын омуннура-төлөннүрэ суруйбахтыыллар. Эбиитин “киһи кыбыстара манна суох” диэн буолбут. Ол иһин эбитэ дуу, дойду дьахталлара сиэмэ дуонарыгар наадыйыылара аҕыйыыр аатыгар барбыт бадахтаах. Ол оннугар ийэ буолуон баҕарааччылар толорор анкыаталарыгар баар “оҕо биологическай аҕатын кытта кэнэҕэһин хайдах сыһыан баар буолуохтаах диэн саныыгын” диэн ыйытыкка “аҕа хайаан да билсиэхтээх, алтыһыахтаах” диэн баҕа санааларын хайаан да ыйар буолбуттар дииллэр.
Москуба куорат олохтооҕо Ирина Мирошникова кыттыгас төрөппүтү – аҕаны көрдүүр кэмигэр хас да бэлэмин биллэрбит хандьыдаакка материальнай хааччыллыы өттүнэн хапсыбаккын диэн, аккаастаммытын суруйар:
– Хамнастан хамнаска диэри олорор дьон, чэ, баҕар, оҕону кытта оонньуохтара, алтыһыахтара, ол гынан баран, үп-харчы өттүнэн ончу туһалара суох, – диэн быһаарар киин куорат 39 саастаах дьахтара. – Оттон миэхэ ол тутаах суолталаах: оҕону улаатыннарыы үгүөрү үбү эрэйэр эбээт.
Ити гынан, көрдөөбүт көһүйэ көмүһү булар дииллэринии, Ирина ситиһиилээх Александры эрэйэ суох булбут. Ол киһи ыал буолар, ойоҕу тулуйар санаата суох. Кини элбэх көссүүлээх, эбэһээтэлистибэлээх сылдьыан баҕарбат. Оттон нормальнай дьахтарга, кини “аалыытын” истибэккэ эрэ, бэйэлээх бэйэтин оҕото иитиллэн, киһи-хара буоларын, олус диэн биһирээбит диэн буолбут.
– Онуоха биһиги оҕобутун клиника көмөтүнэн, пробирканы туһанан үөскэтиэххэ диэн быһаарбыппыт, – диир Ирина. – Тоҕо диэтэххэ, мин саныахпар, кинини кытары ыкса эт-хаан сыһыаннаһыытыгар киирэн хааллахпытына, аны чугасыһан хаалыахпытын сөп этэ. Ол наадата суох. Оттон Александр пробирканы оҕону сатаан оҥорбот, үөскэппэт дьон туһаналлар диэн бастаан утаа утарсан көрөн баран, этиибин ылыммыта диир.
ТОҔО ДА ТАПТЫЫР БУОЛУОХТААХХЫНЫЙ?
Оҕо үөскүү да илигинэ, кыттыгас төрөппүттэр уопсай сүбэнэн, хайа хайалара да үп-харчы өттүнэн эбэһээтэлистибэлэрин уонна эпиэкэ усулуобуйатын туһунан бэрт чопчутук суруйан, дуогабар түһэрсэллэр эбит. Ол докумуоҥҥа оҕо хайдах ньыманан оҥоһуллуохтааҕыттан саҕалаан, төрүөхтээх оҕолорун ким диэн ааттыахтаахтарын, биологическай төрөппүт оҕотугар нэдиэлэҕэ, ыйга хаста кэлиэхтээҕигэр тиийэ суруйуохтарын сөп.
Эмиэ туһунан ыйытык үөскүүр: тоҕо бу ньыманан оҕолонор дьон “бэйэ ыккардыгар чугас сыһыан суох буолуута кыттыһан иитиини бөҕөргөтүө” дииллэрий? Төттөрүтүн мэһэйдиэ буолбатах дуо? Арай төрөппүттэртэн биирдэрэ иккис төрөппүтү таптаан кэбиһэн, дьиҥнээх дьиэ кэргэн буолуон баҕардын? Ол түмүгэр бэйэтэ эрдэ ылыммыт эбэһээтэлистибэтин умуннун?
– Быраап өттүттэн, маннык дуогабар, төһө да нотариус бигэргэтиилээх буоллун, юридическай күүһэ суох, – диир албакаат Олеся Железняк. – Өскөтүн паара араҕыстаҕына, биитэр биир санааҕа кэлбэтэхтэринэ, оҕо аҕата буоларын суут эрэ нөҥүө быһаартарар, дакаастыыр кыахтаахтар. Генетика эспэртиисэтин туһанан. Оҕо аҕата буолара дакаастаннаҕына, оҕо төрөппүт нэһилиэнньигэ буоларын быһыытынан, аҕатын олорор дьиэтигэр, атын да баайыгар өлүүскэ бырааптаах буолан тахсар. Онно дуогабар быһыытынан, кыттыгас төрөппүт буолбуппут, оннук бырааба суох диэн этэн да, балаһыанньаттан тахсыбаккын.
Инньэ гынан, маннык сойуус төһө барыстааҕа билигин мөккүөргэ турар. Биллэн турар, ким кимниин олороро, холбоһоро-холбоспото бэйэтин үтүө көҥүлэ. Ол гынан баран бу быһаарыы оҕо кэскилин кытта быһаччы сыһыаннааҕын быһыытынан, оннукка сананыах иннинэ барытын ымпыгар-чымпыгар диэри толкуйдуур наада.
Бу туһунан толкуй итинник, бэрт дьикти сойуус, дуогабар түмүгэр оҥоһуллубут оҕоҕо, биллэн турар, син биир киирэр. Холобур, Рэйчел Кларк 26 саастаах уола таҥара үлэһитэ буоларга быһаарыммыт. Ону кини дьахтардаах эр киһи сыһыана кинини ончу интэриэһиргэппэтинэн быһаарбыт.
Бу туһунан “Спид–Инфо” суруйар. Хайдаҕын да иһин, эһэ-эбэ дьоммут саҕаттан кэлбит, таптал истиҥ иэйиитигэр иитиллэн, тирэҕирэн тахсыбыт, сокуон ирдииринэн дьиҥ ыал буолбут уон бүк ордук буоллаҕа-аа. Арай ол олох кыаллыбат түгэнигэр, быһаарыныахха сөбө дуу. Ийэ-аҕа буолуу, бастатан туран, оҕо иннигэр эппиэтинэс эбээт.
Эбэтэр кыттыгас да буоллар, сүрүнэ, көмөлөһөр төрөппүт наада?
Балаһаны бэлэмнээтэ Тапталина.
2019 с.
