Биир дойдулааҕым Барыыс сүүрбэччэ сыл Анаабырга, Эдьигээҥҥэ үлэлээбитэ. Билигин биэнсийэҕэ олорор. Сайын уоппуска ылан дойдутугар кэллэҕинэ бөһүөлэктэн улуус киинигэр диэри таксилааччы. Оччолорго оройуон киинигэр үлэлээх буолан, өрөбүллэрим кэннэ үлэбэр айанныырым. Онон Барыыс такситыгар элбэхтик олорсубутум.
Барыыс айылҕатынан олус кэпсээннээх-ипсээннээх, сэргэх киһи. Суол былаһын тухары айаҕа хам буолбакка сэһэргээччи. Үксүн, булт-алт туһунан. Бэйэтэ, биллэн турар, булт диэн баран муннукка ытаабыт киһи.
Арай биир үтүө күн айаннаан иһэн биир бэрт дьикти түбэлтэни кэпсээбитэ. Ону бу төһө да элбэх сыл-хонук аастар, хайдах өйдүүрбүнэн уонна харахпар ойуулаан көрөрбүнэн тиэрдэргэ холонобун.
* * *
Эдьигээҥҥэ күһүн. Балаҕан ыйын бүтэһик күннэрэ. Үрэх уута чараас мууһунан бүрүллүбүт кэмэ. Күһүҥҥү хараҥа халлаан кэлтэгэй ыйын сырдыгар бырамыысыланнас быраҕыллыбыт учаастагын дьиэлэрэ киһи кутун-сүрүн баттыырдыы барыаран көстөллөр. Ол быыһыгар түүҥҥү ыас хараҥаны киэр үүрэ биир үүтээн түннүгүттэн сырдык уот сандаарар. Түүҥҥү чуумпуну ол үүтээн аана хаахынаан аһыллар тыаһа эрэ аймыыр. Үүтээнтэн биир киһи тахсан соторутааҕыта аҕай утуйан турбут киһи киэбинэн тыыллаҥныыр, толору түөһүнэн ыраас салгыны эҕирийэн ылар. Сиэптэрин хасыһан табаах уонна испиискэ хостуур. Бүгүн халлаан былыта суох, ып-ыраас. Онон төһө да күһүҥҥү хараҥа сири-дойдуну сабардаабытын иһин, киһи хараҕа ырааҕы ылар.
Били тахсыбыт киһи табааҕын уматтынан сыыр тэллэҕин диэки хаамар. Салгын сии, дьэгдьийэ таарыйа чугас баар үрэх кытылын өҥөйөн көрөргө сананар. Балай эмэ хааман баран, үрэх кытыытыгар туох эрэ бэрт ыараханнык мөхсөн булумахтанарын, уу тыаһа чалымныырын истэн олус соһуйар. “Тыый, бу туохпутуй?” – дии саныы-саныы үрэх диэки чугаһаан баран көрбүтэ, саҥардыы мууһунан бүрүллэн эрэр үрэх уутугар тайах түһэн биир кэм өрө мөхсөн лаһыгырайа сылдьар эбит. Ону көрөөт биһиги киһибит бэрт тиэтэлинэн үүтээнигэр саа ыла ыстанар.
* * *
Ол кэмҥэ Барыыстаах тыраахтардарын өрөмүөннээн бүтэн, үүтээҥҥэ кэлэн чэйдии олорбуттар. Ол олордохторуна биир табаарыстара таһырдьаттан биирдэ дьиэ ортотугар баар буола түспүт. “Уолаттаар!!! Тайах ууга түһэ сытар. Адьас үрэхпит кытылыгар!” – диэн кыл тыынынан төлүтэ биэртэлээбит. Ону истээт, Барыыстаах биир СКС саалаахтарын хаба тардан ылаат таһырдьа буулдьалыы ыстаммыттар.
Үрэх кытыытыгар сүүрэн быһыгырайан тиийбиттэрэ, чахчы, аарыма тайах мууһу тоҕо түһэн баран чардаакка өрө мөхсөн ытылла сылдьар эбит. Биһиги дьоммут ону биир бэргэн ытыынан хамсаабат оҥорбуттар. Саҥардыы өрө тыынан эрдэхтэринэ, аны өлө сытар тайахтарын кэннигэр өссө туох эрэ ууну чаллырҕатар тыаһын, ырдьыгыныыр саҥатын истибиттэр. Онтон эмискэ сүүнэ улахан эһэ өлө сытар тайах үрдүгэр биирдэ ыстанан тахсан сахсарыс гына түспүт. Киҥэ-наара холлубут кырыктаах харахтарынан булчуттары суптурута көрөн олорон бэрт иччилээхтик уонна суостаахтык часкыйан хайа барбыт. Дьэ ол кэннэ биһиги дьоммут диэки ыстанарын саҕана, Барыыс өйүн-төйүн булунан, СКС-нан хаста да субурутан саайбыт. Төһө да ыараханнык бааһырдар, адьырҕа кыыл кытылы син булбут. Ол эрээри, ырааппатах. Байааттаҥнаан иһэн чугастааҕы сиһиккэ тиийэн охтубут.
Булчуттар дьиктитик тосхойбут бултарын, баай хара тыа саамай бөдөҥ, маанылаах кыылларын астыы сылдьан көрбүттэрэ, хайалара да киһи бэркиһиэн курдук эмистэрэ, сыа-арыы баһылла сылдьар куҥнаахтара эбитэ үһү.
Ити кэпсээни истэн баран Барыыстан: “Ол хайдах биир чардаакка тайах уонна эһэ тэҥҥэ түспүттэрэ буолуой?” – диэн ыйытабын. Онуоха киһим:
– Чуолкай билбэтим ээ. Баҕар, эһэ тайаҕы соһуччу көрсөн бултаспыта буолуо. Баҕар, тайах үрэххэ киирэрин манаан сытан саба түспүтүгэр, тайаҕа куотаары үрэххэ түспүтэ буолуо. Ону билигин ким да чопчу этэр кыаҕа суох, – диэн хоруйдаабыта.
Кырдьык, айылҕаҕа сылдьан киһи эҥин араас дьиктини көрөр эбит. Айылҕа диэн бэйэтэ таайтарыылаах, элбэх кистэлэҥнээх ураты эйгэ буоллаҕа.
...Барыыс сиэгэн туһунан элбэҕи кэпсээччи. Бу кыылы эмиэ элбэхтик бултаспыт эбит:
– Сиэгэн сүрдээх сэрэх, сытымсах, мээнэҕэ таба туттарбат кыыл. Онон бэрт эрэйдээхтик уонна сыралаахтык бултанар. Хоту сиэгэни бултуурга хаарынан “бугул” оҥороллор. Онтуларыгар дьөлөҕөс хаһаллар. Ол иһигэр балык быраҕаллар уонна бугулларын тула өттүгэр хапкааннарын иитэн кэбиһэллэр. Ити кэннэ бэркэ кичэйэн хаарынан саба тарыйаллар... Эбэтэр сиэгэн сиэҥигэр (сиэбит аһылыгын тобоҕор) кэлэ-бара тэппит ороҕун булаллар. Ол таһыгар хапкаан иитэллэр. Балай да кэтэһиннэрэн баран, син иҥнээччи. Үксүгэр кыраһа түстэҕинэ балыйтаран киирэн биэрээччи...
Итинник булт-алт туһунан дьикти алыптаах кэпсээннэри истэн, айанньыттар дэриэбинэ куһаҕан суолугар аһара эрэйдэммэккэ, өрө-таҥнары сахсыллары билбэккэ тиийиэхтээх сирбитигэр этэҥҥэ тиийбиппитин билбэккэ да хаалааччыбыт.
Тыа Уола.
