Балаҕан ыйа саҕаланна. Күүтэн-күүтэн сиргэ барар күнүм дьэ үүннэ. Дьоммор үс күннээх мастарын-отторун бэлэмнээтим. Бэйэм сып-сап хомунан баран айаҥҥа туруннум. Хаҥаластан аҕалбыт ыппын уонна табаарыһым Токо Өлүөхүмэттэн төрүттээх ытын илдьэ бардым.
Икки күн үөлгэ таах сырыттым. Биир да суол-иис биллибэтэ. Токо ыта сиргэ бастакы тахсыыта, оттон бэйэм ытым саҥардыы үөрэнэ сылдьар. Ытым наһаа дохсун, инньэ гынан ханна сылдьара ыраахтан иһиллэр. “Туох эмэ баар да буоллаҕына, ыраахтан үргэн барыыһы” дии саныыбын. Бу кэмҥэ тайах тохтообот кэмэ, онон, “баҕар, түбэһиэм” диэн сылдьабын. Ол да буоллар, бастакы күннэрбэр мэлийдим.
Сарсыарда дьиэбэр барыахтаахпын, инньэ гынан сөпкө үүтээммэр кэлэн ыттарбын аһатан баран утуйан хааллым. Түһээтэхпинэ, өтөх диэкиттэн үс киһи илэ-бодо кэллилэр. Бастакылара бииргэ төрөөбүт убайым, иккитин кыайан быһаарбатым. Убайым сыалаах баҕайы эти биэрдэ уонна: “Бу эйиэхэ!” – диэтэ. Ол кэмҥэ уһуктан хааллым. Тугу түһээбиппин эргитэ саныы сытан хаттаан утуйдум.
Сарсыарда турбутум, халлаан халлыбыт. Күн да күн. Массыынам тоҥон хаалбыт. Күнү быһа ириэрэн нэһиилэ собуоттаатым. Ол сылдьан: “Бачча хойутаан баран, тугу бултуур үһүбүнүй?” – дии саныыбын. Ол гынан баран түүлбүн санаатахпына, санаам бөҕөргүүргэ дылы буолар. Инньэ гынан массыынабын хаалларан баран, илин диэки түһүннүм. Саҥа хаар түспүт буолан, ким барбытын-кэлбитин «тыллыыр». Онон маннык хаары оҕо эрдэхпиттэн сөбүлүүбүн. Икки биэрэстэ курдугу хаампытым кэннэ, бөлүүн тайах аһаабыт сиригэр кэтиллэ түстүм. Бэйэм ытым тайах суолун батыһан куугунуу турда. Мин кэннибиттэн саппай уобустум. Сотору буолаат иһиттэхпинэ, ытым үрэн лоҥкунатар. “Дьэ эрэ” дии санаатым. Сүрэҕим күүскэ-күүскэ тэбиэлээтэ. Саҥа баран истэхпинэ, эмискэ ытым саҥата сүтэн хаалла. Онуоха син биир суоллаан көрөргө сананным. Суола буоллаҕына, төттөрү тайах ыырыгар киирбит эбит этэ.
Ытым уонна тайах суолларын батыһан иһэбин. Ол умса түһэ айаннаан истэхпинэ, сыыр кэллэ. Кыра титириктээх, хахыйахтаах. Тайаҕым суола – биир сырыы. Сыыр үрдүгэр таҕыстым, суолларбын ирдээн иһэбин. Арай иннибэр кыра соҕус дьаама сытар. Тайаҕым ол үрдүнэн атыллаан ааспыт. Чугаһаан көрбүтүм ытым тэпсибит аҕай. Саҥа хаар буолан барыта көстө сытар. Мин эмиэ атыллаатым. Кэннибин хайыһан көрбүтүм туох эрэ бороҥ хамсыыр. “Сиэгэн кырдьаҕас урукку арҕаҕар киирэн сытар дуу?” дии санаатым уонна төҥкөйөн көрдүм. Арай көрбүтүм, доҕоор, тайҕа хаһаайына илэ бэйэтинэн сытар эбит! Мин соһуйан, тиэрэ баран түһэ сыстым эрээри, улаханнык уолуйбатым. 10 миэтэрэни тэйэ түһэн баран, арҕах ойоҕоһугар баар буола түстүм. Төһө да хаһан да бултаабатах кыылым буоллар, наһаа ыксаабатым, төттөрүтүн, наҕылбар түстүм. Испэр: “Дьон бултуур харамайын бултуур инибин”, – дии саныыбын. Үөмэн кэлэн, үөмэн да диэхтээн, хаар тыаһа сүрдээх, дьааманы иккистээн өҥөйөн көрдүм. Кырдьаҕаһым миигин көрө биэрэрин кытта, чыыбыспын тардан кэбистим. Хата, кыылым тыла суох барда. Бастаан утаа, кыратык дьиртиргээн дөйөн олоро түстүм. Саа тыаһын истэн ытым сүүрэн кэлбитигэр дьэ өйдөннүм, булпун көрдүм. Аны хайдах дьаһайары билбэппин, суордуу хаһыытыыллар үһү эрэ диэн истибитим. “Дьиэлииһибин. Билэр киһини аҕалан көмөлөөн астыыһыкпын” диэн былааннаатым. Үөрүүбүттэн аҕыйахта үктээн, массыынабар тиийэ оҕустум. Бөһүөлэкпэр тиийбитим, ыт охсор киһи суох. Бары муҥхалыы барбыттар. Кэргэммин ойбоҥҥо көрүстүм. Соһуйда аҕай. Мин куруутун им балайга кэлээччибин. “Хайа, тоҕо бачча эрдэ кэллиҥ?” – диэн ыйытта. Мин тугу бултаабыппын кэпсээтим. Ол кэннэ тастын убайбар тиийэн үчүгэй сонуммун кэпсээтим. Киһим 10-ка үөрэнэр уолун илдьэ барда. Инньэ гынан үһүөн бултаабыт сирбэр ыстанныбыт. Тиийиэхпитигэр диэри халлаан биллэрдик хараҥарда. Им балайга астаан түүннэри тиийэн кэллибит.
Бу бултааһын дьиктитэ диэн сүүнэ тайах сирдээн, арҕах үрдүнэн ааспыта. Арҕах бүөтэ да суох, дьаама эрэ. “Арааһа, бултатаары гыммыт быһыылаах” дии санаабытым, тоҕо диэтэххэ, тыҥыраҕа мүлтүйэн, ытыһа хайдыбыт этэ.
Николай Николаев,
Орто Сурт бөһ.,
Горнай улууһа.
