Дуомуна сүүрбэтин туолан олордоҕуна, Хаҥалас улууһуттан улахан баай ыаллар уолларыгар кэргэн кэпсэтэн, аны сайын кэлэн «курум тиэрдэр» уруу оҥоруох буолан, «быалаһан» барбыттар.
Дуомуна аҕата Ыстапаан Нуучча, ийэтэ – аатырар Додор баай кыыһа Сырбачыак Өрүүнэ, ааттаах улахан дьахтар.
Биирдэ хаар харааран эрдэҕинэ, Дуомуна сарсыарда олус санаарҕаан турбутун көрөн, ийэтэ Өрүүнэ:
– Хайа, тукаам, оҕом сыыһа, туохтан санаарҕаатыҥ, үүтүн тохпут оҕо курдук буоллуҥ? Сотору доҕоруҥ, кэргэниҥ кэлиэҕэ, улахан уруу оҥоруохпут, үөр-көт, сыччыый, – диэбит.
Дуомуна титиэ-татаа буолан баран, ийэтин моонньуттан кууһан олорон, ытаан барбыт. Өрүүнэ ону олус дьиктиргээн:
– Хайа, оҕом, бу туохтан ытыыгыный? – диэн ыйыппыт.
Онуоха Дуомуна:
– Күн күбэй ийэкээм, миигин сөбүлүүр киһибэр биэрбэккэ буолан баран, баайга ымсыыран, букатын сөбүлээбэт, көрө-көрө абааһы көрөр киһибэр биэрэн эрэҕит. Дьиҥнээхтик таптыыр, сүрэҕим чопчута ууллар киһибэр биэрбэтэххитин хаһан эрэ кэмсинэҥҥит хараххыт уутунан суунаҕыт эрэ хайыыгыт, – диэхтээбит.
Ийэ барахсан оҕото ытаан муҥнанарыттан сүрэҕэ ыалдьан, эмиэ ытаһан барбыт. Бэйэтэ оҕо эрдэҕинээҕитин санаабыт. Бэл, кини аҕата, саха үрдүнэн саха ыраахтааҕыта, уу харахтааҕы утары көрдөрбөтөх, уордаах Додор кулуба кыыһыгар талларбыта эбээт. Ол да иһин сөбүлүүр, тапталлаах Ыстапааныгар эргэ тахсыбыта.
Ону даҕаны Дуомуна аҕата Ыстапаан билэр буолбаат! Оччоҕуна тоҕо баар эрэ соҕотох чыычаахтарын көҥүлүн күөмчүлээтилэр, үрүҥ күнүн көлбөҕүртүлэр?
* * *
Сааскы күн барахсан уһаан, хаар ууллан, чалбах-бадараан тахсан, алаас сир сибэккилээн эрдэҕинэ, Сэттэ алаас саҕатыгар тоҕус аттаах киһи киирэн кэлбит.
Ону көрөн, Дуомуна барахсан сүрэҕэ толугуруу мөхпүт, долгуйан мэйиитэ эргийбит, онтон нэһиилэ өрүттэн оһох кэннинэн хотоҥҥо ыстаммыт.
Айан дьоно, түҥүрэттэр уонна күтүөт буолуохсут дьиэ таһыгар тигинэһэн кэлэн, айдааран-айманан дьиэҕэ киирэн, бастаах өттө – бастыҥ ороҥҥо, атах өттө орто ороҥҥо олороллор.
Олохтоохтор үөрэ-көтө ыалдьыттары көрсөллөр, ас маанытын тардаллар. Онтон бары остуолга олорон аһаары гынан иһэн өйдөөбүттэрэ – Дуомуналара суох. «Тукаам, кэлэн олор, кэргэҥҥин кытта кэккэлэс», – диэн ыҥыра сатаан баран, Өрүүнэ хаппахчыга киирэн көрбүтэ – кыыһа мэлигир.
Дьиэлээхтэр кыыстарын бастаан утаа иһирдьэнэн-таһырдьанан ыҥыра-ыҥыра көрдөөбүттэр даҕаны кыыс суоҕун курдук суох. Ким даҕаны аһыыр санаата кэлбэт. Бары тахсан Дуомунаны көрдүүллэр. Булбаттар. Ол курдук үс хонукка күннэри-түүннэри көрдөһөн баран, ыалдьыттар-хоноһолор дойдулууллар. Дуомуна сайыны быһа көстүбэт. Алаас Моорук нэһилиэгин дьоно «Ыстапаан Бэрээдьин улахан аньыыны оҥорон, кыыһа ол толугар бардаҕа» дии саныыллар.
* * *
Кыыһа сүппүтүн кэннэ Өрүүнэ титиигиттэн-хотонуттан ытаан киирэрэ элбээбит. Саатар, Дуомуна ааттатар, таптыыр, ньирэйиттэн ыла иччитигэр олус бэриниилээх, кыыс саҥатын иһиттэр, бэйэтин көрдөр эрэ сүүрэн кэлэр ынаҕа – Сарбынньах Саадьаҕай куруук сүппүт кыыһын санатара.
Ынах Сэттэ алаастан өрүү соҕуруу диэки баран мэччийэрэ эбитэ үһү. Оттон кумаартан-куйаастан куотан Хара ынах диэн, алаас куула тыатын хараҥа, сөрүүн симилэҕэр, сөрүөстэрэ.
Күһүөрү Өрүүнэ Саадьаҕай барахсан төһө да күһүн буоллар, кумаар-куйаас сүппүтүн үрдүнэн, тоҕо эрэ куруук Хара ынах диэки сөрүөстэрин сибикилии саныыр буолар. Кинини ыы олорон киһилии кэпсэтэр.
– Саадьаҥкаа, Саадьаҕайа кыыс, хайа, тапталлаах иччигин көрдүҥ дуо, ханна баара буолуой? – Саадьаҥка иҥиэттэн эрэ кэбиһэр, кэпсиэҕин сатаан саҥарбат – абаккалаах суол.
Биирдэ Сэмэнэп таҥара ааһыыта, дьахтар быттанар «эмэгэт куйааһа» түспүт күнүгэр, Өрүүнэ сарсыардаттан ыраахтан Саадьаҥкатын батыһарга сананар.
Ынаҕа бастаан утаа хотонуттан үөрүн кытары тахсыһан мэччийэн иһэн, түөртүүр саҕана арахсан, Хара ынах куулатын симилэҕэр киирэн сүтэн хаалар. Өрүүнэ ынаҕа көстүбэт буолбутун кэннэ ойуур иһигэр ээр-сэмээр сыбдыйан киирэн көрбүтэ, ынаҕа охтубут тиит буордаах силиһэ адаарыйа сытарын кэннигэр тиийэн, тугу эрэ салыы турар. Дьахтар ынаҕым куотуо дии санаабыттыы, ойон тиийэр уонна көрбүтүттэн куттанан, кэннинэн чинэрийэр. Онтон олоро түһэр даҕаны баттаҕын үргүү-үргүү өй мэйдээх тулуйбатынан ытыыр-хаһыытыыр, сири таһыйар.
Кэлин билбиттэрэ, кыыстара Дуомуна барахсан адаарыйан турар тиит силиһигэр ыйанан өлөн олорорун тапталлаах Саадьаҥкалара булан, күн аайы кэлэн төбөтүн, көхсүн салаан барар эбит.
