Киир

Киир

   Куоракка кэлэн, Болуодьа үлэтигэр дьэ табылынна. Саҥаһын көмөтүнэн биир улахан тэрилтэҕэ суоппарынан киирдэ. Көннөрү суоппар буолбатах – кылаабынай буҕаалтыр суоппара. Урут дойдутугар маҥнай – молокобуоска, онтон бодобуоска сылдьыбыта. Оҕолоро улаатан, үөрэххэ туттарсыы түбүгэ, устунан куоракка олохсуйуу кыһалҕата биирдэ күөрэс гыммыта. Баардарын-суохтарын тоҕо тэбээн туран, сир ылбыттара уонна дьиэлэрин көһөрөн киллэрбиттэрэ. Төһө да кытыы, киинтэн чиэски буоллар, дьиэлээх аата дьиэлээх – абыраннылар. Кэргэнэ Настаа убуорсуссалыыр. 6 тыһыынча хамнастаах. Тыаҕа итиччэ харчыны ылбат этэ, арай үүт туттаран син балачча киллэрэрэ. Ону баара, кэтэх дьонтон үүтү туппат буолбуттара: анал тэриллээх, быһата, онтуҥ саҥа технологияҕа эппиэттиир эрэ буоллаҕына, туталлар үһү. Оннук тэрили хайа кыаххынан ылыаҥый. Арай олигархтар омук сириттэн атыылаһан аҕалан, өлгөм харчыны сүүрдэн ылаа инилэр.
 
 
   Аныгы үйэҕэ барытын ааҕынан-суот­танан, иннигин-кэннигин ыйда­ҥар­дан олороруҥ наада эбит. Холобур, аҕыйах сыллаахха диэри Болуо­дьа «Дьокуускайга көһөн кэлиэм» диэн тү­һээн да баттаппат этэ. Ол эрээри «оҕолор тустарыгар олоруллуохтаах» диэн, биир бигэ санаа үөскээбитин кэннэ тэҥнэһиэҥ дуо. Оччотугар, урут талбыттарынан быргыччы олорбут кэмнэрэ ааспыт эбит. Оҕо туһугар төрөппүт атаҕын элэтэрэ кэмнээх буолуо дуо?! Сүһүөхтэригэр турдахтарына, оҕолоро итини өйдүөхтэрэ.
   Болуодьа үлэтин ыарырҕаппат. Хотуну муодунай иномарканан куорат аспааллаах суолунан таһыы туох ыарахана кэлиэй. Хам-түм чугастааҕы улуустарга тиийэллэр, онно да суол – ааттаах.
   Хотуна Софья Марковна, 40-чалаах куппут-симмит курдук эттээх-сииннээх. Кэргэннээх, оҕолордоох, уопсайынан, уруута-аймаҕа толору. Онон Болуодьа тэрилтэ эрэ наадатыгар сылдьыбат: оҕолору – оскуолаҕа, кырдьаҕастары – балыыһаҕа, арыт ырыынакка, даачаҕа илдьэр суруллубатах гынан баран, булгуруйбат эбээһинэстээх. Суотабай төлөпүөнүн тэрилтэ уйунар. Хамнаһа – ботуччу, өссө бириэмийэлээх. Урут кини оннугар отуччалаах уол үлэлээбит эрээри уһуллубут. Ол эрдьигэниҥ сороҕор талбытынан сылдьар, хастыы эмэ кыыһы олордон баран, сүтэн эҥин хаалар үһү. Биллэн турар, ким ону сөбүлүөй.
   Арай манна биир моһуок баар. Тэрилтэтэ бүүс-бүтүннүү – дьахтар аймах. Онон массыынаҕа олорон кэпсэтиилэрэ эмиэ ол сиэринэн буолар: таҥас-сап, кэсмиэтикэ, ыарыы. Сорох ардыгар «кэккэлэһэ эр киһи олорор» диэн, өйдөрүгэр да оҕустарбат курдук буолан ылаллар. Бэл, таҥастарын арына-арына колгуоккаларын көннөрүнэллэр, өссө сиэркилэлэрин Болуодьаҕа туттаран баран, сирэйдэрин-харахтарын кырааскаланаллар.
   Биирдэ тэрилтэҕэ туох эрэ бырааһынньыга түмүктэммитэ. Болуодьаны кэбиниэттэригэр ыҥыран, сыҥалаан туран аһаппыттара, салапаан суумкаҕа ас арааһын хаалаабыттара. Бэйэлэрэ додо курдук «аһаабыттара» тута биллэрэ. Дьиэлэринэн тарҕатыы эмиэ сүрүн эбээһинэскэ киирсэр. Онон сыыра-саары хомунан дьахталларын тиэйтэлиир түбүгэр түспүтэ.
   Арай хассыыр Катя кэнники сидиэнньэҕэ олорбутунан утуйан хаалбыт уонна төрүт уһуктубат. Уолугун тимэҕэ төлөрүйэн, аҥаар эмиийэ, көөчүктээбит курдук, бүтүннүү тахсан кэлбит, оттон кылгас былаачыйата арыллан, суолтатыгар эрэ хаххалыыр туруусуга туртайар. Уһугуннара сатаан, бэркэ эрэйдэнэн баран, Болуодьа хотунугар субуоннаан кыыс олорор аадырыһын суруммута. Онто куорат биир уһугар эбит. Онон-манан курасайданан, син булбута. Катята, хата, уһуктан бэрт. Ыҥыранар, үөхсэр, онтон өйдөнөн кэлэн, аны Болуодьаны моонньуттан кууһа-кууһа убуруу сатаан ньууххайданар. Албыннаһан, нэһииччэ массыынатыттан таһаарбыта, кыыһа атаҕар уйуттубат, сууллан түһээри хаайар. Улахан сорунан өйөөн-убаан, кыбартыыра ааныгар кэлэн субонуоктаабыта, доҕоор, быыппастыгас быччыҥнаах эдэр киһи ааны аһаат, Болуодьаны уолугуттан түүрэ харбаан ылбат дуо?! Соһуйан, туох да диэн булумуна турдаҕына киһитэ аны сыҥаахха сырбатта. Абакката бэрт. Болуодьа хардары биэртэлэһэн эрдэҕинэ, аны дьиэттэн аҕалара сыбаабыратын туппутунан тахсан кэлбитэ... Кэмниэ кэнэҕэс нэһииччэ өйдөспүттэрэ.
* * *
   Дойдутугар эбитэ буоллар, Болуодьа үлэтигэр үгэс курдук халҕайбыт сибиитэрэтинэн сылдьыа эбитэ буолуо. Оттон манна үлэтин бастакы күнүгэр хотуна эппитэ: «тып-тап курдук таҥныахтааххын» диэн. Болуодьа эдэригэр 70-ча киилэҕэ оройуоҥҥа миэстэлэһэр тустуук этэ, онон быһыы-таһаа мааны. Өссө үчүгэйдик таҥнара буоллар, тос курдук тойон көрүҥнэниэ этэ. Дьахталлара кинини кытта маҕаһыыҥҥа, ырыынакка сылдьалларыттан кыбыстыбаттар, хата, үксүгэр хонноҕун анныттан тутуһан тэҥҥэ хаамса сатыыллар. Болуодьа уон эрэ кылаас үөрэхтээҕиттэн билигин кэлэн кэмсинэр. Дьиҥэр, оскуолаҕа ортону үрдүнэн үөрэммитэ эбээт! Туох ааттаах быһа имнэнэн салгыы үөрэммэтэҕэ буолла?! Билигин төлөбүрдээх араас үөрэх элбээн, харчылаах эрэ киһи дьупулуому аа-дьуо ылар кэмэ үүннэ. Кинигэ той диэҥҥэ төрүт да сыстыбатах дьон (нэһилиэгин ыччаттара) үрдүк үөрэхтэнэн, кинини букатын үөһэнэн көрө сылдьаллар. Уопсайынан, үрдүк үөрэхтэнэн туох эрэ ураты, үрдүк солоҕо тиксибит курдук тутталлар. Оттон тэрилтэтин дьахталларын туһунан эттэххэ, бары – үрдүк үөрэхтээх экэнэмиистэр. Ол эрээри, били, нэһилиэгин «үөрэхтээхтэрин» курдук хантаарыҥнаспаттар, амалар.
   Билигин бу дьэдьэннии сылдьаллар. Түөрт дьахтары кытта – кини. Сырылатан түһэн, куйааһа сүрдээх. Хата, аттыларыгар уу баар буолан абырыыр. Амма өрүс барахсан дьэрэлийэн ырааһыкатын! Субу-субу киирэн сөтүөлүүллэр. Ким хайдах сатыырынан чалбааттанар: сорох былыргы борохуот эрдинэрин курдук, атаҕынан тэбиэлэнэн күллүргэтэр, сорох умсубута буолан чолум гынар. Дьахталлара эрдэттэн оҥостон аҕай кэлбиттэр: бары да көҕүспүт курдук, купальниктара муодунайа сүрдээх. Онтулара күҥҥэ дэҥҥэ көстөр күндү эттэрин хаххалыырдааҕар, хата, төттөрүтүн, сэгэтэр курдук оҥоһуулаахтар. Дьэдьэннээмэхтии түһэн баран: «Дабаай, Володя, сөтүөлээтибит!» – диэн хаһыытаһаллар. Тэттибиттэрэ диэн сүр. Били, кэбиниэттэригэр түтүө-татаа курдук туттан хайыасхаланар дьахталлар бүгүн айыы санааламмыттар, ис-истэриттэн сырдык сыдьаай тахсарга дылы.
   Софья Марковна кылбаа маҥан этэ туналыйан, куба устан мөлбөйө сылдьарын курдук. Ыттыы харбыырыттан кыбыстан, Болуодьаны «харбыырга үөрэт» диэн хаайда. Болуодьа курданарыгар диэри кэһэн киирэн дьахтары хаҥас илиитинэн аллараттан өйүү тутта, уҥа илиитинэн «атаххын маннык хамсатаҕын» дии-дии, ласпаҕар самыытыттан тутан-хабан көрдөрдө. Хотуна эр киһи күүстээх илиитэ «хаһаайыннаан» барбытыттан төрүт ууллан хаалла: сатаабата өссө «бэргээтэ». Аттыларыгар хассыыр Катя умсубута буола сылдьыбыта. Болуодьа хотунун кытары бодьуустаһа турдаҕына, уу аннынан ким эрэ туналыйан иһэрэ баара да, эмискэччи дьахтар илиитэ аллараатыттан харбаан ылла. Начаас ыккардыгар уу үрдүгэр Катя күөрэс гынна, үөрбүт сирэйигэр уу кыырпахтара күн уотугар кылабачыһа оонньоотулар. Хотуна, сөбүлээбэтэҕин биллэрэн, саҥата суох кытыыны былдьаста.
* * *
   Балааккаларын сыыр үрдүгэр тарпыттара. Аныгы балаакка барахсан көрүөххэ үчүгэйин – адьас дьиэ курдук. Мантылара эмиэ – тэрилтэлэрин киэнэ. Боропсойуустара Саҥа дьылга мааскаҕа бастаабыттарыгар туттарбыта. Онон ыһыахха, отоҥҥо, тэллэйгэ мэлдьи илдьэ сылдьаллар. Дьахталлар обургулар балаакка быатыгар купальниктарын куурда ыйаабыттара, били, байыаннай хараабыл бырааһынньыктааҕы былаахтарын курдук көстөр. «Иччибит ким буолуой, сөпкө таайдаххына, кини – эйиэнэ» диир курдуктар. Хас да оҕолоох дьахтар диэтэххэ, Софья Марковна толору этэ-сиинэ киппэ, ханан да хаттыгастанан түспүтэ суох. Кини ойуу курдук сыста сылдьар куруһубалаах үп-үрүҥ слип туруусугу кэппитэ көрүөххэ наһаа үчүгэй эбит. Оттон хассыыр Катя эмиэ баара-суоҕа биллибэт стрингэтиттэн хайа да киһи хараҕын араарыа суох. Туох да диэбит иһин, бүгүн анаан оҥостубуттар.
   Киэһээҥҥи аһылыктарыгар дьахталлар сухуой арыгы испиттэрэ, оттон Болуодьа киэнэ боростуой – «парламент» буокка. Бачча ас-үөл элбэҕэр, буолаары буолан, айылҕаҕа, биир бытыылка аайы, ама, туох буолуой. Санаата бэркэ көнньүөрбүтэ, били ууну омурпут курдук бэйэтэ туттуута-хаптыыта, дьэ киирбитэ. Чугаһынан атын ким да түһүүлэммэтэҕэ, онон дьахталлар да сытыылара тулуппатаҕа.
   – Дабаай, бачча харааҥҥа сөтүөлүөҕүҥ! Ийэттэн төрүү сыгынньах! – дьахталлар кыр­дьык­тара-оонньууллара биллибэт чаҕаарыстылар. Ол ыккардыгар Катя, таҥаһын дуомун ньылбы туттаат, ууга ыстанан киирдэ. Биэкэйэн, биил да биил! Атахтара көнөкөтүн! Софья солбуйааччыта Жанна ыксаабакка, Болуодьа уун-утары көрөн олордоҕуна таҥаһын сыы­һын сулбурутунна. «Хойуу үүнээйим син биир хаххалыыр» диэбит курдук туттан аа-дьуо өрүскэ хаамта. Толору самыыта кылбайан, икки диэки хайбалдьыйан өтөр уостубат имэҥ уйатын курдук. Төһө да холуочуйа быһыытыйдар, Болуодьа туттунна, көхсүн этитэн баран, массыынатыгар киирэн сытардыы оҥоһунна. Өрүскэ дьахталлар имэҥнээх күлсүүлэрэ иһиллэр. Бары киирбиттэр. Болуодьа чабырҕайа кэйиэлиир, сүрэҕэ битиргиир, «эрэллээх доҕоро» кытаанах «санааламмыта» быданнаата, адьас тулутарыттан ааста. Хата, маннык ыксаллаах кэмҥэ санааны аралдьытарга биир бэртээхэй ньымалаах: көлөһүн-балаһын аллыбыт Настаата хотоҥҥо тахсаары туран дьаһалымсыйарын өйдүү биэрэр, оччоҕо уоскуйан, этэ-сиинэ бүтүннүү сымныырга, сөрүүдүйэргэ дылы гынар.
   Дьахталлар сөтүөлээн бү­тэн, эмиэ уоскуйа быһыы­тыйан балааккаларыгар киирдилэр. Тугу эрэ кэпсэтэллэр, күлсэллэр.
   Сотору соҕус Жанна мас­сыы­наҕа тиийэн кэллэ уонна тоҥ­суйан тобугурата-тобугурата:
   – Володя, балааккаҕа миэстэ баар, онно киирэн харабыллыаҥ үһү. Софья Марковна ыҥыртарар, – диэтэ. «Чэ, син биир сүгүннээбэт буоллулар. Хайыахпыный, кэлин бэйэлэрэ саатыахтара», – дии саныы-саныы, Болуодьа утуйар таҥаһын кыбынан балааккаҕа киирдэ.
   – Ортобутугар сыт, Володя, миэстэ дэлэй, – хотунун са­ҥата хантан эрэ, чугас соҕус­тан, иһиллэр. «Аны кими эрэ быһа үктээн кэбиһиэм» диэн, тобуктуу сылдьан утуйар сирин көрдөөн харбыаласта. Ол сылдьан, ким эрэ аһаҕас түөһүн таарыйан, ыксаталаан ылла, ол да буоллар син оннун булан сытта. Эдэр дьахталлар ураты сыттара сүрэҕин ортотунан киирдэ, төбөтө соччо тугу да «буһарбат» буолла, чабырҕайа кэйиэлээн барда. Эмиэ «эрэллээх доҕоро» тугу «имнэнэн» кэйиэлиирин истэргэ эрэ тиийдэ. Хата, мааҕын айдаарбыттара-бэһиэлэйдээбиттэрэ ханна да суох. Ылы-чып. Ама, утуйбуттара буолуо дуо? Итиитэ бэрт буолан, бырастыынаны эрэ саптан сытар. Хараҥаҕа хараҕа начаас ыккардыгар үөрэннэ. Дьахталлара бары кэриэтэ бу туналыһан сыталлар! Болуодьа сүрэҕин тэбиитэ күүһүрдэ, «доҕоро» хонтуруолтан тахсаары чиччигинээтэ. Бу муунтуйа сыттаҕына ким эрэ илиитэ уҥа диэкиттэн аргыый сыылан тахсан, батымаары, кыыл бараары гыммыт «доҕорун» бобо тутан ылла...
 
БУТУКАЙ.

Санааҕын суруй

Бүтэһик сонуннар