Өстүөпэ бу дойдуну булбута син ыраатта. Дьокуускайдара диэн, дьиҥинэн, бөһүөлэктэн улахан уратыта суох эбит. Ордук бу – Сайсары түөлбэтигэр. Үксэ мас дьиэ, ол быыһыгар сиҥнэллэн хаалбыттара ырааппыт ыыспалар. Ити гынан баран ол «ыыспалар» тас көстүүлэрэ эрэ хобдоҕо, иһигэр киирдэххэ, дьиэ-дьиэнэн, өссө сорох-сорох уораҕайдааҕар быдан тупсаҕай көрүҥнээх буолаллар эбиттэр. Өстүөпэ ону куоракка кэллэҕин күн – эдьиийэ аах олорор дьиэлэрин көрдүү сылдьан – билбитэ.
Эдьиийин аах дьиэлэригэр 3 N-дээх оптуобус Сайсарытааҕы тохтобулуттан оруобуна 15 мүнүүтэ хааман тиийиллэр. Сүүрүү-хаамыы былаастаан бардахха, 10 да мүнүүтэнэн тиийиэххэ сөп. Өстүөпэ итини барытын «эспэримиэннээн» быһаарбыта. Үөрэх туттарса кэлбит ыччакка итини билэрэ хайаан да наада.
Манна дьиэни сүрдээх судургутук туталлар эбит. Омуна суох эттэххэ, ыйы кыайбат кэм иһигэр. Каркаас оҥорон баран, ол быыһыгар көөбүлү, чох көмөрүн булкуйан симэллэр уонна таһыттан устукатууркалаан кэбистилэр да – дьиэ бэлэм! Мантыларын испиэскэлээн туртаттахтарына, таас дьиэ илэ бэйэтинэн! Бу эргин сыгааннар ити курдук тутан, удамыр сыанаҕа атыылыыллар эбит. Эдьиийэ аах ол омуктартан ити курдук дьиэлэнэн хаалбыттар. Кэҥэс соҕус уһаайбалаах – баһаалыста, оҕуруот аһын төһө кыайаргынан үүннэр!
Эдьиийэ аах уоллаах кыыс оҕолоохтор. Онтуларын сайын буолла да тыаҕа – эһэлээх эбэлэригэр ыытан кэбиһэллэр, онон уоллаах кыыс курдук бэйэлэринэн эрэ хаалаллар. Сибиэтэ уобаластааҕы балыыһаҕа сиэстэрэлиир буолан, күн солото суох киһи. Кини хаһан үлэтиттэн кэлиэр диэри Өстүөпэ – муҥур хаһаайын. Күннээҕи үлэтэ – балтараа сүүсчэ миэтэрэлээх бадакаачыкаттан биирдэ-иккитэ уу баһан аҕалыы. Хата, көмүс тарбахтаах күтүөтэ Эдуард оҕо кэлээскэтинэн бэртээхэй таачыка оҥорон абыраабыт: 40 киилэлээх бөтүөн дьобуччу олорор, онон туох да эрэйэ суох начаас ыккардыгар тилигирэтэн кэлэр. Дьиэ иһигэр сыыҥкабай буочукаҕа икки бөтүөн сөп буолар.
Күтүөтэ Эдуард хайа эрэ тэрилтэҕэ силиэсэрдиир. Кэпсээнэ диэн оһуобай – отучча бырыһыан өрө тэптэриилээх да буоллар. Билигин чугастааҕы оройуоҥҥа убайыгар оттоһо баран суох. Күҥҥэ гааттан итэҕэһи охсубат, оттон кыдамалаатаҕына, сыалай сыарҕа оту тааҕы-таах элээрдэр үһү. Ол өссө кырата быһыылаах. Үнүр, оттуу барыан иннинэ, «борободьуунатыгар» буоккатыттан Өстүөпэҕэ кутан биэрэ-биэрэ арааһы бары ыаспыйалаабыта. Кини этэринэн, «Өстүөпэ – эдэр сааһыгар дьиҥнээх эрэйи көрбүт киһи» үһү. Ол биричиинэтэ – баччааҥҥа диэри хоойго сытар холоонноох дьахтара суоҕа. Эдуард: «Туох да дьиэгэ суох эр киһи дьахтары кытта хайаан да таптаһыахтаах, дьэ, оччоҕо эрэ ньиэрбэтин үлэтэ тупсар», – дии-дии үрүүмкэтин күөрэҥнэтэрэ. Быһата, «ол туһугар иһиэххэ» диэн. Кэпсээнэ итинэн эрэ муҥурдаммат. Аны садаачата суоттаа диэн хаайбыта. Онто судургу буолбатах. Кэргэниниин холбоспута икки бастакы сылыгар түүн аайы иккилиитэ ыттар, онтон үһүс-төрдүс сылыгар – биирдиитэ, салгыы бэһис-алтыс сылыгар нэдиэлэҕэ үстүүтэ таптаһар үһү. Садаачатын ыйытыыта – алта сыл устатыгар барыта хаста таптаспытый? Ити – өссө судургу сорудаҕа үһү. Таптал чааһыгар арыый «салааһыннаах» киһиэхэ уустугурдар барыйааннаах эбит. Итиччэ таптаһыы быыһыгар ыйга биирдэ атын дьахтары кытта уоран таптаһарын эптэххэ, дьэ, төһө буоларын суоттаан таһаар диэн. Уустук садаачалаах киһи киэбинэн Өстүөпэни санныга охсон тап гыннаран баран: «Чэ, итини уопутурдаххына, кэлин суоттаар», – диэн аһыммытын биллэрбитэ уонна эмиэ үрүүмкэтин көтөхпүтэ.
Дьэ, кырдьык, биир туспа ыарахан садаача диэтэҕиҥ. Аата, сүрүн! Оччотугар бу киһиҥ хас тыһыынчата таптаспыт буолан тахсарый?! Ама, хайдах оннук буолуой? Киһи хал да буолсу дии. Онуоха холоотоххо, Өстүөпэ таптаспыта ньуул сыалай эбит буолбаат?! Оттон күтүөтэ этэрин итэҕэйдэххэ, отуттуу, түөрт уоннуу сыл эрдии-ойохтуу буолбут дьон таптаспыттара төһө эбитий?!
* * *
Өстүөпэ ханнык үөрэххэ туттарсарын бу диэн билбэт этэ. Оскуолаҕа уот курдук ортотук үөрэммитэ. Ити арыый өрө тэптэрэн эттэххэ – ортотук. Дьиҥэр, бэһис кылааска матымаатыкаҕа иккис сылын хаалбыта. Үрдүкү кылааска тахсан да баран, өйө эбиллэн, үөрэҕэ тупсан кэлбэтэҕэ: алгебраҕа мэлдьи «күһүҥҥүлэнэрэ». Инньэ гынан баччааҥҥа диэри түүлүгэр ол алгебрата киирэн сордуур. Дьоһумсуйан олорон, ырааҕы ыатаран толкуйдаан көрдөҕүнэ, арай саха тылыгар хоп курдук эбит. Кистээн хоһоон айара, кэпсээни да балачча суруйар курдук сананар. Ол эрээри ачыстаатыгар ити да биридимиэккэ син биир токур үс тураахтыыр. Хата, эр бэрдэ буолан, физкультураҕа уонна үлэ уруогар «4» сыаналаах, онтон атына – кырылас «3». Онон үнүбэрсиэккэ, саха тылын салаатыгар туттарсыбыт киһи диэн сылдьар. Аармыйаҕа икки сыл сулууспалаабыта, баҕар, туох эмэ чэпчэтиилээх буолуо.
Хата, үнүр, табыллыах быатыгар, универмаг таһыгар биир билэр кыыһын көрсүбүтэ. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан тиэннискэ бастыыр иһин оройуон күрэхтэһиитигэр билсибит кыыһа этэ. Өстүөпэни сонно билбитэ, өссө үөрбүтэ да диэххэ сөп. Нината иккис кууруска саха тылын салаатыгар кэтэхтэн үөрэнэр эбит. Манна типографияҕа үлэлиир үһү. Ол күн үлэлээбэт буолан, уолу сонно дьиэтигэр илпитэ. Аймаҕа, инбэлиит дьахтарга көмө-имэ буолан олорор эбит. Куорат киинигэр – 4-с N-дээх маҕаһыын кэннигэр баар таас дьиэҕэ.
Дьиэлээх хаһаайка Өстүөпэни атыҥыраабатаҕа, хата, аргыый сыыйан арааһы бары ыйыталаспыта, онтун быыһыгар тоҕо эрэ Нината хайдах курдук үлэһитин, асчытын кэпсээн тахсыбыта. Өстүөпэ сабыылаах дьыбааҥҥа олорон «таас дьиэлэрэ диэн үчүгэй да буолар эбит!» диэн ымсыыра санаабыта. Ол олордоҕуна, Нина хоско киирэн эргэ учуобунньуктары таһаарбыта уонна «маны саҥа чааһынан ырыт» диэн биир эрчиллиини толорторбута. Өстүөпэ ол кинигэлэринэн сирдэтэн син ырытан дуомнаабыта. Ол эрээри умнубута сүрдээх этэ. Кыыс аттыгар олорон «учууталлаан», онто да суох көпсөркөй билиилээх сордооҕу букатын буоратан таһаарбыта. Билбэтэ хара баһаам эбит. Ол үрдүнэн Нина Өстүөпэни хайҕаабыта, кыһаллан дьарыктанарыҥ буоллар, үөрэххэ аа-дьуо киириэх эбиккин диэбитэ.
Өссө да олоруох киһи, эдьиийэ үлэтиттэн кэлэр кэмэ чугаһаабыт буолан, Өстүөпэ бараары хомуммута. Нина, уол итиччэ тиэтэйбититтэн хомойбутун биллэрбэт буола сатыы-сатыы, били кинигэлэрин сиэккэҕэ уган илиитигэр туттарбыта уонна «өрөбүлгэ төлөпүөннээр, морполуогуйаҕа өссө эрчиллиэхпит» диэбитэ. Лиис лоскуйугар төлөпүөнүн нүөмэрин суруйан биэрбитигэр уол «айыбыын, хантан төлөпүөннүөх муҥмунуй?» диэн улаханнык мунаахсыйбыта. Ол да иһин буолуо, Нинаҕа төлөпүөннээбэтэҕэ. Биир баскыһыанньаҕа эрдэттэн бэлэмнэнэн баран тиийбитэ да, ким да ааны аспатаҕа. «Баҕар, субонуоктуурбун истибэттэрэ буолуо» диэн, сутуругунан кытта лиҥсийэ сатаабыта эрээри, кыбартыыраҕа ким да суох быһыылааҕа.
* * *
Өстүөпэ Нина уларсыбыт кинигэлэринэн күүскэ дьарыктаммыта. Күнү быһа тугу да гыныай – дьарыга эрэ ол буоллаҕа. Ол эрээри биир күн Өстүөпэ эрэсиимигэр тосту уларыйыы тахсыбыта.
Хотуттан эдьиийин дьүөгэтэ, мааны көрүҥнээх, бүтүннүү кырааска тутан сиэбит эдэрчи дьахтара тиийэн кэлбитэ. Буолаары-буолан соҕотох буолбатах этэ – медфакка туттарсыахтаах, мыс курдук эттээх-сииннээх Анюта диэн балтылааҕа. Кыыс урут куорат диэни харахтаабатах, дьиэтиттэн ханна да ырааппатах быһыылааҕа: саҥа-иҥэ диэн суох, наар эдьиийэ тугу эппитинэн сылдьара. Ол эрээри Өстүөпэттэн атына диэн – ачыстаатыгар биир да «3» сыана суоҕа, үксэ «5» этэ.
Мааны Элеонора дойдутугар биэлсэр үһү, биэс саастаах кыыстааҕа эбэтин аахха хаалбыт. Уонча сыллааҕыта Өстүөпэ эдьиийин кытта медучилищеҕа бииргэ үөрэммиттэр. Дьэ, курбалдьыйан дьахтар да дьахтар! Көрүү-истии мааны: Өстүөпэни тобулута көрөн, сонно «оннун булларда». Хотунуҥ саҥаран-иҥэрэн бардаҕына, үкчү күтүөтэ Эдуардка майгыннаан ылар. Хаһааҥҥыттан эрэ билсэр киһиэхэ дылы, тугу эрэ кэпсиирин быыһыгар аттыгар олорор Өстүөпэни өттүккэ «ыаллаан» соһутар.
Саҥа дьон кэлбиттэринэн, уол утуйар сирэ мантан инньэ күүлэ буолла. Туох буолуой, хата, киэһэ эксээмэҥҥэ бэлэмнэнэригэр ким да мэһэйдээбэт. Сибэтиилинньиги холбоото да, дьарыктаммытынан барар.
Биирдэ Өстүөпэ кэпиир уонна килиэп ылан кэлбитэ – дьиэтин аана аһаҕас! Бачча эрдэ ким кэллэҕэй? Эдьиийэ – үлэтигэр, оттон саҥа дьон мааҕын эрдэ куоракка барбыттара. Ааны тэлэччи аһан киирбитэ – хоско собус-соҕотох Элеонора сиэркилэ иннигэр эргичиҥнии турара. Сырдык куопталааҕа оттон аллараа өттө... төрүт даҕаны сыгынньах курдуга! Дьэ, самыы да самыы! Өстүөпэ соһуйбутун омунугар, силигэр чачайа сыспыта, онуоха дьахтар, туох да буолбатаҕын курдук, аҥаар илиитинэн өттүк баттанан кэбиспитэ уонна, үгэһинэн, имэҥнээх баҕайытык суптурута көрүтэлээт:
– Хайа, хайдах эбиппиний? – диэн ыкпытынан барбыта.
Өстүөпэ дьэ өйдөөн-дьүүллээн көрбүтэ – дьахтар порнография хаартыскатыгар маарынныыр туох эрэ дьикти таҥаһы кэтэн турар эбит.
– Көр бу, – диэн баран, Элеонора остуолга сытар туох эрэ дьэрэкээн хоруопканы көрдөрбүтүгэр ойууга бу дьикти таҥаһы кэппит сыгынньах кырасаабысса өттүк баттанан ойоҕоһунан турар этэ. – Колгуокка диэн аныгы муодунай таҥас, илиигинэн таарыйан да көрүөххүн сөп. Бэттэх чугаһаа эрэ, туохтан кыбыстан тураҕын? Илиигин аҕал, маны имэрийэн көр, хайдаҕый?
Өстүөпэ көрдөҕүнэ, хоппуруон чулкуга маарынныыр эрээри, ыстаан курдук кэтиллэр олус чараас таҥас эбит. Элеонора ити таҥаһын аннынан сип-синньигэс туруусуга биллэр-биллибэттик көстөрө. Дьэ, атах да атах! Дьахтары наһаа да тупсарар эбит бу муодунай таҥас!
Өстүөпэ, хаһан да манныкка түбэспэтэх буолан, дуҥ-даҥ сырыттаҕына, аны дьахтар утары хааман кэлэн:
– Оо, дьэ, эмиэ кавалер бөҕөтө быһыылааххын. Аармыйаҕа эҥин сылдьыбыт ааттаах киһи эрээри, мөлтөҕүҥ тугун сүрэй! Бэйэтинэн бачча сылтах биэрэ турар эдэр дьахтарга кыһаммат да эбиккин! – дэтэлээтэ. Оонньоон этэрэ эрэ, кырдьык тыллаһара эрэ – биллибэт. Күлэн ыларынан буоллаҕына, эмиэ да оонньуур курдук. Ок-сиэ! Кубулҕат да дьахтар!
«Баҕар, кырдьык, эр киһи тутарын-хабарын кэтэһэрэ буолуо, эриттэн арахсыбыт эдэр дьахтар баҕарара ханна барыай» дии санаан, Өстүөпэ чугаһаан кэлэн биилиттэн кууһаары гыммытыгар биирдэрэ күлэн лыһыгыратаат:
– Ии, барахсаммын ньии, истигэнэ тугун үчүгэйэй! – диэтэ уонна эдьиийэ аах утуйар хосторугар киирэн хаалла.
«Тоҕо киирдэ? Ити аата кинини ыҥырар буоллаҕа дуу? Хайыах баҕайыбыный?» – диэн Өстүөпэ мунаахсыйа турбута, икки чабырҕайа чыбырҕаччы кэйиэлээбитэ, сүрэҕэ битиргэччи тэппитэ...
БУТУКАЙ.
