Киир

Киир

   Мин сайын аайы тыаҕа сылдьарбын сөбүлүүбүн. Киһи айылҕаҕа сылдьан санаалыын чэпчиир, дууһалыын сырдыыр. Тыа барахсан ураты салгынынан, кырасыабай көстүүтүнэн киһини угуттуур бөҕө буоллаҕа дии. Арай, биирдэ маннык түбэлтэ буолбута.
 
   Мин эбэм аах дэриэбинэттэн тэйиччи, сайылыкка, хортуоппуй олордор сирдээх этилэр. Бэйи, биэс ыал сыл тахсар хортуоппуйун сирин сыыс оттуур, тээпкэлиир үлэ буолааччы. Миигин, оттообот-мастаабат, сатаан күөс өрбөт киһини, күүстээх хортуоппуй үлэтигэр ыытар буолаллара. Мин буоллаҕына салгыҥҥа көччүйэрбин, айылҕаҕа сылдьарбын сөбүлүүр буоламмын, өрүү ээҕинэн сылдьааччыбын. Сайыны быһа бааһынаҕа тахсан, күнү супту үлэлээччибин. Кэлэн иһэн тыаҕа дьэдьэннээн, тэллэйдээн ааһааччыбын. Оо, наһаа да үчүгэй кэмнэр этэ.
   Бааһынаҕа барарга тыа быыһынан бараҕын. Суолум өрүү биир. Ол суолтан харыс да сиргэ халбарыйбаппын. Баран истэххэ, тыа нөҥүө былыргы сибиинньэ пиэрмэтэ, эргэ балаҕаннар бааллар. Олорго хаһан да болҕомто уурбат буоларым. Арай, биирдэ тэһэ астаран, эргэ балаҕаҥҥа киирэ сылдьыбыттаахпын. Балаҕан иһэ бүүс-бүтүннүү сылгы сааҕа, иһэ курулаччы сахсырҕа дыыгынас тыаһынан туолбут. Мин долбуур курдукка олоро түһэн баран, тахсан барбытым. Чэ, син төһө эрэ бириэмэ ааспыта. Арай, мин түүн баттатан, түүл арааһын түһээн, эрэй бөҕөтүн көрөр буолбутум. Түүлбэр били киирэн тахсыбыт балаҕаммар кыһыл былаачыйалаах, маҥан былааттаах, хара мылайбыт сирэйдээх, орто уҥуохтаах дьахтар олорор. Кини олус хомойбут. Миигин утары харахпар көрөр уонна тугу да саҥарбат. Кубус-кураанах балаҕаҥҥа төттөрү-таары киирэр-тахсар...
   Ити курдук эмээхсин миигин хас киэһэ аайы буулаабыта. Мин буоллаҕына, дэлби куттанан, бааһынабар үлэлии тахсыбат да буолбутум. Түүнү быһа утуйбакка, салыбыраан-илибирээн, сүрэҕим түргэнник тэбэн, эрэй бөҕөтүн көрбүтүм. Оттон кэлин аҕабар кэпсээбиппэр, аҕам улаханнык сэмэлээбитэ. Былыргы, ким да сылдьыбат өтөххө киирэр, салгынын хамсатар аньыы эбит. Эмээхсин мин киирэ сылдьыбыппын сө­бүлээбэккэ, эрэйдэммит этэ. Аҕа­быныын алаадьылаах тахсан, бырастыы гынарыгар көр­дөспүппүт. Ити кэннэ эмээхсин көстүбэт буолбута. Бу түбэлтэ кэннэ соҕотоҕун тыаҕа сылдьарбын дьиксинэр буолбутум. Билигин айылҕаҕа наар алаадьылаах тахсабын, айылҕалыын өрүү ботугураан кэпсэтэ сылдьабын.
 

Ол саас

 
   Түүн ортото этэ. Таһырдьа ыас-хараҥа. Чүмэчи уматаммын, ас суулаан аҕалбыт ха­һыаппытын ааҕан букунайа олоробун. Тыаһы-ууһу бары­тын иһиллиибин. Түннүгү одуу­лаһабын даҕаны, туох да көстүбэт.
   Арай эмискэ туох эрэ тыас иһилиннэ. Аан таһыгар тиийэн, тохтоон туран иһиллээбиппэр, бөдөҥ баҕайы киһи ыарахан-ыараханнык хардыылаан кэлэн иһэригэр майгынныыр атах тыаһа лаһырдыыр. Акаары санаабар, убайдарым кэллилэр диэн, таһырдьа ыстанан тахсааччы буолбутум. Ыт охсор киһи суох. Уу чуумпу. Ити курдук, хаста даҕаны таһырдьа тахса сылдьыбытым эрээри, кими да булан көрбөтөҕүм.
   Мэник-тэник буоламмын буолуо, куттанар эҥин диэни билбэппин. Ама, иччи, абааһы диэннэрин итэҕэйиэм баара дуо? Убайдарым оонньоһоллор диэн, хата, куоласпын соното-соното үүтээним тула өрө эккирии сылдьыбытым. Ол сылдьан, таһырдьа борук-сорук буолбутун да өйдөөбөккө хаалбытым. Тыаһы-ууһу иһиллии түһэн баран, сылаас сиргэ киирэн, сытынан кэбиспитим.
   Арай, доҕо-оор... Эмискэ нухарыйан иһэн этим-сииним уу билик буолан, сарылаабытынан сиргэ биирдэ олоро түстүм. Туохтан эрэ сап-салыбырас, ип-илигирэс буолуохпар диэри куттаммыт этим. Икки иэдэспин охсуна түһээт, таһырдьа сүүрэн тахсыбытым. Арай көрдөхпүнэ, тыа саҕатыгар сырдык былаачыйалаах дьахтар хаама сылдьар. Аны үөһээ өттө көстүбэт, уһун былаачыйалаах эрэ буолан, дьахтарга маарынныырга дылы. Аҕыйах мүнүүтэ устата ол дьахтары одуулаан, дөйөн турбутум. Сирэйэ-хараҕа көстүбэт, тиит мас таһыгар тугу эрэ гы­нарга дылы этэ.
   Мин киниттэн харахпын араарбаппын. Халлаан улам-улам сырдаан барбыта. Дьахтарым баараҕай тиити өрө мыҥаан хамсаабакка турбута. Мин кэтэһэ сатаан баран, утары хаамааччы буоллум. Арай, доҕоор, били дьахтарым туох эрэ кыылга кубулуйа оҕуста. Өрө ойон баран, тыа саҕатыгар киирэн, “ньылбырыс” гынан хаалбыта. Ити курдук, көрүөх бэтэрээ өттүгэр суох буолан хаалла. Аҕыйах мүнүүтэ буолан баран, убайдарым сүүрэн кэлбиттэрэ. “Сылгы хаһыытыгар маарынныыр дьикти хаһыы иһилиннэ”, – дэспиттэрэ.
   Урут хаһан эрэ биһиги алааспыт таһыгар өссө биир күөл баара эбитэ үһү. Кэлин уолан хаалан, суох буолбут. Ол күөлгэ эдэр дьахтар ууга түһэн өлбүт эбит. Ити дьахтары өтөр буола-буола дьоҥҥо көстөн ааһар дииллэр. Сорох дьон “сылгы сирэйдээх дьахтары көрбүппүт” диэн кэпсииллэр.
 
Д.Яковлев кэпсээниттэн.
 

Сүппүт киһи күлүгэ

 
   Мэдиссиинэ училищетын бүтэрээппин кытта, илин эҥээр кырыы нэһилиэгэр ананан, үлэлии тиийбитим. Эдэр исписэлиистэргэ диэн түөрт кыбартыыралаах дьиэ тутулла турара. Ахсынньыга киириэр диэри тыа саҕатыгар дьиэлээх ыал кыра дьиэтигэр олохтообуттара. Дьиэм да диэхтээн, оһох, орон уонна остуол эрэ турар кыахтааҕа. Арааһа, баанньык оҥорон иһэн дьиэ гыммыттар быһыылааҕа. Хаһаайыннар оҕолорун киэҥ сиргэ атаарбыт кырдьаҕастар этилэрэ. Оҕонньор оһохпун сабан, киэһээҥҥи уоппун оттон бэлэмниэх буолан, үөрдүбүтэ. Олохсуйбут күммэр, айантан да сылайан буолуо, тэбэн да көрбөккө утуйбут этим. Оһохпун оттоот, балыыһабар ыстаммытым. Киэһэтин ыалынан сылдьан кэлбитим – эрэннэрбитин курдук, оһоҕум оттуллан, сабыллан бэлэм турара.
 
Суппут киьи кулуг
 
   Күһүҥҥү ардах кэмэ буолан, халлаан ыас ха­ра­ҥата. Эбиитин дьиэм тыа саҕатыгар турар буолан, тииттэр даҕаны сабардаан, нүһэр соҕуһа. Кыратык кинигэ аахпыта буола түһэн баран, утуйардыы сыппытым. Сотору оһоҕум таһыгар туох эрэ хачыгыраабыта. Тыа сириттэн төрүттээх оҕо “кутуйах баар эбит” дии санаабытым. Кутуйах айаҕар батаары тоҕо куттаныахпыный? Онтум баара, тыаһым өссө улааппыта. Түгэх диэки хайыһан сытар этим. Онтон бэтэрээ хайыспытым, доҕоор, утары турар түннүк сырдыгар оһох диэкиттэн ким эрэ ааспата дуо?! Ол киһи быһыытын билигин даҕаны үчүгэйдик өйдүүбүн. Улахан, нүксүйбүт киһи этэ. Түннүгү биир гына сабардаан ааспыта. Бэргэһэлээх быһыылааҕа. Часкыйбыппыттан бэйэм куттаммытым. Уоппун холбуохпар диэри дэлби тириппитим. Уот сыр­дыгар чочумча кэтэһэн олорбутум. Туох да тыаһаабат буолбут этэ. Онтон суорҕаммын бүрүнэн, таа­пачыкабын сиирэ-халты кэтээт, дьоммор сүүрбүтүм.
   Кырдьаҕастар олус соһуй­буттара. Баччааҥҥа диэри итинниги истибэтэхтэрин эппиттэрэ. Хайыахтарай, ол түүн дьыбааҥҥа орон оҥорон, онно утуйан турбутум. Сарсыныгар кинилэр дьиэлэригэр көһөн киирбитим. Мин санаабар, кинилэр тугу эрэ билэр быһыылаахтара. Тоҕо эрэ аймамматахтара, эбии ыйыталаһа сатаабатахтара. Оннук, ахсынньыга уопсай дьиэ үлэҕэ киириэр диэри, кинилэргэ олорбутум. Кэлин истибитим – ити дьиэҕэ кырдьаҕастар уоллара сүтүөн эрэ иннинэ олорон ааспыт эбит.
 

Эмээхситтэр суолунан иһэллэрэ

 
   Сэбиэскэй былаас саҕана буолбут түбэлтэ. Сайын үгэн­нээн турар кэмигэр биир пиэрмэ ыччаттара оттуу сылдьыбыттар. Бириэмэлэрэ бүтэн, сайылыктарыгар былыргы ЗИЛ массыына куусабыгар олорсубуттар. Айаннаан иһэн кыргыттар ырыа-тойук, уолаттар кэпсээн-ипсээн бөҕө буолан элээрдэн испиттэр. Биир уол айдаантан куотан, массыына кэбиинэтигэр олорсубут. Ол иһэн көрдөхтөрүнэ, аара суолга икки эмээхсин сэргэстэһэ хаамсан иһэллэр эбит. Суоппар тохтоон иккиэннэрин куусабыгар олордубут. Кэннигэр баар ыччаттар эмээхситтэр үөһэ тахсалларыгар көмөлөспүттэр.
 

4. Эмээхситтэр суол устун

   Ити бириэмэҕэ биир хаты­ҥыр эмээхсин урут тахсан баран, кэбиинэ түннүгүттэн чугас олорбут уонна кэбиинэҕэ баар уол диэки дьикти баҕайытык көрөн ылбыт. Уол соһуйан, иннин диэки хайыспыт. Ол кэннэ салгыы айаннаабыттар.

   Дэриэбинэлэригэр чугаһаан иһэн уол куусапка баар дьону өҥөйөн көрбүтэ, ыччаттары кытта биир эрэ эмээхсин баар эбит. Уол соһуйа санаабыт. Онтон, тиийбиттэрин кэннэ, ыччаттартан уонна суоппартан ыйыталаспыт: “Эмээхситтэр иккиэлэр этэ дии, биирдэстэрэ ханна барбытай?” Онуоха бары биир эрэ эмээхсин олорсубутун эппиттэр. Уол дьиктиргээн соҕотох эмээхсинтэн ыйыппытыгар анарааҥҥыта куттанан уолуйа сыспыт уонна: “Хас да биэрэстэни соҕотох хааман иһэн, эһиги массыынаҕытын көрөн олус үөрбүтүм, мин суос-соҕотох этим, аттыбар ким да суоҕа”, – диэбит.
   Кэлин бу эмээхсин, өссө хас да сыл устата туох да буолбакка, хос сиэннэригэр тиийэ кырдьыар диэри олорбут. Ону кэлин: “Арааһа, Иэйэхситим аттыбар сылдьыбытын, били, аһаҕас эттээх уол көрбүт буолуон сөп", – диэн этэрэ үһү.
 
Инстаграм “Хараҥа хос” бөлөҕүттэн.

Санааҕын суруй

Бүтэһик сонуннар