Арчыһыт Аайа: “Хас биирдии киһини өбүгэтэ арыаллыыр”

Ханна да тиийдэххэ, ураты айылгылаах, айдарыылаах дьон элбээбит. Бүгүҥҥү сэһэргэһээччим биир оннук. Саха итэҕэлин, төрүт өйдөбүлүн үөрэтэр онлайн-куурустары ыытарын, алгыырын, арчылыырын, эмтиирин истэрим. Бука, булсар аналбыт буоллаҕа. Быстах көрсүһүүгэ билсэн, бүгүн кинини хаһыаппар билиһиннэрэн эрэрбиттэн үөрэбин.

– Мэлдьи да буоларын курдук, кэпсэтиибитин ылсыбыт идэҥ төрдүттэн саҕалыах, Аайа.

– Ийэбинэн эһэм өттүнэн Чурапчы Хадаарыттан төрүттээх аймахтарбар айылҕалаах дьон бааллара биллэр. 17-с үйэ 20-с сылларын эргин Сүөдэҥ Ойуун диэн Сүөдэрэптэр аймах бэһис көлүөнэ эһэбит олорбут. Холку майгытын, үтүө санаатын иһин Айыы ойууна диэн ааттыыллара үһү.

Биир күн Ньындабай диэн алааһыгар саалаах-саадахтаах дьон кэлэн, эһэбитин тутан барбыттар. Ол – Бүөтүр I ыалдьан, кини уурааҕынан Саха сириттэн күүстээх уонча ойууну хомуйан илдьэ барыылара. “Атын дойду урдустара эргиллэн кэлбэт сирбэр илдьэн эрэллэр. Өллөхпүнэ, күөлүм көһөн, биллэриэ”, – диэбит. Барбыта үс сыл кэнниттэн тохсунньу бүтүүтэ – олунньу саҥата, бытарҕан тымныы кэмигэр күөл эстэн, мууһун сыыр үрдүгэр өрө үтэн таһаарбыт. Ону тэҥэ күөл уута атын сиргэ сыҕарыйан, көһөн хаалбыт. Онон, Хадаарга Көспүт күөл туһунан кэпсээн уос номоҕо буолан сылдьар. Ол муус Бөтүрүөп куйааһыгар диэри бүтүн сыппыта диэн кэпсииллэр. Михаил Кондратьев “Дьыл билгэтэ” диэн кинигэтигэр ол туһунан суруллубут. Архыыпка дааннай балачча баар эбит.

Ойуун диэн – эргиччи сатабыллаах киһи. Алгыыр, арчылыыр, эмтиир, көмүскүүр. Сүөдэҥ Ойуун оҕолоро бары улахан алгысчыт буолбуттар. Идэ курдук көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэрсибиттэр. Ону соторутааҕыта эрэ биллим, биир нэһилиэккэ олорон, аймахтарбын буллум. Аны ийэм ийэтин өттүнэн хос эһэм Бүөтүр Уус – тимир ууһа, дьылдьыт, отоһут, уҥуох тутааччы, хааннааччы. Ыраах сиртэн аат ааттаан, кэлэн эмтэнэллэрэ үһү. Илин Эҥээр дьылдьыттара биир сиргэ түмсэн, дьылы билгэлииллэр эбит. Онно эһэм кыттара үһү. Онон, икки өттүттэн өбүгэлэрим тыырбыт ыллыктарын тутустум.

Кыра сылдьан, улаханнык ыарыйдахпына, туора күүстэр биллэллэрэ. Түүллээҕим, өлбүт дьон илдьиттэрин тиэрдэрим. Ону ийэбэр кэпсээтэхпинэ, куттанара. Кэлин бокуонньук 9, 40 хонугар дьон кэритэр тыастарын илэ истэр буолбутум. Элбэх киһи үөһэнэн куугунаан, күйгүөрэн ааһаллара. Ол эппиттэрэ туолара дьикти этэ.

– Куттаммат этиҥ дуо?

– “Дьон барыта көрөн эрдэҕэ” дии саныырым. Улаханнык суолталаабат этим.

2012 сыллаахха Дириҥтэн Чурапчыга көһөн киирбиппит. Биир саастаах оҕобун көрөн олорорум. Тэппини билим­мэт буолбутум, олус чараа­һаа­бытым, кэбирээбитим. Кыыһы­рарым, хомойорум, ытыырым элбэҕэ. Кыыһырдах­пына, оҕом оонньуура тыаһаан кэлэрэ, массыына сигнализацията холбонон ылара. Кими да чугаһаппакка, кимиэхэ да чугаһаабакка, бэйэм бэйэбэр тууйулла сылдьыбытым. “Булкулуннум” диэн санаа үүйэ-хаайа тутан, көрбүөччү Роман Саввиновка көмө көрдөһө тиийбитим. “Кэннигэр кырдьаҕас баар. Эйиэхэ баарыттан бэрсибит. Аны хара таҥаһы кэтимэ. Аартыгыҥ арыллыа”, – диэбитэ.

– Ол арыллыы ханнык кэмҥэ кэлбитэй?

– Кэтэһэн олорбокко, аныгы үйэ киһитэ бэйэм үөрэнэн барбытым. Квантовай физикаҕа ылсыбытым. Куйаарга баар күүстэр тэҥнэрин, эбэттэн-эһэттэн, ийэттэн-аҕаттан бэриллэр күүс улаханын өйдөө­бүтүм. Киһи өбүгэлэрин ыллыктарын тыырар, кинилэри үтүктэр эбит. Ааммын хатанан олорон, турукка киирэр буолбутум. Нууччалыы эттэххэ, медитация. Интэриниэттэн Сильва ньыматын булан, харахпын симэн олорон, ахсаан ааҕан, куйаарга сууралларга үөрэммитим. Өй-санаа түгэҕэр (подсознание) ыйытыыларгар хоруйу булаҕын, ыйыылары истэҕин, билии ылаҕын, хом санааҕыттан босхолоноҕун. Олор көмөлөрүнэн үлэлиир малларбын ыйдарбытым. Оннук турукка киһи этин-сиинин умнан, хабыс-хараҥаҕа, кубус-кураанахха олорон, бэйэтин иһиллиир, уоскуйар, ыраастанар. Ити – 2013 сыллаахха этэ. Бу санаатахха, туох эрэ тахсаары дуу, төттөрүтүн, киирээри дуу, ыкпыт-түүрбүт эбит. Онон, турукка киирии сырдыгы арыйбыта. Ол кэммин олус астынар этим. Билигин даҕаны күн аайы киирэбин.

– Киһи куйаарга суураллар, атын күүстэри кытта тэҥ диэтиҥ. Ол эбэтэр?

– Билигин көр­дөх­пүнэ, уйул­ҕа үөрэх­тээхтэрэ мэлдьи этэ сатыыллар эбит. “Эн – куйаар (вселенная) сор­ҕо­тоҕун” диэн. Холобур, бу эн бааргын. Эн тулаҕар – мал-сал, дьиэ-уот, айылҕа. Ону барытын “мин” диэн ылынар турук баар. Квантовай физика этэринэн, бу көрөрбүт – суох. Кини – эниэр­гийэ, иллюзия. Эн миигин хайдах баҕарар­гынан, ойуулуургунан ылынаҕын. Бу олоххо туох даҕаны мээнэҕэ буолбат. Буолуохтаах буолар. Хас биирдии киһи бэйэтин эйгэтигэр олорор. Олохтон үөрэр эбэтэр мэлдьи куһаҕаны көрөр дьон баар буоллахтарына, төрүөт бэйэлэригэр сытар. Олоҕу бэйэлэрэ хайдах саныылларынан ылыналлар. Дьиҥэр, тулабытыгар туох да уларыйбат. Күн тахсар кэмигэр тахсар, үүнээйи тыллар кэмигэр тыллар. Оннук курдук, хас биирдии киһи көрүүтэ тус-туһунан.

– Арчыһыт анала тугуй?

– Арчы диэн – киһини ыраас­­тааһын, харысхал туруоруу. Эбэтэр күрүөлээһин. Алгыс тыла олус күүстээх. Ол эбэтэр алҕаан, киһиэхэ чөл туругу иҥэрэбин, аартыгын ыраастаан, арыйан биэрэбин. Ыраастаммыт киһи айана чопчу, чэпчэки буолар.

– Ыраастааһыҥҥа бэриммэт дьон баар буолаллар дуо?

– Мин быраактыкабар оннук биир эрэ түбэлтэ баара. Ыраастана кэлбит киһини турукка киллэрэбин. Өбүгэлэриттэн, тулалыыр эйгэтиттэн эбии иһитиннэрии да кэлиэн сөп. “Атыны саныы олоробун, кыайбатым...” диэн, сатаан үлэ­лээ­бэтэхпит. Дьон үксэ эрэнэр, итэҕэйэр. Үгүстэр дьон саҥатыттан куттаналларын билинэллэр. Ол, дьиҥэр, киһиэхэ бэйэтигэр сытар. Дьону хайдах саныыргынан ылынаҕын. Онон, бастатан туран, бэйэни кытта үлэлэһиэххэ наада. “Миигин дьон үчүгэйдик саныыр”, “дьон убаастыыр, ылынар киһитэбин” диэн мэлдьи этэ, иҥэринэ сылдьыллыахтаах. Санаабытыҥ курдук буолар эбээт. Арыт дьон кэлэрэ аҕыйаатаҕына, үөрэ саныыбын. Ол аата этэҥҥэ, бөҕөхтүк сылдьар буоллахтара. Айылҕа уһуктар кэмигэр аҕыйыыллар. Салгыҥҥа, сиргэ-уокка сылдьан, эниэргийэ ылаллар, ыраастаналлар.

– Туттар малларгын кэпсээ эрэ.

– Ийэм бэлэхтээбит үрүҥ көмүс биһилэҕин көрдөөн, тутта сылдьабын. Ону үрүҥ көмүс сыапка иилэн, аҕабыттан былыргы хаартыска альбомун хостуурга көрдөспүтүм. Хаартыскаларга баар дьон мөссүөннэринэн сыаптаах биһилэҕи сыҕарытан истэҕим аайы “кэпсиир”. Олохтон туораабыт, ыалдьар дьону ыйар эбит. Ол, эрдэ этэн аһарбытым курдук, турукка эрэ киирии кэмигэр биллэр. Уонна хотунум бэлэхтээбит хомуһун туттабын.

– “Айылҕабытын киртитэрбититтэн, алдьатарбытыттан кыыһыран, Айыыларбыт ууну, уоту ыыталлар” диэн этэллэр. Эйиэхэ ону биллэрэллэр дуо?

– Оннук баар. Былырыын Горнайга буолбут “Олоҥхо оонньууларыгар” ютубунан ат сүүрдүүтүн көрө олордохпуна биллибиттэрэ. Му­ҥа­ты­йаллар, ытыыллар. Киһи итинниги тылынан сатаан быһаарбат. Туох көмөнү оҥоруон эмиэ билбэт. Ол кэмҥэ Горнай эҥээр күүстээх уот турара. Хамсык иннинэ күүрүү баарын киһи барыта сэрэйбит буолуохтаах. Ол кэмҥэ түүлбэр төбөтө суох өлбүт балыктар, сулуоннар көстүтэлээбиттэрэ. Ордук, салайааччыларга сэрэтии кэлэр. Ону тиэрдээччибин. Дирбиэн-дарбаан, көр-нар, түм­сүү, күүрүү сир тэтимин таһы­нан ыыппыт буолуон сөп. Чуумпуруу түмүгэр айылҕа сын­ньанан, эмтэнэн ылла. Ити эмиэ мээнэҕэ буолбатах. Биир бэйэм “Түмсүөҕүҥ!” диэн өрө күүрүүттэн саллабын. Аһара күүркэппэккэ, дарбаппакка мустар ордук. Дьиэ кэргэҥ­ҥитин түмсүүгэ, сырдыкка сыаллыыр дьаралыктанарга сү­бэлиибин. “Чөл олоҕу туту­һабыт”, “Бары бииргэбит” диэн курдук, сымнаһыар тыллары туттан. Ол күүһэ улахан.

– Айылҕалаах дьон элбээбитин туох дии саныыгын?

– Сир тэтимэ (вибрацията) уларыйарын, айдарыылаах, эдэр дьон элбииллэрин сэрэппиттэрэ икки сыл буолла. Ити – аан дойду үрдүнэн. Бэйэбитигэр кэллэххэ, Гражданскай сэрии кэмигэр саха итэҕэлин, ойууннааһыны симэлитии кэнниттэн биир үйэ буолан баран, Сир ийэ баардаах, айылҕалаах дьонун хат таһаарда. Саха аҕа ууһунан олорор. Оттон хас биирдии аҕа ууһа ойууннаах, удаҕаннаах. Ол чөлүгэр түһэн эрэр. Итэҕэл, хаан күүһэ бэриммэт, сүппэт. Саха эстибэт аналлаах.

– Сүрүннээн, туох кыһал­ҕалаах дьон кэлэллэрий?

– Үксүн сис, бүөр ыарыытыттан эрэйдэнэр дьон кэлэллэр. Кэлин эр дьон элбээтэ. Дьон үтэн-анньан көрөр идэлээхтэр. Тута кыһалҕаларын эппэттэр. Бэйэм этэрбин кэтэ­һэллэр. Кэпсээн биэрдэхпинэ, арыллаллар. Ыарыы чалахайын бэйэм нөҥүө аһаран, сил­лээн таһаарабын. Эт чааһа ири­ҥэлээҕэ, тымныйыылааҕа көстө сылдьар буолааччы. Кирдээх эйгэлээх дьон баар буолаллар. Оннук дьоҥҥо хомус эппэт, тарылыы сылдьааччы. Оччоҕуна куттарын аһаҕас сирин силимнээн, ыраастаан биэрэбин. Ыраас эйгэлээх дьоҥҥо хомус дьүрүһүйэр.

Хас биирдии киһи аттыгар өбүгэтэ баар. Кимиэхэ эрэ – түҥ былыргы, кимиэхэ эрэ – бэтэрээ көлүөнэ киһитэ. Үлэлэһэрбэр хайаан да кинилэри ыҥырабын, алгыс ылларабын. Онуоха түҥ былыргы дьон куппун-сүрбүн баттыыллар, “кэпсэтэрбэр” уустук. Ким эрэ киҥнээх, ким эрэ элэккэй буолар. Салҕааччыларыгар алгыстарын этэллэр, ардыгар ыйыталлар, кыыһыраллар, мөҕөллөр даҕаны.

– Дьон туохтан киртийэрий?

– Дэҥ эрэ кэриэтэ туора дьон саҥатыттан. Онтон санаатынан көмүскэнэ үөрэниэхтээх. Дьон үксүн бэйэтин бэйэтэ кэрбэнэн киртийэр. Онон, өс­сө төгүл эттэххэ, бэйэни кытта үлэ­лэһиэххэ наада. Киһи, бастатан туран, бэйэтигэр үчү­гэйи баҕарар. Олорор дьиэ­ҕитин бэйэҕит ыраастыы, алгыы үөрэниҥ. Алаадьылааҥ, ситиилээх саламата иилиҥ. Ол баар – улахан харысхал. Биир бэйэм ону ис сүрэхпиттэн кыһаллан, иһиллэр гына саҥа­ран таһаарабын. Харданы эрэйбэт таптал (безусловная любовь) диэн баар. Хас биирдии ыал ийэтэ, эмчит оннук турукка сылдьыахтаах. Хааман иһэн, билбэт дьоҥҥутугар үтүөнү баҕарыҥ. Ол хардата хайаан да кэлэр.

– Дьон тугу истиэн ба­ҕарарый? Тугу интэриэһир­гиирий?

– Көстүбэт эйгэни интэ­риэ­һиргииллэр. Оннукка итэ­ҕэллэрэ күүһүрэр.

– Билигин хайдах үлэлии­гиний? Төлөбүрүҥ хайдаҕый?

– 20 сыл тэрилтэлэргэ үлэ­лээбитим. Үлэ чааһыгар, хамнаска хааччахтааһынтан тууйуллар этим. Туһунан барарбар кыралаан куттаныы баара. Билигин холкубун, бө­ҕөхпүн. Киһи ис сүрэҕинэн сөбүлүүр, ылынар эйгэтэ килиэбэ суох хаалларбат. Өҥөм иһин биир сууманы быспаппын. Дьон хайдах сыаналыырынан, төһөнү кыайарынан төлүүр. “Бүтэһиккитин эрэ биэримэҥ” диибин.

– Дьылҕа диэн баар дуо?

– Мин санаабар, ону киһи бэйэтэ айар, оҥорор. Куһаҕаны ыраламмакка, күннээҕиттэн үөрэн, бэйэ-бэйэҕэ үчүгэйи баҕаран, хас биирдии күнү сыаналыырбыт, үчүгэй буоларга итэҕэйэрбит наада. Түмсүүнү дирбийэн-дарбыйан буолбакка, өйбүт-санаабыт күүһүнэн кыайыаҕыҥ.

– Махтал, Аайа! Эйиэхэ бары үчүгэйи баҕарабын.