Эмискэччи туох да буолбат. Хантан эрэ силистээх, туох эрэ өйөбүллээх, ким эрэ көмөлөөх ситэр-силигилиир, үүнэр-сайдар. Саха сирин уһук дэриэбинэтиттэн Москубаҕа тиийбит кыысчаан хайдахтаах курдук үрдүк чыпчаалга дабайбытын сөҕө саныыгын. Аан дойдутааҕы (Прага, Мюнхен) куонкурустар лауреаттара, ССРС норуодунай артыыската, көмүс куоластаах ырыаһыт, саха норуотун киэн туттуута Анегина Егоровна Ильина суола хайдах саҕаламмытай? Онтон биир түгэни эрэ көрүөххэ. Ол да элбэҕи кэпсиэҕэ...
“Интервью ылбыттааҕым”
Аҕыйах сыллааҕыта Александр Гаврилович Тыыллар диэн сир баайын экэнэмииһэ диэн сэдэх идэлээх учуонайтан интервью ылбыппыт. Кини саха суруйааччыта Николай Неустроевы, аатырбыт мэссэнээт Николай Кривошапкины хаан уруу аймахтара буоларын билбиппит. Александр Гаврилович -- дириҥ билиилээх, успуортан ускуустубаҕа, литэрэтиирэҕэ тиийэ киэҥ интэриэстээх, дьиҥ чахчы, саха интэлигиэнэ. Арай, биирдэ улуу мусукаан Святослав Рихтер туһунан кэпсэтии буолбутугар “мин дьиэтигэр сылдьан, көрөн турардаахпын” диэн соһутта. “Бай, ол хайдах? Хаһан?” – диэн буолла. Онуоха Александр Тыыллар Москубаҕа Рихтер ойоҕо Нина Дорлиактан интервью ылбытын туһунан кэпсээтэ! Дьэ хайдаҕый? Биллэрин курдук, Москубатааҕы консерваторияҕа Анегина Ильина бу улуу вокальнай педагог-уһуйааччыга уопсайа 7 сыл үөрэммитэ. Оччону истээт, Тыыллары: “Хайдах оннук көрсүһүүнү кэпсээбэккин? Миэхэ көрдөр!” -- диэн ыктым. Хомойуох иһин, интервьюта бэйэтигэр суоҕа. Анегина Егоровнаҕа баара буолуо дэспиппит да, ону ыйыталаһар кыаллыбатаҕа.
Быыстапка көмөлөстө
... Ол ааспыт кэм биир түгэнин билэр-көрөр санаа мэлдьи аала сылдьыбыта. Дьэ, онтон сүгүрүйэр ырыаһыппыт быйыл үбүлүөйдээх сылыгар, баар буоллаҕына, Национальнай бибилэтиэкэҕэ баар буолуохтаах диэн, онно тиийдибит. Киниэхэ аналлаах быыстапка турарыгар музыковед Татьяна Павлова-Борисова Анегина Ильина туһунан кинигэлэрэ көстөр сиргэ кэчигирээбиттэр. Добуочча элбэх библиографическай ыйынньыктаахтар. Бай! 1972 с. “Полярная звезда” сурунаалга А.Колыманов диэн ааптар суруйбут ыстатыйатыттан быһа тардыылары киллэрбит!
Бастаан “бу ким буоллаҕай?” диэн иһэн, “Тыыллар Орто Халыматтан төрүттээх, онон, арааһа, кини буолаарай?” диэн сэрэйдим. Кырдьык, ол кини Нина Дорлиактан ылбыт интервьюта эбит. “Счастливой творческой судьбы тебе, Анегина!” диэн ааттаах. Бибилэтиэкэ үлэһиттэрэ сурунаал нүөмэрин начаас булан аҕаллылар. Суруллубут – суоруллубат. Маннык кэпсэтии ылыллыбатаҕа буоллар, билигин ким билиэ этэй, аатырбыт ырыаһыппыт бастакы хардыыларын, айар суолун уустуктарын?
Эрэллээх сүгүрүйээччитэ
А.Г. Тыыллар МГУ геология факультетын үөрэнэн бүтэрбитэ. Ол кэнниттэн Москуба институтугар аспирантураҕа үөрэммитэ. Спортсмен, самодеятельность кыттыылааҕа, көхтөөх ыччат туохха барытыгар кыттан иһэрэ. Ити сылларга “сылыйыы” кэмэ буолан, Москуба култуурунай олоҕо оргуйан олороро. Саша Тыыллар устудьуоннуу да, аспирантураҕа үөрэнэ да сылдьан, тыйаатырдарга премьералары, түмэл быыстапкаларын көтүппэтэ. Муусука училищетыгар үөрэнэр талааннаах саха кыыһын туһунан бастаан истибитин, кэнсиэригэр сылдьыбытын, эдэркээн Анегинаны билигин даҕаны өйдүү сылдьар. Кэлин сүгүрүйээччитэ, эрэллээх доҕоро буолбута, ыалынан доҕордоспуттара.
Оччолорго, Анегина Ильина 1967 с. Прагаҕа буолбут куонкуруска иккис миэстэ буолбута. Онтон 1971 с. Мюнхеҥҥа аан дойдутааҕы куонкуруска үһүс бириэмийэни ылбыта. Тыыллар ити кэмҥэ Москубаҕа сырыттаҕына, “Полярная звезда” сурунаал эрэдээксийэтиттэн “суруйдаххына, эн эрэ суруйар кыахтааххын” диэн, анаан-минээн сорудахтаабыттарыгар, Анегина учуутала Н.Л. Дорлиагы кытта көрсөн кэпсэппит эбит.
Рихтердэр
Нина Дорлиак Петербурга төрөөбүт, ис хаан интэлигиэн этэ. Ленинградтааҕы, Москубатааҕы консерваторияларга үөрэммитэ. Бэйэтэ этэринэн, кылгас диапазоннаах куолаһын, лирическэй сопраноны, “сыл аайы биирдии нуотаны эбэн” эмиэ ырыаһыт, педагог ийэтэ чочуйбута. Ордон хаалбыт быластыыҥкаларга кини кэрэ куолаһа дьүрүһүйэрин киһи эрэ кэрэхсээн истэр. Нина Дорлиак дойду бастыҥ мусукааннарын кытта опералартан ариялары, ырыалары, романстары толороро, камернай ырыаһыт этэ, Москубатааҕы консерваторияҕа үлэлиирэ,
Номнуо аатыран эрэр пианист Святослав Рихтери кытта Дорлиак 1945 сылтан бииргэ кэнсиэрдиир буолбуттара, онтон элбэхтик алтыһар эдэр дьон сыһыаннара дириҥээн, ыал буолбуттара. Онон айар үлэлэрэ холбообута диэххэ сөп. Нина Львовна улуу пианист Рихтер дьиэтэ дьиҥнээх тыыла, кириэппэһэ, сылаас уйата буоларын ситиспитэ. Аны бу биир бастыҥ солуон этэ. Рихтер кэргэнин “принцесса” диирэ, кинилэр бэйэ-бэйэлэрин олус ытыктыыллара, элбэхтик бииргэ айанныыллара. Кинилэр 50-тан тахса сыл бииргэ олорбуттара.
“Сантехник дии санаабытым”
Ол дьикти көрсүһүү туһунан А.Г. Тыыллар тугу ахтар? Арай субонуоктаабытыгар биир боростуой баҕайы былаачыйалаах хатыҥыр дьахтар ааны арыйбыт. Өссө, служанкалара быһыылаах дуу дии санаабыт. Киирбитэ, биир боростуой таҥастаах киһи көрүдүөр-куукуна аттыгар тугу эрэ өрөмүөннүүр, кирилиэскэ салҕанан тугу эрэ оҥоро сылдьара үһү. Александр Гаврилович ону “арааһа, оробуочай тугу эрэ өрөмүөннүү сылдьар быһыылаах дии санаабытым” диир. Арай Дорлиак ол киһитин “Слава” диэн ыҥырбытыгар, тугу эрэ кэпсэппитигэр биирдэ “бу Рихтер дии!” диэн өйдөөбүтүн кэпсиир. Рихтери таҥара курдук саныырбыт, дьиэтигэр олох да судургу оробуочай киһилии сылдьара диэн күлэр. Тахсан иһэн, “тоҕо кэпсэппэтэҕим, ыйыталаспатаҕым буолуой?” диэн хомойо санаабытым диир.
“Мне понравился ее голос...”
Нина Львовна интервьютугар Анегинаны бастаан Москубатааҕы училищены бүтэрэригэр 1963 сыллаахха эксээмэҥҥэ көрбүтүм диэбит. Кини онно хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ эбит. Кыысчаан ыллыырын истэн кэрэхсээбитин, 5+ сыананы туруорбутун кэпсээбит. Оннук сыананы Дорлиак курдук ирдэбиллээх педагог мээнэ туруорбата. “Мне очень понравился ее голос, богатство его красок, сдержанная страсть... такой, знаете ли, скрытый темперамент!”
Училищены ситиһиилээхтик бүтэрбит Анегинаны Москубатааҕы консерваторияҕа хаалларарга диэн түмүк таһаарбыттарын кыыс элбэх оҕолоох ийэтин аҕатын санаан, үлэһит буола охсоору, истимээри гыммыт. Онтон училищетын дириэктэрэ, факультет дэкээнэ буолан “айылҕаттан талааннааххын, хайаан да салгыы үөрэнэриҥ наада, училищеттан эйигин эрэ ылабыт” диэн тылларыгар киллэрбиттэр. Онон Москубатааҕы Чайковскай аатынан консерваторияҕа киирэн, өссө Нина Львовна Дорлиак кылааһыгар түбэһэн, айар суола саҕаламмыт. Н.Л. Дорлиак кинини сэттэ сыл үөрэтэн, саха ырыаһытын куолаһа алмаас таас курдук чочуллубута диэтэххэ, сыыспаппыт.
“Бэйэтигэр эрэммэт этэ”
Ол интервьюга учуутала “Анегина бастаан сатаабата элбэх этэ. “Я опять нечисто спела, Нина Львовна?” диирэ. Туохха сыыспытын билэн баран, бэйэтэ дьарыктанара уонна ситиһэрэ. Сорох ырыаһыттар учууталларыгар “ыйанан” баран сылдьар буоллахтарына, кини оннук буолбатах этэ” диэбит. Ол эбэтэр, улуу педагог кыыс үлэһитин, дьулуурун, бэйэтигэр ирдэбилин эмиэ сыаналыыр эбит.
Арай биири бэлиэтээбит – бастаан кыыс бэйэтин кыаҕар олох эрэммэт этэ диэн. Тыаттан, үрэх баһыттан кэлбит муҥкук кыыс бастаан оннук да буоллаҕа. Онон Дорлиак киниэхэ мэлдьи “баай, кэрэ куоластааххын, айдарыылааххын, талааннааххын” диэн хатылаан тахсар этим диэбит. Онон Анегина III-IV куурустан ырыа тиэхиньикэтин баһылаан, бэйэтигэр эрэлэ күүһүрэн, күүстээх ырыаһыт быһыытынан арыллан, болҕомтону тардан барбыт. Онон да Прагаҕа, онтон Германияҕа ыытыллыбыт вокалистар күрэхтэригэр инникилэргэ кииристэҕэ!
Мюнхеннааҕы куонкурус туһунан
Нина Дорлиак 1971 сыллаах Мюнхеннааҕы куонкурус туһунан кэпсээбит:
-- Куонкуруска араас дойдуттан 50 ырыаһыт кыттыбыта, АХШ-тан, Австрияттан, Япронияттан, ФРГ-тан, Польшаттан, Румынияттан уо.д.а. Төһө да жюри чилиэнэ буолларбын, киниэхэ хайдах даҕаны көмөлөһөр кыаҕым суоҕа. Дьүүллүүр сүбэ сэкирэтээрэ Анегина үөрэнээччим буоларын билэн баран, миигин куоластааһыҥҥа кыттыбаккын диэбитэ. Аны онно сыаналыы олорон, аттыгар олорор жюри чилиэнигэр туруорбут сыанаҕын көрдөрүө, кинилиин тугу да кэпсэтиэ, дьүүллэһиэ суохтааҕыҥ.
Дьэ, хайдах курдук кытаанах ирдэбиллээх күрэх эбитий! Эбиитин бу куонкуруска Прагаҕа курдук, ырыаһыт бэйэтэ талбат, сонно жюри биэрбит айымньытын толорор эбит. Онон Анегина Ильина ити куонкуруска финалистар ахсааннарыгар киирэн, үһүс бочуоттаах миэстэни ылбыта – чахчы улахан ситиһии. Билигин үйэни уҥуордаан олорон санаатахха, сахатын норуотун ааттатыан ааттаппыт эбит!
Италияҕа да ыллыан сөбө
Нина Львовна “Анегина камернай ырыаһыт быһыытынан хайа баҕарар сыанаҕа ыллыан, ханнык баҕарар куонкурустарга кыттыан сөп: Бүтүн Сойуустааҕы да, аан дойдутааҕы да таһымнаах. Оттон опера ырыаһытын быһыытынан өссө уопутурара, үүнэрэ наада. Онуоха туох баар дааннайа баар, операҕа куолаһа – “меццо-сопрано” -- олус сыаналанар. Оннук буолуо да диэн эрэнэбин”, -- диэбит.
Ону бигэргэтэрдии кини “1971 с. кэргэммин кэнсиэригэр арыаллаан, Италияҕа сылдьыбытым. Онно Римҥэ кини доҕоро, талааннаах дирижёр Рикардо Мути Верди “Бал-маскарад” оператын туруораары былаанныырын уонна онно Ульрика партиятыгар киэҥ диапазоннаах меццо-сопрано куолаһын булбакка сылдьарын эппитэ (ол ырыаһыттарынан аатырар Италияҕа! --НГ). Онуоха Святослав Теофилович “Ниночка, оттон Ульрикаҕа Анегина олус барсыа этэ дии” диэбитэ”, -- диэн кэпсээбит.
Кырдьык, улуу Рихтер кэргэнин тапталлаах үөрэнээччитин, сороҕор кинилэргэ дьиэлэригэр да кэлэн дьарыктанар Анегинаны, кини куолаһын билэр бөҕө буоллаҕа! Ол эрээри Нина Львовна “омук тылын билбэт кыыс билбэт дойдутугар операҕа ыллыырга өссө бэлэмэ суох, ол киниэхэ уустук буолуо” диэн, кэргэнин өйөөбөтөх. Арай сонно хаба тардан ылбыт буоллун, дьэ, хайдах буолуо этэй?
Таптыыр үөрэнээччитэ
Н.Л. Дорлиак Анегина Ильинаны тапталлаах үөрэнээччитэ буоларын бары да ахталлар. Учуутала Анегинаны мэлдьи такайа, сүбэлии сылдьара. Ити интервьюга: “Улахан тыйаатыр дириэктэрин солбуйааччы В.А. Бони Анегинаны Мюнхеннааҕы куонкуруска таларга истибитэ, ол кэннэ стажировкаҕа кэлиэн сөп диэбитэ”, -- диэн ахтан ааһар. Онон Анегина Ильина Улахан тыйаатырга стажировкаланар кыахтаммыта. Нина Львовна куонкурустар кыайыылаахтара кэнсиэрдииллэригэр, айар ыырдара кэҥииригэр кыах бэриллиэхтээх диэн, ССРС Култууратын министиэристибэтигэр сурук суруйбута. Ол да иһин 1972 с. Анегина Ильина Ленинградка сольнай кэнсиэр биэрбитэ, “Мелодия” пиирмэҕэ быластыыҥкатын суруйтарбыта.
Өрөспүүбүлүкэ салалтатын кытта кэпсэтиигэ Дорлиак “Анегина атын өрөспүүбүлүкэлэргэ, куораттарга кэнсиэртэрин, стажировкаларын тэрийэр наада” диэбитэ. Ону кини “ирдэбиллээх истээччини-көрөччүнү кытта ситимэ суох, ханнык да ырыаһыт таһымын сүтэрэн барар” диэн быһаарара. Дьэ, хайдах курдук кыһамньыный! Өссө “хайа да талааннаах ырыаһыт бэйэтин уһуйааччытын кытта айар ситимин быһыа суохтаах. Сылга иккитэ консултаассыйа ыла, сүбэлэтэ кэлиэхтээх”, -- диирэ. Онон биһиги ырыаһыппыт итинник эйгэҕэ иитиллибитин, такайыллыбытын өссө төгүл кэрэхсии саныыгын.
...Оттон Александр Гаврилович ол урукку көрсүһүүтүн улаханы гыммыт курдук санаабат. Дьиҥинэн, Нина Дорлиак мээнэ интервью биэрбэтин, кэргэнэ Рихтер оччотооҕу “мега-сулустарга” киирсэрин, бу икки айар куттаах дьон уопсастыба ханнык кэрдииһигэр сылдьалларын санаттахха, Александр Тыыллар, чахчыта да, биһиги ускуустубабыт туһатыгар олус улаханы оҥорбут дии саныыгын. Кини баар-суох ырыаһыппыт дьылҕатын биир саамай суолталаах өттүн сэгэтэн биэрбит, улуу уһуйааччыны тутан олорон кэпсэтэн үйэтиппит өҥөлөөх. Сүгүрүйэр ырыаһыппыт Анегина Егоровна Ильинаны өссө төгүл өрөгөйдөөх үбүлүөйүнэн итиитик истиҥник эҕэрдэлиибит!
Нина ГЕРАСИМОВА.
P.S. Национальнай бибилэтиэкэ үлэһиттэригэр, кыыһа Д.П. Дмитриеваҕа көмөлөрүн иһин улахан махтал.
