“Кыым” төгүрүк остуолун ситиһиитэ
“Саҥа ФГОС киирэр, онон төрөөбүт тыллары үөрэтии чаастара сарбыллар үһү” диэн сонун ааспыт ыйга, Ийэ тыл күнүн бэлиэтиир саҕана тарҕанан, киһи бөҕө аймаммыта. Ордук саха уонна төрүт омук тылларын үөрэтэр учууталлар ыксаабыттара.Оннук буолар түбэлтэтигэр төрөөбүт тылы үөрэтии биллэ аҕыйыыр, учуутал аҥаара сарбыллар куттала үүммүтэ.
Дириэктэрдэр суруктара
Ил Түмэн үөрэх уонна билим, култуура, СМИ дьыалатыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Мария Христофороваҕа итинник ыксаллаах быһыы-майгы буолбутун туһунан Дьокуускай куорат сахалыы оскуолаларын дириэктэрдэрэ сурук суруйбуттара. Онтон норуот дьокутаата көҕүлээн,“Кыым” хаһыат иилээн-саҕалаан олунньу 21 күнүгэр “Саҥа ФГОС – төрөөбүт тыл дьылҕата” диэн төгүрүк остуол ыытыллыбыта.
Зуум нөҥүө мунньахха үөрэҕирии ситимин 200-чэ үлэһитэ, дириэктэрдэр, управление начаалынньыктара, саха тылын уонна литэрэтиирэтин, төрүт култууратын учууталлара, билим үлэһиттэрэ, педагогическай, уопсастыбаннай, төрөппүт түмсүүлэрин бэрэстэбиитэллэрэ кыттаннар, сүрдээх сытыы кэпсэтии буолбута, онно, бэл, атын эрэгийиэн бэрэстэбиитэллэрэ кыттыбыттара: Алтаай, Башкирия учуонайа, бэлиитигэ.
РФ Үөрэхтээһинин уонна билимин министиэристибэтэ ФГОС туһунан бирикээс таһаарбыта ааспыт сыл ыам ыйыттан эбит эрээри, бу туһунан киэҥ кэпсэтии ыытылла илигин туһунан миниистир Ирина Любимова ол төгүрүк остуолга эппитэ. Онон, “Кыым” төгүрүк остуола бу бастакы улахан дьүүллэһии, ырытыы этэ. Ол да иһин сүрдээх аһаҕастык, сытыытык, киэҥ далааһыннаахтык барбыта. Миниистир саҥа ФГОС быйыл балаҕан ыйыттан 1-4 кылаастарга, эһиил 2-7, онтон кэлэр сылга 8-9 кылаастарга киириэхтээҕин,оттон 10-11 кылаас ыстандаарда өссө да оҥоһулла илигин эппитэ. Саамай кутталлааҕа онно тугу бэлиэтээн, И.Любимова:“Саҥа ФГОС быһыытынан, алын сүһүөх кылаастарга төрөөбүт тылы үөрэтии 21 чаастан – 10 чааска диэри аччыыр.Орто сүһүөххэ 23 чаастан – 12 чааска диэри”. Ол аата, төрөөбүт тылы үөрэтии икки төгүл аччыыр буолан тахсара. “Бу төрөөбүт тылбытыгар охсуулаах буолара өйдөнөр. Былааҥҥа “үөрэх тэрилтэтэ бэйэтэ билэр чааһа” диэн баар, ол эрээри, бу наһаа аҕыйах. Ону кытта ФГОС чааһыттан ылыҥ дииллэр, 10 чаастан, ол син биир тиийбэт”, – диэбитэ миниистир. Кини Үөрэх сайдыытын института (ИРОиИПКРО), уопуттаах эспиэрдэр, үөрэх үлэһиттэрэ эрэгийиэннээҕи үөрэх былаанын оҥорууга ылсан эрэллэрин эппитэ. “Кулун тутар 25 күнүгэр диэри ырытыы оҥорон, этиилэри федералларга ыытыахтаахпыт” диэбитэ.
Саамай кутталлааҕа, чаас сарбыллар түбэлтэтигэр учуутал хамнаһа аччыыр, сорох уурайарга да күһэллэр.Билигин учуутал орто хамнаһа –70 тыһыынча. Ол эрээри саха тылын учууталын орто хамнаһа онно тиийбэт диэбиттэрэ. Саамай элбэх ыстаастаах, ааттаах-суоллаах, улахан оскуолаҕа үлэлиир, элбэх чаастаах учуутал эрэ оччо хамнастаах буолуон сөп.
***
Төгүрүк остуолга Феодосия Габышева, Ил Түмэн үөрэх, билим, култуура уонна СМИ дьыалатыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ: “Урукку ФГОС апробациялыырга биһиги эрэгийиэн аатыттан кыттар этибит, федеральнай таһымҥа оҥоһуллар ФГОСтарга хара маҥнайгыттан ааптардары кытта үлэлээтэххэ эрэ, уопсай интэриэс учуоттанааччы. ...Урут бэйэбит эрэгийиэннээҕи үөрэх былаанын оҥорорго алта чааһы эбинэммит, эрэгийиэн уратытын учуоттуур чааһы көрүммүппүт. Ол уопуппутун туһанар наада”, – диэбитэ. Биллэн турар, ааптардары кытта ыкса ситимнээх үлэлээтэххэ эрэ, биһиги интэриэспит учуоттанар буоллаҕа.
ИРОиИПКРО дириэктэрэ Ньургун Павлов эппитинэн, үөрэх салайааччылара ФГОС оҥорбут ааптардарга тутатына сирэй тахсан, кэпсэтэ сылдьыбыттар (Институт стратегии образования). “Төрөөбүт тылбытын үөрэтии хааларын туруорсабыт” диэбиттэр. Онуоха “баар ирдэбилгэ олоҕуран, бэйэҕит оробуочай үөрэх былаанын оҥостуҥ, этиигитин киллэриҥ” диэн буолбут.Надежда Васильева, Төрүт оскуоланы чинчийэр федеральнай институт филиалын дириэктэрэ, билим хандьыдаата, саҥардыллыбыт ыстандаарт араас ыйытыыны үөскэтэрин эмиэ бэлиэтээбитэ, үгэс буолбут үөрэх чааһын туруулаһан хааллара сатыахха, ол булгуччулаах чаас быһыытынан хаалыан наада диэбитэ. Иккиһинэн, маны оҥорбут ааптардарга туохха олоҕуран кинилэр маннык көрөллөрүй диэн ыйытар наадатын ыйбыта. Тыл эппит оскуола дириэктэрдэрэ, улуус управлениетын салайааччылара, учууталлар бары саҥа ФГОС бырайыагын сөбүлээбэттэрин, сыыһалардааҕын ыйбыттара.
Лена Федорова, РЛИ саабыһа, саҥа ФГОС бырагырааматын ааҕан баран, бу сыыһалаах-алҕастаах докумуон буоларын туһунан санаатын үллэстибитэ. ”Ааптардар соруйан дуу эбэтэр хайдах, алҕас бөҕөтүн таһаарбыттар. Оскуола дьылҕата быһаарыллар докумуоҥҥа итинник сыыһалар тахсаллара киһини итэҕэппэт”, – диэбитин санатабыт. Кини: “Баҕар, ааптардар сыыспыттара буолуо? Онон, бу докумуону көрүөххэ, эспэртиисэлиэххэ наада. Бу сыыһалар тоҕо оҥоһуллубуттарын быһаартарыахха. Нэдиэлэтээҕи ноҕурууска, барыйааннар ааттара уларыйыыта – барыта чуолкайданыахтаах”, – диэн туруорсубута.
Лена Тен, Орто үөрэхтээһин дэпэртээмэнин салайааччыта, СӨ Үөрэҕин министиэристибэтэ: ”Биһиги федеральнай кииҥҥэ “Тоҕо биһиэхэ бу бырагыраама барсарый/барсыбатый? Тоҕо бу биһиэхэ үчүгэйий/сөбө суоҕуй?” диэн бигэтик дааннайдарга, түмүктэргэ олоҕурбут этиибитин ыытыахтаахпыт. Ону кытта, биһиги атын өрөспүүбүлүкэлэри кытта бииргэ үлэлиэхпитин наада. Төрөөбүт тылларыгар ыалдьар эрэгийиэннэри кытта холбуу мунньаҕы Ил Түмэн таһымыгар ыытыахха. Ону кытта, бүгүн бэрт баҕайы этиилэри киллэрбит дьон миэхэ бу ырытыыларгытын суруйан киллэрэргитин күүтэбин. Дьэ, ол кэнниттэн, федеральнай стуруктураларга тахсан бииргэ ылыммыт этиилэрбитин киллэриэхпитин наада”, – диэбитэ.
Төгүрүк остуолга Башкирияттан кыттыбыт Лейла Хусаинова, Башкирия пединститутун филология факультетын бэрэпиэссэрэ, билим дуоктара уонна Алтаай Өрөспүүбүлүкэтин уопсастыбанньыга,Василий Кудирмеков, “Бииргэ туруорсуохха диэбиккитин өйүүбүт, олохтоох, бигэргэммит этиилэри киллэрэр наада”, – диэбиттэрэ.
Ити курдук, “Кыым” хаһыат тэрийэн ыыппыт бастакы түһүмэх кэпсэтиитэ сүрдээх сытыытык ааспыта. Түмүк этиилэри мунньан, бэрээдэктээн, СӨ Ил Дарханыгар уонна Бырабыыталыстыбатыгар, тустаах былаас уорганнарыгар, биэдэмистибэлэргэ тиэрдибиппит. Үөрэх министиэристибэтин таһымыгар оробуочай хамыыһыйа тэриллибитэ, хамыыһыйа төгүрүк остуолга киирбит этиилэри сыныйан көрөн, саамай табыгастааҕын талан ылыаҕа диэн буолбута. Министиэристибэ ол этиилэри кулун тутар 15 күнүгэр РФ Үөрэҕириитин министиэристибэтигэр ыытыахтааҕа.
Үтүө сонун!
С-Петербурга кулун тутар18-19 күннэригэр буолбут Аан дойдутааҕы сэминээргэ биһиги өрөспүүбүлүкэбититтэн дэлэгээссийэ састаабыгар баар Феодосия Габышева “Сэминээргэ үөрэх былааныгар уонна учуобунньукка күүстээх мөккүөр буолара күүтүллэр. Ол эрээри ити тиэмэттэн дьон сэрэнэрэ көстөр”, – диэн эппитэ.
Онтон сотору буолаат, “РФ Үөрэҕин министиэристибэтин бэрэстэбиитэлэ А.А. Тимофеева ноҕуруусканы СанПиНынан муҥутуур ноҕуруускаҕа тиийэ тиэрдэн, төрөөбүт тыллары үөрэтиигэ эбии чаастары көрүөх уонна ону ЧФУОттан булгуччулаах чааска көһөрүөх буолла” диэн биллэрии ыыппыта барыбытыгар даҕаны үөрүүлээх сонун буолла. Ол хайдах буолбутуй диир буоллахха, биһиги дэлэгээссийэбит тыл эппит, ону кытта дьүкээгирдэр, эбээннэр Сойуустарыттан кыттыспыттар. Айдаан бөҕө төлө барбыт, министиэристибэ бэрэстэбиитэллэригэр, ону кытта биһиги дьоммутугар ыйытыы бөҕөтүн биэртэлээбиттэр. Оннук айылаах айдаан, долгуйуу буолбутугар, РФ министиэристибэтин үлэһитэ тахсан “кими эрэ” кытта сүбэлэһэн баран, “чааһы улаатыннарыахпыт” диэн эрэннэрбит. Дьэ, итинник буолар эбит. Онон, ФГОС “көммүт” барыйаана докумуон буолан бигэргэнэн кэлэрин күүтэбит. Сотору Саха сиригэр ол чунуобунньук кэлэ сылдьыахтаах диэн буолла.
***
Учууталлар, дириэктэрдэр кэпсэтиилэриттэн:
– “ФГОС оҥорооччулар алҕаһаабыттар. Максимальнай ноҕурууска чааһын сыыһа аахпыттар”;
– “СанПиН нуорматыгар 6 чааһын учуоттаммакка оҥоһуллубут докумуон диэн дакаастаабыппыт”;
– “Ол туһунан “Кыым” төгүрүк остуолугар эппиппит”.
***
Онон, “Кыым” хаһыат сахабыт тылын кэскилин санаан, маннык тэрээһини, дьүүллэһиини ыытан болҕомтону тарпыта түмүктээх буолла. Уопсайынан, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр үтүө үгэс олохтоммута маннык уустук түгэннэргэ ордук чаҕылхайдык көстөрүн бэлиэтиир наада: судаарыстыбаннай уорганнар, парламент, уопсастыбаннас, Саха сирин бары төрүт омуктара кыттыһан биир сомоҕо, биир сутурук буолан, биир хайысхаҕа үлэлииллэрэ хайаан да норуот туһугар үтүө түмүктээх буолар. Ону бу ФГОС алдьатыылаах барыйаана көнөн эрэрэ туоһулаата!
Нина ГЕРАСИМОВА.
