Уол оҕо биир күн – ат уорҕатыгар, иккис күн – ат өрөҕөтүгэр...

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр Василий Афанасьев диэн, бу эйгэни иһиттэн дириҥник билэр тыыппалаах, таһымнаах, инники көрүүлээх, ырааҕы көрөр олус кыахтаах уол үлэлээн испитэ. Хомойуох иһин, инньэ диирбитигэр тиийэбит. Быһаас ыам ыйыгар ким эрэ сакааһынан дуу, уган биэриитинэн дуу, эдэр тахсан эрэр салайааччыны бэриккэ күтүрээн хаайбыттара. Хайдах быһыылаахтык туталларын видеонан көрдөрүү куйаар ситимин бараабыта. Көрбөтөх киһи диэн суоҕа буолуо. Билиҥҥитэ силиэстийэ бара турар, Афанасьев буруйдаах дуу, буруйа суох дуу диир кыахпыт суох. Кини билигин СИЗОҕа олорор. Силиэстийэ, суут быһаарыа эрэ диирбитигэр тиийэбит. Мин бүгүн бу эйгэбит сайдарыгар элбэҕи эрэннэриэхтээх эдэр киһибит министиэристибэҕэ үлэлээбит кэмигэр туох бырайыагы киллэрбитин, онто хайдах үлэлии турарын, ураты көрүүлээҕин сырдатыахпын баҕарабын.

Өйдүүргүт эбитэ дуу, 90-с сылларга өрөспүүбүлүкэбит бастакы бэрэсидьиэнэ М.Е. Николаев, тыа сирин хас биирдии ыала кэтэх хаһаайыстыбалаах, бэйэтэ оҥорон таһараар бородууксуйалаах буолуохтаахтаах диэн “Ыал экэниэмикэтэ” бириинсибинэн сирдэтэн бырагырааманы үлэлэппитэ. Ону кытары, тыа сирин ыала кэтэх хаһаайыстыба тэринэн, сайыннаран барбыттара. Уопсайынан, ити бырагыраама чэрчитинэн тыа сирин дьоно бэлэми кэтэһэн олорбокко, бэйэлэрэ үлэлээн-хамсаан бииртэн биэһи оҥоруохтаахтара. Оннук да буолбута. Хас дэриэбинэ аайы дьон-сэргэ үлэлээн-хамсаан, киирэн-тахсан, сүү­рэн-көтөн сыралаһан олохторун биллэрдик тупсарбыттара. Ону кытары, тыа сирин биир чаҕылхай бэрэстэбиитэлэ, Ха­ҥа­лас улууһун Нөмүгүтүгэр олорбут Лидия Софроновна Афанасьева сир аһыттан барыанньа оҥорон атыылаан, бурдуктан килиэп буһарар бэкээринэни үлэлэтэн барбыта. Оччолорго соҕурууттан, Кытайтан суол аһыллан, үгүс киһи табаар аҕалан атыылыыр идэлэммитэ. Оттон Лидия Софроновна оннук сылдьан са­ҕа­лаан баран, “чахчы даҕаны, бэйэбит айылҕабыт биэрэр бэлэм аһын-үөлүн астаан тар­ҕат­тахпытына” диэн санааны тутуһан саҕалыыр. Ити кэмҥэ дьахтар төһө да улаханнык ыалдьыбыт кэргэнин харайдар, онтон сүтэрдэр, биэс оҕотун кытары тулаайах холоруктанан хааллар, ыһыктынан кэбиспэккэ, күүстээх санааны ылынан үлэлээн-хамнаан киирэн барбыта. Кини оччотооҕу үлэтин-хамнаһын, кыайыытын-хотуутун, ситиһиитин-өрөгөйүн үгүс хаһыаттарга, сурунаалларга суруйбуттара. Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Путиҥҥа кытары ыҥырылла сылдьыбыта. Ийэ билигин да, оччолорго да ахтарынан, кини үлэтигэр-хам­наһыгар “биллэн турар оҕо­лорум күүс-көмө буолбуттара” диир.

Оччолорго саҥа саҕалыы­рыгар биэс оҕотун барыларын (түөрт уол, биир кыыс) батыһыннартыы сылдьан, хара үлэҕэ үлэлэтэн, харчы халлаантан кэлэн түс­пэтин, үлэлээтэххэ эрэ кэлэрин өйдөтөн, бэйэтин холобуругар көрдөрөн кэлбит. Ол оҕолор билигин бары хастыы эмэ үрдүк үөрэхтэнэн, төһүү үлэһит дьон. Ийэ бэйэтэ билигин саа­һыран, оҥорон таһаарар биисинэһин тохтотон, куоракка киирэн оҕолорун аттыгар бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор, сиэннэрин көрсөр.

Лидия АФАНАСЬЕВА, Василий күн күбэй ийэтэ:

– Оччолорго төһө да олох ыарахаттарын амсайдарбын, ыһыктынан кэбиспэккэ, туох сатанарынан барытыгар үлэлэһэн барбытым. Нөмүгүгэ килиэп астаан атыылыыр бэкээринэ туттан, хас даҕаны сиргэ маҕаһыын арынан үлэлээбиппит. Өссө, оччолорго аан бастаан эбитэ дуу, улахан дьиэ туттан 300 миэстэлээх баҥкыаттыыр сааланы тэриммиппит. Онно үбү­лүөй­дэр, сыбаайбалар, ол-бу тэрээһиннэр буолаллар этэ. Ол аһын барытын оҕолорбун кытары бэйэбит астыырбыт. Куоракка киирэн эмиэ сакаас ылан, бырааһынньыктарын аһын астаан биэрэр этибит. Хайдах үлэлээн сылдьыбыппытын сатаан санаабаппын. Арыт сууккаҕа икки-үс эрэ чаас утуйарым. Биллэн турар, барытыгар оҕолорум барахсаттар күүс-көмө буолаллара. Бэкээринэ арынан үлэлээбиппитигэр саҥа улаатан эрэр дьарамай уолаттар бэйэлэринээҕэр улахан кууллаах бурдуктары сүгэллэрэ, түүннэри илиилэринэн тиэстэ мэһийэллэрэ. Оччолорго барыта күүстээх илии үлэтэ этэ. Аһылыгы ааһан иһэн астыыр дьон буолбуттара. Уопсайынан, кыраларыттан хайдах гынан тугу үлэлээн харчыланабыт диэн толкуйдата, үлэлэтэ үөрэппитим. Хас сайын аайы бары субуруспутунан сир астыы барар этибит, күн бүгүнүгэр диэри оннук сылдьабыт. Билигин сиэннэрбин илдьэ сылдьабын. Хастыы эмэ дьааһык, баах, буочука хап­таҕас, моонньоҕон, отон. Дьиҥэ, оҕолор аата оҕолор буоллаҕа, сүрэхтэригэр да астарыахтарын сөп этэ. Ол гынан баран, мин оҕолорум, үлэлээтэхпитинэ эрэ киһилии олоробут диэн өйдөрүгэр хатаан улааппыттара. Хаһан даҕаны чэпчэкитик харчылаһар диэни билбэтэх, оннукка сыстыбатах оҕолор. Биһиги дьиэ кэргэн оҕолорум кыраларыттан күн бүгүҥҥэ диэри: “Үлэһит киһи хаһан даҕаны өлөн-охтон биэрбэт!” – диэн бириинсиби тутуһан үлэлиибит-хамсыыбыт, олоробут.

Василий кыра эрдэҕиттэн боппуруоһу түргэнник быһаара охсорунан, быһаарыылааҕынан, анаалыстыырынан, ылсыбыт дьыалатын тиһэҕэр тиэрдэринэн, үлэҕэ эппиэтинэстээҕинэн, дьыалаҕа бэриниилээҕинэн ураты көрүүлээх уол. Туруоруммут сыалын хаһан даҕаны суол ортотугар хаалларбат, толкуйдаабыт толкуйун түһэрэн, ылсыбыт дьыалатын ыһыктан кэбиспэт.

Мин бэйэм үөрэҕэ суох буолан, оҕолорум бары үрдүк үөрэххэ үөрэнэллэрин ситиспитим, аһара баран, хастыы эмэ үөрэҕи бүтэрбит­тэрэ. Вася оскуола кэннэ СГУ БГФ-тын, ол кэннэ экэнэмии­чэскэйи бүтэрэн, аспиран­ту­раҕа киирбитэ. Ол кэннэ тыа хаһаайыстыбатын чинчийэр институтугар үлэлии хаалбытыгар учуонай буолуо дии санаабытым. Пахай, уолум чинчийбитин олоххо киллэрээри Хаҥалас улууһун Тиит Арыытыгар ТХПК-ҕа менеджеринэн үлэлии барбыта. Урут бэйэбит кэтэх хаһаайыстыбалаах, элбэх сүөһүлээх, оҕуруоттаах буоламмыт, тыа хаһаайыстыбатыгар быһаарсар, быдан сыстаҕас этэ. Ол кэннэ Хаҥалас улууһугар тыа хаһаайыстыбатын управлениетыгар начаалынньыгынан, онтон улуус дьаһалтатыгар баһылык солбуйааччытынан ылбыттара. Онтон Тыа хаһаа­йыс­тыбатын министиэристибэтигэр департамент начаалынньыгынан, кэлин миниистири солбуйааччынан талыллыбыта. Холобур, Хаҥаласка үлэ­лии сылдьан, 2014 сыллаахха Олоҥхо ыһыаҕар сөп түбэ­һин­нэрэн, Хаҥалас улууһугар киириигэ турар Тойон кыыл өйдөбүнньүгүн толкуйдаан туруорарга үлэлэспитэ. Кини бэйэтэ успуорду, эр киһи, аҕа оруолун өрө тутар буолан, дойдубутугар эр дьон хаһаайынныы уруулу тутуохтаахпыт, бэйэбит аспытын, бородууксуйабытын үргээн, үүннэрэн, иитэн сайыннарыахтаахпыт, таска таһаарыахтаахпыт диэн бириинсиби тутуһара, билигин да тутуһар.

Министиэристибэҕэ үлэ­лиир кэмигэр “Сделано в Якутии” диэн биир улахан бырайыак ис мэхэньиисимин толкуйдаан олоххо киллэрбитэ. Билигин Дьокуускай куорат улахан маҕаһыыннарыгар барытыгар кэриэтэ тыаттан киирбит олохтоох бородууксуйалары атыылыыллар. Эппит, балыкпыт, үрүҥ аспыт, барыанньабыт арааһа, бурдук аспыт, килиэппит атыыланаллар. Ити барыта тыа сирин оҥорон таһаарааччыларын бородууксуйалара. Аны туран, Мииринэй, Нерюнгри, Алдан курдук бырамыысыланнай куораттарга Саха сирин улуустарыгар, Дьокуускайга оҥорон таһаарбыт астарын-үөллэрин илдьэн атыылыыр бырайыагы киллэрбитэ. Онтон ыла, “Скиф”, “Мясной двор” уонна да атын улуус ТХПК-ра бородууксуйаларынан ити куораттары хааччыйбыттара. Бу иннинэ туора сир курдук соҕурууттан кэлбит эрэ бородуукталарынан муҥурданан олорбуттар эбит. Маны таһынан, уһук хоту сытар улуустарга тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйаларынан хааччыйар уонна кэмигэр тиэрдэр мэхэньиисими тобулбута. Василий, өрүү этэр: “Биһиги сүөһүбүтүнэн бардахпытына ырааппаппыт. Үүппүт, эппит бэйэбитигэр нэ­һиилэ тиийэр. Онон, сылгы, таба этин таска таһааран атыылыыр суолу тобуллахпытына, сир аһа, мүөт, саха чэйэ курдук оҥорон таһаарааччылары кытары үлэлэһэн, бородууксуйаларын таһааралларыгар күүс-көмө буоллахпытына. Ол курдук, үүнэн турар сир аһын барыанньа оҥорон таһаарар, мүөтүнэн, чэйинэн дьарыгырааччылары өйүүр бырайыагы киллэрбитэ. Билигин хас улуус аайы биирдиилээн урбаанньыттар мүөттэрин, барыанньаларын, чэйдэрин, уопсайынан оҥорон таһаарар бородууксуйаларын сайыннаран ырыынакка хамаҕатык батараллар.

Александр АТЛАСОВ, СӨ тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ:

– Василий Афанасьев тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр үлэтин Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэр институтун научнай-техническэй хааччыйыы управлениетын начаалынньыгын солбуйааччынан саҕалаабыта.

Табаары оҥорууну көҕүлүүр сыалтан "2007-2011 сылларга тыа сирин социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыта" судаарыстыбаннай тус сыаллаах бырагыраама дьаһалларын чэрчитинэн" 2008 сыллаахха кэскиллээх үлэһит оччолорго саҥа үөдүйбүт тыа хаһаайыстыбатын производствотын менеджеринэн биир бастакынан Хаҥалас улууһугар «Тиит Арыы» ТХПК-ҕа анаммыта. Менеджердэр хас биирдии тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрин уратытын уонна ис кыахтарын ырытан, сайдыыга хардыылыыр тирэхтэрин чопчу быһааран, өрө көтөҕөн, хаһаайыстыбалар иэстэн төлөрүйэн, атахтарыгар туралларыгар күүстээх үлэни ыыппыттара.

2011-2013 сылларга Ха­ҥалас улууһун тыатын хаһаа­йыстыбатын управлениетын салайааччытынан, салгыы «Ха­ҥалас улууһа» МТ баһы­лыгын бастакы солбуйааччытынан үлэлии сылдьыбыта.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр Василий Владимирович 2016 сыл­лаахха ас-үөл департаменын салайааччытынан үлэтин саҕа­лаа­быта. Эппиэтинэстээх, кырааматынай салайааччы 2018 сыллаахха СӨ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччытынан анаммыта.

Василий Владимирович үлэтин сүрүн хайысхатынан тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыыны, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын хотугу уонна Арктика оройуоннарыгар тиэрдиини, уопсайынан астыыр-таҥастыыр, оҥорон таһаарар тэрилтэлэр үлэлэрин сүрүннээһин этэ.

Кини быһаччы кыттыылаах ыытыллар дьаһаллар бү­гүн үтүө түмүктээхтэрин көр­дө­рөллөр. Ол курдук, тыа хаһаа­йыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарыы кээмэйэ сыллата улаатар, оҥорон таһаарар ас-үөл арааһын ахсаана кэҥиир уонна хаачыстыбата үрдээн иһэр. Сылын аайы ыытыллар өрөспүүбүлүкэтээҕи, зонанан быыстапка-дьаарбаҥкаҕа, ону таһынан Арассыыйа агропромышленнай быыстапкатыгар өрөспүүбүлүкэ аһы-үөлү оҥорон таһаарар тэрилтэлэрэ көхтөөхтүк кытталларын ситиһэрэ. Ол түмүгэр өрөспүүбүлүкэ астыыр-үөллүүр тэрилтэлэрин бородууксуйалара Арассыыйа уонна аан дойду быыстапкаларыгар ситиһиилээхтик кыттан, мэтээллэринэн уонна дьупулуомнарынан бэлиэтэнэллэр.

Василий Владимирович министиэристибэҕэ үлэлиир сылларыгар өрөспүүбүлүкэ ыраах улуустарын тыа хаһаа­йыстыбатын бородууксуйатынан хааччыйыыга саҥа тосхолу толкуйдаан, олоххо киллэрэн, үлэни тэтимнээхтик ыыппыта. Ол түмүгэр кылгас кэм иһигэр хотугу улуустарга таһаҕаһы уунан тиэйии кэмигэр тиийэрин ситиспитэ.

Кэллиэгэбит кэлэктиип уопсастыбаннай олоҕор – дьыалабыай оонньуулар, успуорт күрэхтэригэр буоллун – мэлдьи көхтөөхтүк кыттара. Василий саҥа кэм ирдэбилигэр сөптөөх прогрессивнай, инициативалаах, сытыы-хотуу, тобуллаҕас өйдөөх, киэҥ билиилээх-көрүүлээх киһи. Тугу билбитин-көрбүтүн, саҥаны-сонуну, интэриэһинэйи олоххо киллэрэ сатыыр дьүккүөрдээх.

Киһи киһи буолуута, сайдыыта дьиэ кэргэнтэн саҕа­ланар. Киһи аймах сыаннастара, култуурата, көлүөнэлэр солбуһуулара барыта дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэр. Василий Владимирович дьиэ кэргэн бөҕө тутуллаах буоллаҕына, судаарыстыба эмиэ бөҕөргүүр диэн санаанан салайтарара. Ити курдук үлэни, успуорду уонна дьиэ кэргэн эбээһинэстэрин дьүөрэлээн, бу олох сыаннастарын сөптөөхтүк өрө тутара.

Артем АЛЕКСАНДРОВ, СӨ тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин сүөһү иитиитигэр, племенной кэтээн көрүүгэ, кэпэрээссийэҕэ уонна хаһаайыннааһын дьоҕус көрүҥэр департаменын салайааччыта:

– Василий Владимиро­виһы 2009 сыллаахха Ньурба улууһугар тыа хаһаайысты­батыгар солбугунан үлэлиир кэмнэрбэр билсибитим. Кини оччолорго Хаҥалас улууһун тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччытынан үлэлиир кэмнэрэ этэ. 2016 сылга ТХМ сүөһү, сылгы племенной салаатын департаменыгар ананарбар, кини ас-үөл департаменын салайааччытынан үлэлии сылдьар этэ. Ол кэмтэн ыла күн бүгүнүгэр диэри, эн-мин дэһэн үлэнэн алтыһан кэллибит. Василий 2018 сылтан ТХМ ас-үөл салаатыгар солбук миниистиринэн ананан, тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын эрэ буолбакка, биир кэлимсэ баар федеральнай уонна эрэгийиэннээҕи бырагыраамалары олоххо киллэриигэ тэтимнээхтик ылсан үлэлээн саҕалаабыта. Үлэлиир кэмнэригэр министиэристибэ боропсойууһун успуорка көхтөөх чилиэнин, чөл олох тутаах актыбыыһын быһыытынан бэйэтин үчүгэй эрэ өттүттэн көрдөрбүтэ. Кини олоҕор көрсүбүт моһоллоро, аҕата суох улааппыт кэмнэрэ, күүстээх олох хатарыытын ааспыт буолан буолуо, ханнык да ыарахаттарга санаатын түһэрбэт, илиитин ыһык­тыбата көстөрө. Наар уолаттарын булка-алка, олоххо такайарын, дьиэ кэргэнин туһугар сүрэҕинэн-быарынан кыһалларын туораттан астына көрөрүм. Киэҥ көҕүстээх, эрэллээх салайааччыбыт, байанайдаах булчут, эрэллээх атас-доҕор, бииргэ үлэлиир үөлээннээҕим Василий, суут-сокуон хараҕынан кырдьыга дакаастанан, дьиэ кэргэнигэр, үлэҕэ-хамнаска муус доруобай төннүөҕэ диэн бүк эрэнэбин!

Юрий ЗАЙЦЕВ, 2010-14 сс. Хаҥалас улууһугар баһылыгынан үлэлии сылдьыбыта:

– Бүгүн мин убаастыыр табаарыспар, бииргэ үлэ­лээбит салайааччы быһыы­тынан сыанабыл биэрэбин. Хаҥалас улууһа сайдарын туһугар түөрт сыл биир санаанан үлэлээбиппит. Кини – бастаан тыа хаһаайыстыбатын управлениетыгар салайааччынан. Кинини онно үлэтигэр бэриниилээх, эппиэтинэстээх, идиэйэлээх, түр­гэн быһаарыныылаах идэтин баһылаабыт исписэлиис быһыытынан бэлиэтии көр­бүтүм. Баһылык буолан баран солбуйааччынан анаабытым. Бэйэтигэр эрэллээх, элбэҕи ааҕар-билэр, инникини өтө көрөр, үлэни сатыыр буолан, улуус сайдарыгар элбэх үлэни ыыппыта. 2009 сылтан билиҥҥэ диэри билсэ, кэпсэтэ, сүбэлэһэ олоробут. Кини кыаҕынан хайа ба­ҕа­рар министиэристибэҕэ үлэ­лиэн сөп этэ да, тыа хаһаайыстыбатын талбыта. Сыалын сөпкө туруоран, бириэмэни аахсыбакка түүннэри да үлэлиир этэ. Элбэх киһиэхэ сүбэ-ама буолан, үлэлэрин хайысхатын ыйан, ырытан биэрэрэ. Мин билигин Василий бэриккэ уорбаланан чахчы буруйдааҕа буолуо диэн саба­ҕаны итэҕэйбэппин, үчүгэй бэрэбиэркэ баран, буруйа суоҕа дакаастанан этэҥҥэ быһаарыллыа диэн санаалаахпын.

Айаал МАКАРОВ, “Мясной двор” этинэн дьарыктанар хампаанньа салайааччыта:

– Василий Владимирович Афанасьев тыа хаһаайыс­тыбатын министиэристибэтигэр үлэлии кэлиэҕиттэн тыа хаһаайыстыбата күүскэ сайдыбыта, саҥалыы үлэ­лээн барбыта. Ол курдук, оҥорон таһаарааччыларга, соҕотуопкалааччыларга уонна фермердарга сүрдээх элбэх көмө оҥороро, быһааран биэрэрэ. Кини саҥа технологиялары күүскэ билэр буолан биһигини сүрдээҕин өйөөбүтэ. Тыа хаһаайыстыбата сайдарыгар чахчы ис дууһатыттан ыалдьара. Биһиги саҥа бородууксуйа оҥорорго, тас дойдуга таһаарарга эрэллээх этибит. Кини сүрдээх күүстээх патроит, наһаа чиэһинэй киһи. Хайдах эрэ сыыһа буруйдааһын барда, хара балыырга түбэстэ дии саныыбын. Буруйа суоҕа сотору дакаастаныа диэн бүк эрэнэбит. Билигин кини суоҕар министиэристибэ “өлөн” хаалбыт кэриэтэ буолбут. Биир да соҕотуопкалааччылар, фермердэр мунньахтара, кэпсэтиилэрэ буолбат. Соҕотуопкалааччылар биир да харчылара суох, тэрилтэлэр сотору эстэр кутталлаахтар. Онон биһиэхэ, Саха сиригэр, тыа хаһаайыстыбатыгар сүрдээх наадалаах киһи.

“Туймаада-Агроснаб”, «Якутоптторг» тэрилтэлэр кэлэктииптэрэ:

– Василий Афанасьев тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччынан үлэлиир кэмигэр биһиги тэрилтэлэрбитин быһаччы көрөр-истэр аналлаах этэ. Тэрилтэ үлэтигэр-хамнаһыгар быһаччы орооһор, хайдах батарарыгар тиийэ барытын иилиир-саҕалыыр, тэрийэргэ күүс-көмө буолар этэ. Биһиги тэрилтэлэрбит өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин сайыннарар саҥа бырайыактарын олоххо киллэриигэ кини күүстээх өйөбүлүнэн туһана сылдьыбыппыт. Хотугу улуустарга тыа хаһаайыстыбатын аһынан-үөлүнэн хааччыйыыга, кэмигэр тиэрдии саҥа мэхэньиисимин тобулбута. Кини биһиги тэрилтэлэрбит сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлинэн талыллан баран, өссө хайдах гынан сайдыы суолунан барарбытын, бородууксуйаларбытын, аспытын-үөлбүтүн ханна батарарбытыгар тиийэ болҕомтотун уурара. Биһигини кытары үлэлиирин тухары, Василий Владимирович бэйэтин туруоруммут сыалын тиһэҕэр тиэрдэр, үтүө түмүгү ситиһэр салайааччы быһыытынан көрдөрбүтэ.

Александр СОЛОВЬЕВ, “Ферма” элбэх маҕаһыын ситимин дириэктэрэ:

– Василий Владимирович Афанасьев дириҥ толкуйдаах, ырааҕы көрөр испэсэлиис быһыытынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин агропромышленнай хайысхатын биллэ сайыннарда диэтэхпинэ, сыыспат буолуохтаахпын. Кини салайыытынан олохтоох астан-үөлтэн оҥорон таһаарааччылар бородууксуйалара кэҥиирин ааһан, хаачыстыбата тубуста, социальнай өттүнэн көмүскэллээх буолла диэн бэлиэтиэххэ наада. Саха сирин брендэ буолбут “Сделано в Якутии” диэн бырайыакка 80-ча олохтоох оҥорон таһаарааччылары түмтэ. Билигин бары оҥорон таһаарааччылар, өйөбүл ыламмыт, үлэбит өссө тубуста, киэҥ эйгэҕэ таҕыстыбыт, тө­гүрүк остуолларга, мунньахтарга мустан кыһалҕабытын быһаарсар, уопут атастаһар буоллубут.

Артур АРЖАКОВ, “KYN” хампаанньа салайааччыта:

– Ханнык баҕарар исписэлиискэ, үлэһиккэ үлэлиир эйгэтин иһиттэн киирэн дириҥник билии, сайдар суолун ыраахха диэри көрүү, ураты бырайыактары, сонун ирдэбиллэри туруоруу хаачыстыбаны мэктиэлиир. Василийга бу хаа­чыстыбалар толору бааллар. Мин киниэхэ сыһыаннаах хас даҕаны түгэни бэлиэтии көрбүтүм. Уустук боппуруоһу быһаарарга, дуоһунастаах сирэй быһыытынан төһө эмэ ыстарааптанарын, төбөҕө охсулларын билэ-билэ, кини, бастатан туран, боростуой үлэһит кыһалҕатын быһаарарга дьулуһар. Бу билиҥҥи кэмҥэ сэдэх көстүү. Сахабыт сирин айылҕата маанылаабыт сир аһын үргээн, атыыга бэлэм бородууксуйа гынан оҥорон аан дойдуга тарҕатыахтаахпыт диэн турууласпыта ыраатта. Чахчы да, оннук. Бу кини иһигэр илдьэ сылдьыбыт идиэйэтэ, бырайыага диэтэхпинэ мэлдьэх буолбатах. Кини толкуйдаабыт бырайыактара барыта олохтоох нэһилиэнньэ олоҕун уйгутун тупсарар, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарар, төрүт аспытын-үөлбүтүн улахан ырыынакка таһаарар. Өрөспүүбүлүкэ маннык идэлэригэр бэриниилээх каадырдарынан быраҕаттаныа суохтаах, кинилэри хараҕын харатын курдук харыстыахтаах дии саныыбын.

Евгений ПОЛИЧКО, уопуттаах ыҥырыа иитээччи, мүөт оҥорон таһаарааччы:

– Баһылайдыын мин бил­сибитим биэс сыл буолла. Биһиги тигээйи иитэн мүөт ылар салааҕа ыкса үлэлээ­бип­пит. Бэйэтин дьыалатын олох үчүгэйдик билэр, ханнык баҕарар боппуруоска холкутук быһаарсар, сыыппараны барытын төбөтүгэр илдьэ сылдьар этэ. Бэйэтин миэстэтигэр үлэлии сылдьар үчүгэй салайааччыннан билинэбин. Дьоннор аҥаардас сүөһүттэн, сылгыттан эрэ дохуот ылаллара татым. Василий ону таба көрөн, тыа хаһаайыстыбатыгар атын салаалары эбии киллэрэргэ үлэлэспитэ. Ол курдук, Саха сирин айылҕатыгар үүнэр оттон, сибэккиттэн эмиэ ыраас мүөтү ылыахха сөп. Маннык ньыманан дьон доруобуйатын көрүнэрин ааһан, дохуот киллэриниэн сөп эбит диэн биһигини, мүөтүнэн дьарыгырар дьону, мунньан элбэх улууска тарҕаппыта. Тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаах, бэйэтин миэстэтигэр үлэлии сылдьар, Саха сирин экэниэмикэтигэр ыалдьар, тыаҕа олорор дьон олоҕун чэпчэтэ сатыыр санаалаах үлэлии олорбут салайааччыннан билинэбин.

Ньургуйаана ЗАМОРЩИКОВА, “САХАЧАЙ” хампаанньа салайааччыта:

– Василий Владимирович оҕо эрдэҕиттэн үлэҕэ, сиргэ-уокка, урбааҥҥа ийэтин кытта үлэлээбит буолан биhиэхэ, “дикоростарынан” дьарыктанар тэрилтэҕэ, “САХАЧАЙ” хампаанньаҕа, куруутун кураатарбыт курдук буолара. Атын чунуобунньуктарга тэҥнээтэххэ кини эдэр, харса суох буолан: “Экэниэмикэҕэ үтүө түмүгү көрдөрөр хайысхалары Саха сиригэр сайыннарыахха наада”, – диэн мэлдьи этэрэ. Ол да иһин буолуо, биһигини өйдүүрэ, өйүүрэ, мунньахтарга да, үлэтин да өттүнэн этэ сатыыра. Биhиги ураты соҕус тыа хаhаайыстыбатынан дьарыктанарбыт иhин, кинини кытта кэпсэтэрбит наhаа чэпчэки этэ.

Василий Владимировичтыын бииргэ «Развитие переработки дикоросов» диэн кэнсиэпсийэ оҥорон саҕалаа­быппыт. Онно кини кураатардыыр этэ. Кини этэрэ: “Дикорос от эрэ буолбакка отону, сир аhын эмиэ хомуйуохха наада. Бу сайдыы үчүгэйэ диэн элбэх үлэ миэстэтэ тахсар, тыа олохтоохторугар миэстэ тахсыан сөп уонна араас судаарыстыбаннай бырагырааманы оҥорор наада. Мантыбытын Саха сиригэр эрэ буолбакка Арассыыйа таhымыгар таhаарыахха наада диэн толкуйдуурбут. Хомойуох иһин, биһиги эйгэбитинэн биир да бырагыраама суох. Ол иhин кэпсэтиибит, толкуйдааhыммыт “хайдах гынан бу бырагырааманы сайыннарыахха сөбүй” диэн бу сылы быhа онно үлэлээн кэлбиппит. Ол иhин, мин наhаа махтана саныыбын. Билигин ким да ыйыппат, кимиэхэ да наадата суох буолан хааллыбыт. Онтон олус хомойобун. Соhуччу баҕайы биир өйдөөх исписэлииһи сүтэрдибит диэн хомойо сылдьабын.

Саамай махтанарым диэн, былырыын кини өйдөөн, биhиги “Агростарт” диэн ыҥырыа иитиитинэн дьарыктанабыт. Улахан кыыспыт онтубутунан биисинэс-бырайыак оҥорон көмүскээбитэ. Онно Василий: “Тигээйи иитиитигэр, мүөт оҥоруутугар, итинник ураты экэниэмикэҕэ, үтүө түмүктээх бырайыактар баар буолуохтаахтар”, – диэн этэн турардаах. Ол түмүгүнэн хас да тигээйи иитээччилэр агростарт ылан турардаахтар. Быйыл «Золотая осень» диэн быыстапкаҕа кыттан “Буотама мүөтэ” кыhыл көмүс мэтээл ылан кэллибит. Ити – кини үлэтин түмүгэ. Билигин улуус аайы нэһилиэктэргэ тигээйинэн дьарыгырыы сайдан эрэр. Бу – кини ситиhиитэ.

ТҮмҮк оннугар

Василий Афанасьев хаайыллыбытын кэннэ, суукка өрөспүүбүлүкэ хас даҕаны улуустарын баһылыктара, тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрэ, аһы-үөлү астыыр оҥорон таһаарар тэрилтэ салайааччылара бары биир сомоҕо буолан, кинини үчүгэй салайааччы быһыытынан сыанабыл биэрэр суруктарын тиһэн киллэрбиттэр. Онтулара сыалай улахан бакыат. Манна даҕатан эттэххэ, Василий үйэтин моҥообут кырдьаҕас үлэһит буолбатах. Аҕыйах сыл үлэлээбит кэмигэр бу эйгэҕэ бэйэтин дириҥ хорутуулаахтык үлэлиир идэтийбит каадыр быһыытынан көрдөрбүт буолан, бачча элбэх киһи үчүгэй өттүнэн сыанабыл биэрдэхтэрэ. Мээнэ киһиэхэ маннык биэрбэттэрэ биллэр. Ол аата, бу эдэр киһи, чахчы, исписэлиис, сыаналаах каадыр, толкуйдаабытын олоххо киллэрэр дьүккүөрдээх үлэһит быһыытынан бэйэтин көрдөрдөҕө. Кини кэллэгиэлэрэ, дьиэ кэргэнэ, ийэтэ, доҕотторо бука бары буруйа суоҕар балыллан сытарыгар уонна сотору тахсан аата-суола ыраастаныаҕар бүк эрэнэллэр. Өрөспүүбүлүкэҕэ өссө да элбэҕи эрэннэрэр сыаналаах каадырдары онон-манан күтүрээбэккэ, түүнүктээх түрмэҕэ умса анньыбакка, харыстаан илдьэ сылдьыахха баара!

Туйаара СИККИЭР.