Атырдьах ыйын 30 күнүгэр, ССРС бүтэһик салайааччыта, ЦК КПСС соҕотох сэкэрэтээрэ, бүтүн Арассыыйа устуоруйатын соһумардык уларыппыт киһи Михаил Сергеевич Горбачев 92 сааһыгар, уһун уонна ыарахан ыарыыттан күн сириттэн күрэннэ.
Кини 1931 сыллаахха кулун тутар 2 күнүгэр, оччотооҕу Хотугу-Кавказскай, билиҥҥитэ Ставропольскай кыраайга бааһынай дьиэ кэргэнигэр күн сирин көрбүтэ. Аҕата, Сергей Андреевич массыына, тыраахтыр ыстаансыйатыгар үлэлээбит, оттон ийэтэ Мария Пантелеевна олоҕун устатын тухары холкуос үлэһитинэн буолбут.
1941 сыллаахха, уон саастааҕар аҕата фроҥҥа барбыт. Сотору кэминэн кинилэр дэриэбинэлэригэр фашистар тоҕо анньан кэлбиттэр уонна оккупациялаабыттар. Онтон олорор сирдэрин босхолообуттарын кэнниттэн, аҕалара сэрииттэн икки Кыһыл Сулус уордьаннаах төннөн кэлбит.
Михаил Горбачев 13 сааһыттан орто оскуолаҕа үөрэнэрин таһынан массыына, тыраахтык ыстаансыйатыгар үлэлээбит. Ол эрээри, ити үлэтэ кинини үөрэҕэр туйгун буоларыгар мэһэйдээбэтэх.
1949 с. 18 саастаах, онус кылаас үөрэнээччитэ Михаил бурдугу хомуйууга туйгун үлэтин иһин, Үлэ Кыһыл Бэлиэтинэн наҕараадаламмыт. Оттон 19 сааһыгар, оскуоланы бүтэрэр сылыгар кини КПСС чилиэнинэн буолбут. Оскуоланы үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрэн баран, эдэркээн Горбачев эксээмэннэрэ суох Москубатааҕы Судаарыстыбаннай Университекка үөрэнэ киирбит.
Манна үөрэнэ сылдьан, Михаил Горбачев үҥкүү биэчэригэр кэргэн ылыахтаах кыыһын, философскай факультет устудьуоҥкатын Раиса Титаренконы кытта билсибит.
Баартыйаҕа үлэтэ
Горбачев 1955 сыллаахха, университеты бүтэрэн баран, Ставропольскай кыраай прокуратуратыгар үлэлии киирэр. Ол эрээри, аҕыйах хонугунан хомсомуол үлэтигэр көһөр. Онно бастаан кини ВЛКСМ Ставропольскай крайкомун пропагандатын уонна агитациятын салаатын сэбиэдиссэйинэн ананар. 1961 сыллаахха ВЛКСМ Ставропольскай кыраайдааҕы крайкомун бастакы сэкэрэтээринэн буолар. Оттон 1962 сыллаахтан баартыйа үлэтигэр умса түһэр.
Кини бастаан баартыйа тэрийэр, салайар үлэтин сэбиэдиссэйинэн үлэлиир, оттон 1970 сыллаахха КПСС Ставропольскай крайкомун бастакы сэкэрэтээринэн ананар. Бу дуоһунаска 1978 сыллаахха диэри үлэлиир.
Сэбиэскэй сойуус хомуньуус баартыйатын Киин Кэмитиэтигэр үлэтэ. ССРС бэрэсидьиэнинэн буолуута
Михаил Сергеевич Горбачёв 1971 сыллаахтан 1991 сылга диэри, Сэбиэскэй сойуус хомуньуус баартыйатын Киин Кэмитиэтин чилиэнэ этэ. 1980 сыллаахтан 1991 сыллаахха диэри, бу ЦК КПСС бэлитиичэскэй бюротун чилиэнинэн буолбута. 1985 с. кулун тутар 11 күнүттэн ЦК КПСС уочаратын таһынааҕы пленумун быһаарыытынан, ЦК КПСС генеральнай сэкэрэтээринэн ананар. Оттон, бары билэрбит курдук, 1981 с. алтынньы 1 күнүттэн ССРС үрдүкү Президиумун Сэбиэтин Бэрэссэдээтэлинэн анаммыта, онон, кини судаарыстыбаҕа уонна баартыйаҕа муҥутуур үрдүк дуоһунастаах киһинэн буолбута.
1990 с. кулун 15 күнүгэр, ССРС норуодунай дьокутааттарын уочарат таһынааҕы үһүс Сийиэстэригэр Горбачевы ССРС бэрэсидьиэнинэн аныыллар. Инньэ гынан, кини Арассыыйа устуоруйатыгар Сэбиэскэ! сойуус бастакы уонна бүтэһик бэрэсидьиэнинэн буолар.
Уларыта тутуулар
Михаил Горбачев 1985 сыллаахха, ССРС кэмигэр аан маҥнайгынан сэбиэскэй судаарыстыбаҕа уонна уопсастыбаҕа күүстээх уларыта тутууну киллэрэргэ соруммута. Кини хампаанньата «перестройка», ол эбэтэр «уларыта тутуу» диэн ааттаммыта. Официальнайдык «социализмы саҥардыы» уонна, маны сэргэ, сайдыы салҕанан барарыгар эбии көдьүүстээх күүстэри киллэрии былааннаммыта.
Ол эрээри, бу дьайыылар барыта ырыынак экономиката баар буолуутугар, көҥүл быыбардар үөдүйүүлэригэр, КПСС соҕотох былааһын урусхаллааһыҥҥа уонна ССРС эстиитигэр тиэрдибиттэрэ.
Тас бэлиитикэтэ
Горбачев тас бэлиитикэтин үлэтигэр элбэх эйэлээх көҕүлээһиннэри киллэрбитэ уонна норуоттар икки ардыларынааҕы дьыалаларын бэлиитикэтин «саҥа анаарыы бэлиитикэтэ» (политика нового мышления) диэн ааттаабыта. Биир бэрээдэгинэн ядернай сэрии сэбин боруобалаан көрөргө мораторий киллэрбитэ. Ол эрээри, Арҕаа дойдулар кини дьайыытын мөлтөх быһыынан сыаналаабыттара, онуоха, Горбачев бэйэтэ даҕаны утары барарга ыксаабатаҕа.
Горбачев көмөтүнэн Варшаватааҕы сөбүлэҥ (Варшавский договор) ыһыллыбыта. Маныаха, НАТО-ны кытта сыһыан тупсубатаҕа.
Михаил Сергеевич чэпчэки илиитинэн, дьиҥинэн, Илин Дьобуруопаҕа коммунизм эрэсиимнэрэ тохтообуттара уонна Германия биир кэлим буолан түмсүбүтэ.
Бу көстүү барыта, аналитиктар этиилэринэн, ССРС тымныы сэриигэ хотторуутун бэлиэтинэн буолбуттара.
Былаастан тохтооһуна
1991 сыллаахха ахсынньы 25 күнүгэр, ССРС бүтэһиктээхтик суох буолуутун сөбүлэҥэр илии баттаабытын кэнниттэн, Михаил Сергеевич Горбачев ССРС бэрэсидьиэнин боломуочуйатыттан аккаастаммыта.
https://histrf.ru саайтан тылбаастанна
