Саха сиригэр сыл бастыҥтан бастыҥ спортсменнарын чиэстээһин устуоруйатыттан

73 саастаах Михаил Друзьяновы успуорт эйгэтигэр билбэт киһи суох. Кинини “успуорт сээркээн сэһэнэ” диэххэ сөп. Михаил Егорович – СӨ успуорка миниистирин солбуйааччытынан, “Азия оҕолоро” оонньуулар дириэксийэлэрин салайааччытынан, СӨ Бырабыыталыстыбатыгар консультант-референинэн (успуорт, туризм боппуруостарыгар) үлэлии сылдьыбыта. Ол да буоллар кини олус судургу, аһаҕас, элэккэй майгылаах. Саха АССР успуорка кэмитиэтигэр 1979 сылтан үлэлээбит буолан, чопчу билбит-көрбүт, туоһу буолбут чахчылара, түгэннэрэ хара баһаам. Михаил Егорович билигин успуорт түмэлин дириэктэринэн үлэлиир.

Устуоруйаны бэрт өрдөөҕүттэн интэриэһиргиир, араас матырыйаалы мунньар. Экспонаттары көрдүүргэ эспэдииссийэ да тэрийбит түгэннэрдээх. Аны өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр кэллиэксийэһит. Ол курдук успуорка сыһыаннаах араас матырыйааллары, экспонаттары, мэтээллэри мунньар.   

Саха сиригэр сыл түмүгүнэн 10 бастыҥ спортсмены быһаарыы устуоруйата 1962 сылтан ыла саҕаламмыта. Михаил Егорович итини бэрт өрдөөҕүттэн үөрэтэр, тус архыыбыгар сэдэх матырыйааллардаах. Олору олус кичэллээхтик паапкаларга тиһэ сылдьар. Ол сыаната биллибэт күндү баайын көтөхпүтүнэн кэлэн “Кыымҥа” ыалдьыттаата. Онон, этэргэ дылы, Михаил Егоровиһы кытта атах тэпсэн олорон сэһэргэстибит, сэдэх матырыйааллары сөҕө-махтайа көрдүбүт-иһиттибит.

Коркин кыһатыттан кынаттанан

– Михаил Егорович, бастаан бэйэҕиттэн саҕалыахха. Эн, улуу тириэньэр Дмитрий Коркин үөрэнээччитэҕин дии?

–  Оннук, Чурапчы успуорка оскуолатыгар үөрэммитим, Дмитрий Петровичка дьарыктаммытым. 1970–1975 сылларга Таджикистан киин куората Душанбеҕа баар успуорт институтугар үөрэммитим. Устудьуоннуур сылларбар Таджикистан чөмпүйэнээттэригэр уонна Орто Азия өрөспүүбүлүкэлэрин Спартакиадаларыгар кыттарым. Итини таһынан Бүтүн Сойуустааҕы турнирдар ыытыллаллара. Инньэ гынан, 1974 сыллаахха ССРС успуордун маастарын нуорматын толорбутум.

1975 сылтан “Спартак” уопсастыба успуорка оскуолатыгар дириэктэрдээбитим. 1977 сылтан Үрдүкү маастарыстыба оскуолатын дириэктэрин үөрэх чааһыгар солбуйааччынан үлэлээбитим. 

1956 сыл: Саха АССР күүрээннээх Спартакиадата

– “1956 сыллаахха Спартакиада сүрүн судьуйалара 6 чулуу спортсмены быһаарбыттара”, – диэн турардааххын. Ол кимнээхтэрин, баһаалыста, чопчулуоҥ дуу?

– Ааспыт үйэ 50-с сылларыгар успуорт эйгэтигэр өрө көтөҕүллүү, хамсааһын бөҕө тахсыбыта. Саха АССР успуорка кэмитиэтин Николай Тарскай салайар кэмигэр. 1956 сыллаахха Саха сирин норуоттарын Спартакиадата Дьокуускайга ыытыллыбыта. Өссө чопчулаатахха – бэс ыйын 23–27 күннэригэр. Ити Спартакиада түмүгүнэн судьуйалар 6 бастыҥ спортсмены быһаарбыттар.

 “Кыым” хаһыат 1956 сыл от ыйын 1 күнүнээҕи нүөмэригэр “Биһиги бастыҥ спортсменнарбыт” диэн матырыйаал бэчээттэммит. Ити матырыйаалга 6 чулуу спортсмен туһунан сиһилии суруллубут. Барыларын хаартыскалара баар. Бастакынан Саха сирин хапсаҕайга муҥутуур чөмпүйүөнэ Илья Кондратьев ыйыллыбыт. Кини туһунан: “Орджоникидзевскай оройуон Сиинэ орто оскуолатын учуутала, 26 саастаах, күүһүн-уоҕун үгэнигэр сылдьар”, –диэн суруллубут. Атыттар ааттара-суоллара: хайыһардьыт, сүүрүк Василий Охлопков (Ытык Күөл, Таатта); сибээс техникумун үөрэнээччитэ Мария Чупрова (чэпчэки атлетика); Дьокуускай 3-с №-дээх оскуолатын үөрэнээччитэ Рита Семилетова (чэпчэки атлетика), Ньурба оройуонун чулуу атах оонньооччута Афанасий Саввинов уонна Дьокуускай олохтооҕо Галина Иванова (чэпчэки атлетика). Галина Иванова туһунан, холобур, маннык суруллубута интэриэһинэй: “Уҥааҕа суох сүүрүк. Кини 800 миэтэрэ дистанцияҕа сырыы ахсын үчүгэй көрдөрүүлэнэр”.

“Кыым” 1962 сыл ахсынньы 31 күнүнээҕи нүөмэригэр

– Саха сирин 10 бастыҥ спортсменын аан бастаан 1962 сыллаахха быһаарбыттара диэн буолар.

– Оннук, оччотооҕу успуорт кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Роман Бурнашев этии киллэриитинэн, туруорсуутунан – уон бастыҥ спортсмены быһаарбыттара. Саха сирин суруналыыстарын түмсүүтэ (бэрэссэдээтэл Иван Аргунов) анал балаһыанньаны бэлэмнээбит. Ол быһыытынан успуорт кэмитиэтин үлэһиттэрэ уонна суруналыыстар 10 бастыҥ спортсмены быһаарбыттар. Ол кэнниттэн кистэлэҥ куоластааһынан миэстэлэрин чопчулаабыттар (уон бастыҥ иһигэр).  

Бастакы миэстэҕэ Семен Дмитриев (көҥүл тустуу) тахсыбыт. 1962 сыллаахха кини ССРС көҥүл тустууга чөмпүйэнээтигэр 4-с буолбута. Ааттаах-суоллаах Али Алиев, Елкан Тедеев, Заур Мгедлишвили кэннилэриттэн. Ити – саха тустууга оскуолатын улахан ситиһиитэ этэ. Иккис миэстэҕэ – Николай Гоголев (көҥүл тустуу). Кини ити сыл ССРС зонаҕа күрэхтэһиитигэр ситиһиилээхтик кыттыбыта. Үһүс миэстэҕэ – Саха АССР хайыһарга чөмпүйэнээтин муҥутуур кыайыылааҕа Галина Никитина (Иванова). Төрдүс миэстэҕэ – РСФСР саахымакка чөмпүйэнээтигэр финал аҥаарыгар тахсыбыт Михаил Афанасьев (Таатта).

Бэһис миэстэҕэ бэркэ диэн билэр киһибит – сүүрүк Афанасий Алексеев. Кини оччолорго Муома Улахан Чыыстайыгар учууталынан үлэлии сылдьан 5 уонна 10 килэмиэтир дистанцияларга Спартакиада чөмпүйүөнүнэн буолбута. Афанасий Егорович 1964–1971 сыллардаахха “Урожай” успуорт уопсастыбатын бэрэссэдээтэлинэн, 1977–1986 сыллардаахха Саха АССР успуорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбитэ. Кини “Манчаары оонньууларын” төрүттээбит үтүөлээх.

Алтыс миэстэҕэ – Дьокуускай оскуолатын 9-с кылааһын үөрэнээччитэ Эвелина Ширшикова (гимнастика). Оччотооҕу хаһыаттары сыныйан көрбүтүм, ол эрээри Эвелина Ширшикова хаартыскатын да, ситиһиилэрин да туһунан суруйуулары булбатаҕым. “Кыым” хаһыат 1962 сыл ахсынньы 31 күнүнээҕи нүөмэригэр кини туһунан маннык суруллубут: “Сааһа 17-тэ, үөрэнээччи, “Динамо” общество чилиэнэ, республика биир күүстээх маҥнайгы разрядтаах гимнаһа, спорт маастарын программатынан эрчиллэр”.

Оччотооҕу “Кыымҥа” атын лауреаттар тустарынан салгыы аахтахха маннык: “...7 – Гранит Пак – сааһа 24-дэ, инженер, “Спартак” общество чилиэнэ, ыарахан атлетикаҕа Саха АССР рекордсмена; 8 – Петр Оконешников – сааһа 18-һа, тутуу үлэһитэ, Коммунистическай үлэ биригээдэтин чилиэнэ, “Урожай” общество чилиэнэ (Чурапчы), республика биир күүстээх теннисиһэ; 9 – Никифор Иванов – сааһа 25-һэ, учуутал, “Урожай” общество чилиэнэ (Үөһээ Бүлүү), куобахха республика рекордсмена; 10 – Гаврил Попов – сааһа 21-рэ, колхозтаах, Коммунистическай үлэ ударнига, “Урожай” общество чилиэнэ (Чурапчы), Саха сирин төрдүс юбилейнай спартакиадатыгар 50 километрга велосипедынан күрэхтэһии чемпиона”.

Бастакы хараҥаччы – Эдуард Кауфман

– 1963 уонна 1964 сыллардаахха Саха сирин уон бастыҥ спортсменнара эмиэ быһаарыллыбыттар.

– Эһиилигэр, 1963 сыл ахсынньы 31 күнүгэр “Кыымҥа” – “Бу бааллар 1963 сыл чулуу спортсменнара” диэн матырыйаал бэчээттэммитэ. Онно эмиэ 10 бастыҥ спортсмен аата ааттаммыт: 1 – Афанасий Алексеев (чэпчэки атлетика); 2 – Никифор Иванов (национальнай көрүҥ); 3 – Галина Никитина (хайыһар); 4 – Валерий Кузьминых (ыарахан атлетика); 5 – Алквиад Иванов (көҥүл тустуу); 6 – Андрей Брызгалов (буокса); 7 – Нелля Пермякова (волейбол); 8 – Сергей Коренков (баскетбол); 9 – Семен Николаев (дуобат); 10 – Виктор Берданосов (чэпчэки атлетика).

1964 сыллаахха уон бастыҥ спортсмен эмиэ быһаарыллыбыта. “Дэһээккэҕэ” маҥнайгынан боксуор Эдуард Кауфман туруоруллубут. Кини ити сыл үһүс төгүлүн өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнүнэн буолбута. Саха сиригэр буоксаҕа ССРС успуордун маастарын нуорматын бастакынан Артем Никифоров толорбута биллэр. Эдуард Кауфман кини кэнниттэн тута сөрөөн ССРС успуордун маастарын нуорматын толорбута. 1964 сыллаахха Эдуард Кауфман Саха сирин боксуордарыттан бастакынан – ССРС буоксаҕа чөмпүйэнээтин финалыгар кыттар быраабы ситиспитэ. Кини  75 киилэҕэ ССРС чөмпүйэнээтин боруонса призерунан буолбута. Ити ыйааһыҥҥа бастаабыт Валерий Попенченко алтынньыга Токио Олимпиадатыгар бастаабыта.

1964 сыл биир бэлиэ түгэнэ – Дьокуускайга көҥүл тустууга РСФСР чөмпүйэнээтэ ыытыллыыта. РСФСР чөмпүйүөннэринэн буолбут Альберт Захаров, Эдуард Гегеев, Алкивиад Иванов уонна Петр Алексеев уон бастыҥ иһигэр бааллар.

Типография үлэһитэ – бастыҥ спортсмен

– Онтон 1965 уонна 1966 сыллардаахха тоҕо “дэһээккэни” буолбакка биэс бастыҥы быһаардылар?

– 1965 сыллаахха бастыҥнары быһаарыы систиэмэтэ уларыйбыт. 1965 сыл ахсынньытыгар “Социалистическая Якутия” хаһыат эрэдээксийэтэ – ааҕааччыларыттан сыл бастыҥ спортсменын талалларыгар көрдөспүт. Тус архыыппар “Социалистическая Якутия” 1965 сыл ахсынньы 29 күнүнээҕи нүөмэрэ баар. Онно: “Лауреаты года? Читатели газеты называют имен лучших” диэн матырыйаал бэчээттэммит. Ити матырыйаалга маннык бэлиэтээһин баар: “В редакционной почте чуть ли не ежедневно бывают письма, в которых выдвигаются кандидатуры на соискание почетного отличия”. Оччолорго Успуорт кэмитиэтэ “Успуорт сойууһа” диэн ааттанара. Ол матырыйаал түмүгэр манныгы ааҕабыт: “Пожелания читателей “Социалистической Якутии” будут учтены республиканским советом Спортсоюза, который назовет имена лучших спортсменов текущего года”. Онон, сыл бастыҥнарын хаһыат эрэдээксийэтин ыйытыгын түмүгүнэн – Успуорт сойууһа быһаарбыт.

Ити сыл бастыҥ спортсменынан Алексей Ермолаев (көҥүл тустуу) ааттаммыт. Кинини “СЯ” хаһыат: “Полиграфист (ретушер) республиканской типографии имени Юрия Гагарина, ударник Коммунистического труда”, – диэн билиһиннэрбит.

Тус архыыппар 1966 сыл чулууларын туһунан “Кыымҥа” тахсыбыт бэрт дьоҕус матырыйаал баар. Хаһыаттар ханнык баҕарар кэрдиис кэм “тыынын-быарын” тиэрдэллэринэн уратылаахтар. Онон, ол дьоҕус матырыйаалы көрүөҕүҥ: “Ааспыт 1966 сылга спорт араас көрүҥнэригэр саамай бастыҥ түмүгү көрдөрбүт спортсменнарынан манныктары ааҕыахха сөп: 1 – Алексей Ермолаев – көҥүл тустууга аан дойду түһүлгэтигэр икки төгүл тахсан ситиһиилээхтик тустубута; 2 – Михаил Афанасьев – саахымакка сахалартан аан бастаан ССРС спордун маастарын аатын ылары ситистэ, республика чемпиона; 3 – Альбина Аргунова – дуобакка Российскай Федерация дьахталларга чемпионатын призера, дойдуга бастыыр иһин күрэхтэһии кыттыылааҕа; 4 – Николай Невротов – кылгас дистанцияларга сүүрүүгэ республика чемпиона. Уон сыл устата кириэппэс буолбут рекорду тупсарбыт сүүрүк; 5 – Николай Санников – спорт национальнай көрүҥнэригэр рекордсмен. Кылыыга республика уһулуччулаах рекордун олохтообута”.    

60-с сыллар лауреаттара

– 1962–1965 сыллар лауреаттарыттан билигин кимнээх баалларый?

– 1962 сыллааҕы лауреаттартан икки киһи баар – Краснодарга олорор Галина Никитина-Иванова уонна ытыктабыллаах Афанасий Егорович Алексеев. Иккиэн 85 саастарын ааспыт ытык кырдьаҕастар. 1963 сыллааҕы уон бастыҥ иһигэр: Галина Никитина-Иванова уонна Афанасий Алексеев эмиэ киирбиттэрэ. Кинилэри таһынан Валерий Кузьминых (ыарахан атлетика) уонна Никифор Иванов (национальнай көрүҥ) биһиги кэккэбитигэр бааллар. 1964 сыллааҕы лауреаттартан үс киһи тыыннаах – Валерий Кузьминых, Эдуард Гегеев уонна Галина Никитина-Иванова. 1965 сыллаахха биэс чулуу спортсмен быһаарыллыбыта. Кинилэртэн дуобатчыт Николай Саввинов билигин биһиги кэккэбитигэр баар.

“Молодежь Якутии” бастыҥнара

– Дьэ, онтон, 1977 сылга диэри бастыҥнары быһаарыы устуоруйатыгар “улугуруу” кэмэ саҕаланар, бастыҥнар быһаарыллыбаттар. Ити төрүөтүн билэҕин дуу?

– Мин, биллэн турар, оччотооҕу салайааччылартан ити төрүөтүн ыйыталаспытым. Оччолорго сыл аайы ССРС уон бастыҥ спортсмена быһаарыллара. Ол иһин “үөһэттэн” ыйыы-кэрдии кэлбит курдук. “Сойууска биир “дэһээккэ” баар буолуохтаах, онон эрэгийиэннэр бэйэҕит “дэһээккэлэргитин” талымаҥ”, – диэн. Кырдьык кыһыылаах ээ, Роман Дмитриев, Павел Пинигин уонна Александр Иванов күннээн-күөнэхтээн тустар кэмнэригэр бастыҥнар быһаарыллыбатахтар.

1969 сыллаахха “Молодежь Якутии” хаһыат успуорт тиэмэтигэр суруйар суруналыыстартан: “Сыл бастыҥ спортсменынан кими ааттыа этигитий?” – диэн ыйытыыга хоруйдуулларыгар көрдөспүт. Мин архыыппар “Спортсмен года – Илларион Федосеев” диэн “Молодежь Якутии” хаһыат матырыйаала баар. Онно маннык суруллубут: “Основная борьба развернулась между двумя атлетами: штангистом Олегом Паком, трехкратным чемпионом Универсиады, чемпионом Спартакиады профсоюзов Дальнего Востока, чемпионом Дальневосточной зоны РСФСР, победителем молодежного первенства российского “Спартака” и героем чемпионата мира в США среди юниоров, завоевавшим звание чемпиона мира, воспитанником Чурапчинской школы борцов Илларионом Федосеевым. Мы провели простой подсчет голосов, и оказалось, что большинство их было отдано Иллариону Федосееву”. Онон, Илларион Федосеев уонна Олег Пак эрэ ааттарын билэбит.

1971 сыл ахсынньытыгар “Молодежь Якутии” хаһыат – ааҕааччыларыттан “Сыл бастыҥ спортсмена” диэн анкетаны толорон ыыталларыгар көрдөспүт. Ол түмүгэ “Молодежка” 1972 сыл тохсунньу 1 күнүнээҕи нүөмэригэр тахсыбыт. 1972 сыллаахха, биллэрин курдук, кыһыҥҥы (Саппоро, Япония) уонна сайыҥҥы (Мюнхен, ГФР) Олимпиадалар ыытыллыбыттара. Ол иһин анкета түмүгүн билиһиннэрэр матырыйаал “Даешь Олимпиаду!” диэн дорҕоонноохтук ааттаммыт. Ити матырыйаалтан эмиэ быһа тардан ааҕыаҕыҥ: “Как вы помните, “Молодежь Якутии” объявила анкету “Лучший спортсмен года”. Поступило множество писем. Абсолютным большинством голосов наши читатели признали лучшим – чемпиона СССР, мастера спорта международного класса, кандидата в олимпийскую сборную страны Николая Неустроева! Помимо Неустроева были названы имена Вячеслава Карпова, Елены Кочетковой, Олега Пака”.

Үтүө үгэһи сөргүтүү

– 1977 сыллаахха бастыҥнары быһаарыы сөргүтүллэригэр эн быһаччы сыһыаннаах эбиккин.

– 1977 сыллаахха успуорт кэмитиэтэ Саха АССР Миниистирдэрин сэбиэтин иһинэн үлэлиирэ. Ити сыл успуорт кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн – өрөспүүбүлүкэ күүстээх сүүрүгэ, рекордсмена Афанасий Алексеев анаммыта.

Успуорт кэмитиэт тэрийэр салааҕа сэбиэдиссэйэ Николай Барахсановы уонна чэпчэки атлетика тириэньэрэ, оччолорго эмиэ успуорт кэмитиэтигэр үлэлиир Иван Бурляевы кытта мин бастыҥнары быһаарыы боппуруоһугар мэлдьи кэпсэтэрим. Кинилэр эмиэ: “Үтүө үгэс хайаан да сөргүтүллүөхтээх”, – диэн бигэ санаалаахтара.

Онон, үһүөн бэрэссэдээтэл кэбиниэтигэр киирэн: “Сыл бастыҥнара 1966 сылтан ыла быһаарылла, чиэстэнэ иликтэр, онон, ити үтүө үгэс сөргүтүллэрэ буоллар”, – диэбиппит.

“Бэрт буолуо этэ, – диэн Афанасий Егорович этиибитин тута өйөөбүтэ. – Хамыыһыйата тэрийиҥ, бирикээһи бэлэмнээҥ, мин илии баттыыбын”. Онон, үтүө сонуну успуорт тиэмэтигэр суруйар суруналыыстарга тута биллэрбиппит. Дьэ, ити кимтэн ыла – сыл уон бастыҥ спортсменын быһаарыы сыл аайы ыытыллар буолбута. 

“Чөмпүйүөннэр баалларын” туһунан 

– Сыл түмүгүнэн бастыҥнары чиэстиир “Чөмпүйүөннэр баалларыгар” үөрэммиппит ыраатта. Ити тэрээһин аан бастаан 1989 сыллаахха, Эн этии киллэриигинэн ыытыллыбыт эбит.

– 1988 сыллаахха Эстонияҕа хомондьуруопкаҕа барбытым. Сүрүн соругум – успуорт араас атрибутикатын сакаастаан оҥорторуу. Ол курдук Эстония киин куората Таллиҥҥа сырыттахпына – сыл бастыҥ көрдөрүүлээх спортсменнарын чиэстиир тэрээһин ыытыллыбыта. Ити тэрээһин католическай таҥара дьиэтигэр буолбута, орган муусука доҕуһуоллаах. Миэхэ ити барыта олус сонун, дьикти этэ. Тэрээһини пастор аспыта, олохтоох парламент бэрэссэдээтэлэ түмүктээбитэ. Лауреаттары – төрөппүттэрэ, доҕотторо, Таллин бастыҥ дьоно тахса-тахса эҕэрдэлээбиттэрэ, лиэнтэ кэтэрдибиттэрэ.

Дьокуускайга кэлээт, оччотооҕу успуорт кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Петр Егорович Поповка кэпсээбитим. Онон, Саха сиригэр “Чөмпүйүөннэр бааллара” 1989 сыллаахха Нуучча тыйаатырыгар ыытыллыбыта. Ити тэрээһини успуорт суруналыыһа Вячеслав Степанов иилээн-саҕалаан ыыппыта.

Тэрээһин олус сэргэхтик барбыта, дьон-сэргэ олус астыммыта. Вячеслав Степанов тэтимнээхтик этэн-тыынан, ханнык баҕарар тэрээһини киэргэтэр киһи этэ. Культуристар эҥин сыанаҕа тахсыылара оччолорго олус сонун көстүү этэ. Саала иһэ биир кэм оргуйан олорбута. Тоҕо диэтэххэ, кинилэри сэргэхситэргэ анаан элбэх сонун нүөмэр толкуйдаммыта. Холобур, аукцион эҥин. Оттон билиҥҥи тэрээһиннэргэ саҕаланыытыттан бүтүөр диэри наҕараадалары туттарыы дии. Тус санаабар, “Чөмпүйүөннэр баалларыгар” бастыҥтан бастыҥнар эрэ наҕараадаланыахтаахтар. Салааларынан, хайысхаларынан бастыҥнары туһааннаах тэрилтэлэр, биэдэмистибэлэр атын күннэргэ чиэстиэхтээхтэр.

– Михаил Егорович, баай ис хоһоонноох кэпсээниҥ иһин махтал!

Саха сирин успуордун бастыҥнара

1962 – Семен ДМИТРИЕВ (көҥүл тустуу).

1963 – Афанасий АЛЕКСЕЕВ (чэпчэки атлетика).

1964 – Эдуард КАУФМАН (буокса).

1965 – Алексей ЕРМОЛАЕВ (көҥүл тустуу).

1966 – Алексей ЕРМОЛАЕВ (көҥүл тустуу).

1969 – Илларион ФЕДОСЕЕВ (көҥүл тустуу).

1971 – Николай НЕУСТРОЕВ (көҥүл тустуу).

1977 – Юрий АНДРЕЕВ (көҥүл тустуу).

1978 – Афанасий ЗАХАРОВ (көҥүл тустуу).

1979 – Александр МИХАЙЛОВ (буокса).

1980 – Виктор ЕФРЕМОВ (буокса).

1981 – Виктор ЕФРЕМОВ (буокса).

1982 – Василий ГОГОЛЕВ (көҥүл тустуу).

1983 – Василий ГОГОЛЕВ (көҥүл тустуу).

1984 – Василий ГОГОЛЕВ (көҥүл тустуу).

1985 – Василий ГОГОЛЕВ (көҥүл тустуу).

1986 – Василий ГОГОЛЕВ (көҥүл тустуу).

1987 – Николай ПЕТРОВ (буокса).

1988 – Василий ГОГОЛЕВ (көҥүл тустуу).

1989 – Владимир ТОРГОВКИН (көҥүл тустуу).

1990 – Анатолий ФИЛИППОВ (буокса).

1991 – Александр ИВАНОВ (кикбоксинг).

1992 – Анатолий ФИЛИППОВ (буокса).

1993 – Петр ЮМШАНОВ (көҥүл тустуу).

1994 – Петр ЮМШАНОВ (көҥүл тустуу).

1995 – Петр ЮМШАНОВ (көҥүл тустуу).

1996 – Гаврил КОЛЕСОВ (дуобат).

1997 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

1998 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

1999 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

2000 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

2001 – Герман КОНТОЕВ (көҥүл тустуу).

2002 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

2003 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

2004 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

2005 – Роман ДОБРЯНСКАЙ (ыарахан атлетика).

2006 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

2007 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

2008 – Георгий БАЛАКШИН (буокса).

2009 – Виктор ЛЕБЕДЕВ (көҥүл тустуу).

2010 – Виктор ЛЕБЕДЕВ (көҥүл тустуу).

2011 – Виктор ЛЕБЕДЕВ (көҥүл тустуу).

2012 – Евгения КОЛОДКО (чэпчэки атлетика).

2013 – Евгения КОЛОДКО (чэпчэки атлетика).

2014 – Владислав АНДРЕЕВ (көҥүл тустуу).

2015 – Василий ЕГОРОВ (буокса).

2016 – Виктор ЛЕБЕДЕВ (көҥүл тустуу).

2017 – Василий ЕГОРОВ (буокса).

2018 – Сардаана ТРОФИМОВА (чэпчэки атлетика)*.

Василий ЕГОРОВ (буокса) *.

2019 – Ньургуйаана НИКИФОРОВА (дзюдо)**.

Матрена НОГОВИЦЫНА (дуобат) **.

2020 – Сардаана ТРОФИМОВА (чэпчэки атлетика) ***.

Матрена НОГОВИЦЫНА (дуобат) ***.

2021 – Сардаана ТРОФИМОВА (чэпчэки атлетика) ****.

Арыйаан ТЮТРИН (көҥүл тустуу) ****.

Наталья ШЕСТАКОВА (дуобат) ****.

Петр ВАСИЛЬЕВ (буокса) ****.

2022 – Владимир ЕГОРОВ (көҥүл тустуу).

* 2018 сыллаахха успуорт министиэристибэтэ уон чулуулары (оҕолорго, адаптивнай успуорка, төрүт көрүҥнэргэ уонна улахан дьоҥҥо) быһаарар систиэмэттэн аккаастаммыта. Ол оннугар бастыҥ кыргыттар, уолаттар, дьахталлар уонна эр дьон быһаарыллыбыттара.

** 2019 сыллаахха эмиэ бастыҥнары быһаарыы саҥа систиэмэтэ боруобаламмыта. Анал хамыыһыйа хайысхаларынан үстүү бастыҥнары быһаарбыта  (олимпийскай уонна Олимпиада бырагырааматыгар суох көрүҥнэр, адаптивнай успуорт, инбэлииттэр успуортара, төрүт көрүҥнэр). Итилэртэн бастыҥнар НКИХ “Саха” быһа эпиирин кэмигэр СМС-куоластааһынынан быһаарыллыбыттара. 

*** 2020 сыллаахха бастыҥнар “Спорт Якутии” саайка куоластааһынынан быһаарыллыбыттара. Кинилэр ааттарын эмиэ НКИХ “Саха” быһа эпиирин кэмигэр билбиппит.

**** 2021 сыллаахха бастыҥнар эмиэ “Спорт Якутии” саайтыгар куоластааһынан быһаарыллыбыттара. Бу сырыыга дьахталлары уонна эр дьону эмиэ араара тутан.

Федор Рахлеев.