Үөһээ Дьааҥы улууһа бэрт тыйыс айылҕалаах. Кыһын -60 кыраадыска диэри тымныйар буоллаҕына, сайынын +30-ка тиийэр. Биллэн турар, ол араас кыһалҕаны үөскэтэр. Биһиги бүгүҥҥү матырыйаалбыт – Үөһээ Дьааҥы киин балыыһатын күннээҕи кыһалҕата...
Халадыынньыга суох морг
Үөһээ Дьааҥы улууһа Муоманы, Томпону, Кэбээйини, Эбээн Бытантайы, Булуҥу уонна Усуйаананы кытта быысаһар. Ыстатыыстыка көрдөрөрүнэн, күн бүгүн улууска 11 тыһыынча кэриҥэ киһи олорор. Улуус киинэ – Баатаҕай бөһүөлэгэ. Улуус 17 нэһилиэктээх, 29 нэһилиэнньэлээх пууннаах.
Киин балыыһа (КБ – “Кыым”) стационарыгар улуус дьоно бары киирэн эмтэнэллэр. Ону таһынан, арыт, сан-авиация Эбээн Бытантайтан эбэтэр Усуйаанаттан ыарахан туруктаах дьону аҕалыан сөп.
2021 сыллаахха Баатаҕайга 30 куойкалаах сытар сирдээх (терапевт уонна оҕо отделениета), күҥҥэ 180 киһини көрөр поликлиникалаах улахан балыыһа арыллыбыта. Бу – Арктика эргимтэтигэр тутуллубут доруобуйа харыстабылын бастакы улахан эбийиэгэ. Ол гынан баран, барыта үчүгэй буолуоҕун биир “ноолоох”.
Үөһээ Дьааҥы улууһун Дьокутааттарын мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Екатерина Ноговицына:
– Кэлиҥҥэ үс сылга улууска өлүү көрдөрүүтэ биллэ үрдээтэ. Өскөтүн 2019 сыллаахха 98, оттон 2020 сыллаахха 140 киһи өлбүт буоллаҕына, ааспыт сылга барыта 113 киһи күн сириттэн барда.
Сыл аайы күһүн-саас, суол-иис суох кэмигэр, өлбүт дьону сөмөлүөтүнэн (эбэтэр массыынанан) туһааннаах сиргэ ыытарга арыт икки күн, арыт букатын биир ый курдук кэтэһиэххэ наада. Күн-дьыл туругуттан көрөн. Оттон оннук кыһалҕа тирээтэҕинэ, сүтүктээхтэр эбэтэр балыыһа салалтата өлүгү булууска харайарга күһэллэллэр. Дьиҥэр, булууска ас-үөл хараллыахтаах буоллаҕа. Онон, биһиги ити боппуруос түргэн соҕустук быһаарылла охсуон баҕарабыт.
Былырыын улуус Дьокутааттарын мунньаҕын көҕүлээһининэн, борокуруор бэрэбиэркэтэ тэриллибитэ. Ол түмүгэр, балыыһа морга халадыынньыга суоҕа бигэргэммитэ. Оттон ол – патология-анатомия чинчийиитин быраабылатын кэһэр көстүү. Мин морг халадыынньыгын боппуруоһунан Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр уонна СӨ борокуратууратыгар ирдэбил ыыппыппар, “Үөһээ Дьааҥы улууһун киин балыыһатыгар модульнай морг конструкцията “2020-2024 сс. СӨ Арктикатааҕы эргимтэтин уонна СӨ хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктары сайыннарыы” бырагыраама нөҥүө атыылаһыллыа” диэн хоруйдаабыттара. Ол эрээри онтубут бырагыраама испииһэгэр киирбитин дуу, суоҕун дуу баччаҕа диэри билбэппит.
Бэйэҕит да бэркэ билэҕит, хоруона хамсыгын кэмигэр ити курдук сытыы боппуруос уталытыллыбакка быһаарыллыахтаах.
Бары улуус кыһалҕата
Үөһээ Дьааҥы киин балыыһатын сүрүн бырааһа Владимир Докторов ити туһунан эмиэ эттэ:
– Өрөспүүбүлүкэ улуустара бары даҕаны итинник кыһалҕалаахпыт диэтэхпинэ, сыыспатым буолуо. Ол эрээри өтөр өрөспүүбүлүкэтээҕи бырагыраама чэрчитинэн, биһиги киин балыыһабытыгар модульнай морг конструкциятын атыылаһарга харчы көрүллүө диэн эрэнэбит.
Кыһыҥҥы өттүгэр морг чааһыгар улахан кыһалҕа үөскээбэт. Оттон сайынын, итии кэмҥэ, наада буоллаҕына (силиэстийэ кэмигэр, суол-иис суоҕар), төһө даҕаны биһиги ритуальнай өҥөнү оҥорор эбээһинэспит суох буоллар, өлүгү харайар туһугар булуустаах дьону кытта кэпсэтэ сатыыбыт. Баатаҕай таһынааҕы сорох бөһүөлэктэргэ кураанах, бородууктата суох отсектардаах булуустар бааллар.
* * *
Салгыы үөһээ дьааҥылар ити кыһалҕаларын этинэ сылдьыбыттарын дуу, суоҕун дуу билээри уонна кини кэллиэгэтэ Александр Смирнов тоҕо биллибэт буолбутун сураһан, Кэбээйи-Үөһээ Дьааҥы биир мандааттаах уокурук дьокутаата Михаил Эверстовка тахса сырыттыбыт. Кини маннык хоруйдаата:
– Суох, итинник ыйытыы киирбэтэҕэ. Мин билэрбинэн, Үөһээ Дьааҥы киин балыыһата моргтаах. Ол боппуруоһунан сүрүн быраас солбуйааччыта Владислав Иванов дьарыктанар. Оттон Александр Смирнов туһунан эттэххэ, сиэссийэлэргэ сылдьар. Кини “Биир ньыгыл Арассыыйа” баартыйа испииһэгинэн талыллыбыта. Онон, талбыт дьон дьокутааттара тугунан дьарыктанарын миигиттэн ордук билэллэрэ буолуо. Арай Ил Түмэн 6-с ыҥырыылаах мунньаҕар бу ааспыт 3,5 сыл устатыгар үөһээ дьааҥылар сытыы боппуруостарын быһаарсар кэммэр, мин аттыбар кини суоҕа.
* * *
Өлбүт киһини харайыы уонна морг кыһалҕатын хотугу улуустар бары даҕаны үчүгэйдик билэллэр эбит. Холобур, Халыма-Индигиир биир мандааттаах уокуругун дьокутаата Сахамин Афанасьев этэринэн, күн бүгүн муомалар, өймөкөөннөр, орто уонна аллараа халымалар модульнай моргтара суох.
Оттон Ил Түмэн Хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктарга уонна Арктика дьыалатыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Елена Голомарева “2020-2024 сс. СӨ Арктикатааҕы эргимтэтин уонна СӨ хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктарын сайыннарыы” бырагырааманы Доруобуйа харыстабылын уонна Арктика министиэристибэлэрин таһымыгар көрөр, моргтары хааччыйыыга баһылыктар этиилэрин истэр кэм кэлбитин этэр.
Модульнай морг кыһалҕата
Үөһэ этиллибиккэ Ил Түмэн Доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Чичигинаров эмиэ сөбүлэһэр. Итини сэргэ кини үбүлээһин туһунан маннык диир:
– Өрөспүүбүлүкэбит ураты айылҕалааҕынан, суолбут-ииспит мөлтөҕүнэн, модульнай морга улаханнык наадыйабыт. Чуолаан, хотугу улуустар.
Кырыы, уустук суоллаах-иистээх нэһилиэктэргэ суут-мэдиссиинэ эспэртиисэтин бүрүөлэрэ суохтар. Билигин паталогия-анатомия чинчийиитэ барыта улуус кииннэригэр эрэ оҥоһулла турар. Ол, биллэн турар, ыраах олорор дьоҥҥо кэккэ ыарахаттары үөскэтэр.
Бэлиэтээн эттэххэ, билигин, бэл, улуус кииннэригэр да хамсык ирдэбиллэригэр эппиэттиир моргтар суохтар. Күн бүгүн 17 улууһу хааччыйар 11 суут-мэдиссиинэ отделениета баарыттан аттестациялааҕа баара-суоҕа 4 эрэ. Атыттар – хаарбах туруктаахтар, сөбө суох дьиэлээхтэр-уоттаахтар, саньытаарынай-эпидемиологическай ирдэбилгэ эппиэттээбэттэр.
Ити улахан кыһалҕаны үрдүк таһымнаах суут-мэдиссиинэ эспэртиисэтин ыытарга сөптөөх модульнай моргтары атыыластахпытына эрэ, быһаарар кыахтаахпыт.
Былырыын өрөспүүбүлүкэ 2022 с. бүддьүөтүн бигэргэтиигэ биһиги кэмитиэппит “2020-2024 сс. СӨ доруобуйа харыстабылын сайдыыта” бырагыраама чэрчитинэн суут-мэдиссиинэ сулууспатын сайыннарарга уонна инфраструктуратын тупсарарга эбии 116 мөл. солк. эбии көрүллэригэр көннөрүүнү киллэрбиппит. Ону бырабыыталыстыба өйөөбүтэ, модульнай моргтары атыылаһарга уонна суут-мэдиссиинэ эспэртиисэтин тэрилтэлэрин оборудованиенан хааччыйарга эбии 42 мөл. солкуобайы тыырары былааннаабыта.
Итини таһынан, былырыын “2020-2024 сс. СӨ Арктикатааҕы эргимтэтин уонна СӨ хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктарын сайыннарыы” бырагыраама чэрчитинэн, доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрин матырыйаалыный-тэхиниичэскэй базатын тупсарарга харчы көрүллүбүтэ. Ол иһигэр Булуҥҥа Тиксии бөһүөлэгэр модульнай морг атыылаһыллыбыта. Хомойуох иһин, 2022 с. онно харчы көрүллүбэтэ.
Өскөтүн улуустарга, кырыы сирдэргэ модульнай моргтар атыылаһыллан үлэлээн киирэн бардахтарына, суут-мэдиссиинэ эспэртиисэтэ оҥоһуллар кэмэ кылгыа, өлбүт-дьону тиэйии-таһыы ороскуота кыччыа, чинчийии саҥа ньымалара киириэ, СМЭ исписэлиистэрин үлэлиир усулуобуйалара тупсуо этэ.
Ыстатыйабыт түмүгэр үөһээ дьааҥылар уонна атын даҕаны улуустар кыһалҕалара түргэнник быһаарыллыа, өрөспүүбүлүкэ салалтата көмөлөһүө диэн эрэнэ хаалабыт.
Майя АКИМОВА
