Дьокуускайга “Күөх пионердар” VII сүлүөттэрэ
Бу күннэргэ өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан икки сүүсчэкэҕэ чугаһыыр оҕо «Энергетик» лааҕыр түстэммит сиригэр «Саха сирин күөх пионердарын сүлүөтүгэр» кытта кэллэ. Эдэр экологтар хамсааһыннарын, өрүү да буоларын курдук, АЛРОСА хампаанньа үбүлүүр, күүскэ өйүүр. Сүлүөккэ айылҕа билимигэр (естественнэй наукаларга) интэриэстээх, экология хамсааһыныгар көхтөөхтүк кыттар, бэйэлэрэ эмиэ көҕүлээн ыытар оҕолор сылдьаллар.
Алмаас хампаанньата тутуһар социальнай бэлиитикэтигэр экологияны киэҥник сырдатыы ураты миэстэни ылар. АЛРОСА өрөспүүбүлүкэни кытта Саха сирин уйан туруктаах ийэ айылҕатын харыстыыр сыаллаах экология бырайыактарын олоххо киллэрэр. Манна үөрэнээччилэр эмиэ кытталлар.
Бэс ыйын 16 күнүгэр «Энергетик» оҕо лааҕыра «Саха сирин күөх пионердарын» уочараттаах симиэнэтэ үлэлээтэ. Сүлүөт хайыы үйэ сэттис ыытыллыыта. Бу сырыыга «Айылҕаны харыстааҥ» диэн этиини тумус тутан, бэлиэр 200-тэн тахса эколог оҕо лааҕырга кэллэ. Кинилэри сэргэх тэрээһин, билим-чинчийэр үлэтэ уонна бырайыак көмүскээһинэ күүтэр.
Бу сүлүөт – Бүтүн Арассыыйатааҕы «Күөх Арассыыйа» экология хамсааһынын чэрчитинэн үлэлиир эдэр экологтар тирэх былаһааккалара диир оруннаах. Саха сирин эдэр экологтарын хамсааһынын АЛРОСА хампаанньа тиһиктээхтик өйөөбүтэ хаһыс да сылыгар барда.
Сүлүөккэ оҕолор билиилэрин, билим-чинчийэр үлэтигэр сатабылларын көрдөрөллөр. Оҥорбут, бэлэмнээбит тус бырайыактарын билиһиннэрэллэр. Ону сэргэ эбии билиини сомсоллор, биир интэриэстээх үөлээннээхтэрин кытта доҕордоһоллор. Бастакы күн Кыһыл кинигэҕэ киирбит кыыллар-көтөрдөр ааттарынан бэйэлэрин этэрээттэрин сүрэхтээтилэр. Ол курдук, бастакы симиэнэҕэ «Пандалар», «Кыһыл бөрөлөр», «Хаар барстара», «Уссурийскай баабырдар», «Хара пантералар», «Үрүҥ эһэлэр» диэн этэрээттэр баалларын биллибит.
Лааҕыр иитиллээччилэрэ ити этэрээттэрин «дьиэ кэргэн» диэн ааттыыллар. Хас биирдии этэрээт визиткатын билиһиннэрдэ. «Тулалыыр эйгэбитин харыстыы, көмүскүү сылдьыахпыт, ыраас буоларын ситиһиэхпит, ону тэҥэ балыс табаарыстарбытыгар бу өттүгэр үтүө холобур буолуохпут» диэн мэктиэ тылларын биэрдилэр. Андаҕар этиллибитин кэнниттэн саҥа киирбит пионердарга «Күөх пионердар» ураты бэлиэлэрин – экологтар күөх хаалтыстарын – үөрүүлээх быһыыга-майгыга баайдылар.
8 тыһ. тахса «күөх пионер» баар
«СӨ Экология, сир баайын туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтин аатыттан саҥа сезон аһыллыбытынан истиҥник эҕэрдэлиибин. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит “Саха сирин күөх пионердара” сүлүөтүн бу бэлиэр сэттис сезона. Оччолорго, 7 сыл анараа өттүгэр, баара эрэ 50 оҕо уонна икки этэрээт баара. Оттон бүгүн биһиэхэ 200-тэн тахса эдэр экологтаахпыт уонна алта этэрээттээхпит.
Бу күннэргэ эһиги элбэҕи билиэххит, билиини сомсуоххут, билим-чинчийэр үлэлэрин ыытыаххыт. Эһиги бары айылҕаҕа, экологияҕа ыкса сыстан, кэнэҕэһин тулалыыр эйгэни харыстааччы, биһиги бу уопсай, бүттүүн дьыалабытын чиэстээхтик салҕааччы буолан, ситэн-хотон тахсаргытыгар баҕарабыт.
Биһигини, экологтары уонна эдэр экологтары, үөрэ-көтө көрсөр тапталлаах «Энергетик» лааҕырбытыгар махтанабыт. Ону сэргэ бу сыллар тухары тохтоло суох өйүүрүн иһин, бигэ эрэллээх партнёрбутугар – АЛРОСА хампаанньаҕа – улахан махталлаахпыт. Бары кыттыһан куораппыт, бүтүн өрөспүүбүлүкэбит ыраас, сырдык буоларын хааччыйыахпыт, төрөөбүт ийэ айылҕабытын харыстыахпыт, уһун тыынныахпыт диэн эрэнэбин», – диэн лааҕыр аһыллыытыгар Экология, сир баайын туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын миниистирин бастакы солбуйааччыта Дьулустаан Хон тыл эттэ.
Кини бэлиэтээбитинэн, экология хамсааһына сылтан сыл улаатан, кэҥээн иһэр, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн хайыы үйэ 8 тыһ. тахса күөх пионер баар буолбут. Оҕолор экология, тулалыыр айылҕа харыстабылын туһунан билиилэрэ хаҥаан, уопуттара элбээн иһэр.
Оҕолор икки нэдиэлэ устата элбэх тэрээһиҥҥэ кыттыахтара: бырайыактарын билсиэхтэрэ, өрөспүүбүлүкэ сүрүннүүр учуонайдарын лиэксийэлэрин истиэхтэрэ, тулалыыр эйгэни чинчийиигэ сыһыаннаах араас маастар-кылааска кыттыахтара. Интэриэһинэй куонкурустартан биирдэстэрэ – «Күөх экэниэмикэ». Манна сүлүөт кыттыылаахтара туттулла сылдьыбыттан (вторичное сырье) саҥа оҥоһуктары айан-тутан, толкуйдаан таһаараллара сырыы аайы олус интэриэһинэй буолааччы.
Экология кыһалҕатын чугастык ылыналлар
«Күөх пионердар» үлэлэһэр хайысхалара олох-дьаһах араас эйгэтин хабар: иһитиннэриини, бырапагаанданы, ботурууллааһыны, чэбдигирдиини-бөҕөргөтүүнү уонна ойуулууру. Инньэ гынан, хас биирдии кыттааччы тус санаата сытар, баҕарар дьарыгын хайаан да булар. Симиэнэ кэмигэр оҕолор элбэх саҥаны-сонуну, интэриэһинэйи билэллэр, кылаабынайа, ол дьиҥ олоххо туһата үгүс.
Күн бастакы аҥаарыгар экологияны сырдатар тэрээһиннэр – кэмпириэнсийэлэр, лиэксийэлэр уонна быраактыка дьарыктара – буолуохтара. Биһиги оҕолор айылҕаҕа чугас уонна тулалыыр эйгэни харыстыы үөрэниэхтэрин баҕарабыт. Кинилэргэ лааҕыр бары тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кытталларыгар баҕарабын. “Күөх пионердар” тус гражданскй көрүүлээх уонна экология кыһалҕатын чугастык ылынар, ааһа көппөт, дьиҥ эдэр эколог буолан тахсаллар», – диир Экология министиэристибэтин кылаабынай исписэлииһэ Нюргуяна Гуринова.
Оҕолор – сүлүөт туһунан
Алексей, Нерюнгри к.:
– Мин 7-с кылааһы бүтэрдим. Бырайыагым Нерюнгри оройуонун күөллэригэр сыһыаннаах. Бэйэм айылҕаны кэтээн, үөрэтэн көрөрбүн олус сөбүлүүбүн. Айылҕаҕа эспэдииссийэ бөлөҕүнэн өрүү сылдьабыт.
Мария, Нам:
– Мин айылҕаҕа, ойуурга сылдьарбын сөбүлүүбүн. Төрөппүттэрбиниин отон арааһын уонна тэллэйи хомуйабыт. Биһиги ойуурбутун-тыабытын, тулалыыр эйгэбитин, өрүү да маннык буола турарын курдук, харыстыы, ыраастыы сылдьыахпытын наада.
Николай, Дьокуускай к.:
– Манна, лааҕырга, барыта ыраас, сырдык, оттон атын сиргэ тиийдэххэ, туох эмэ бөҕү-сыыһы ырааппакка булуохха сөп. Ханна да тиий, былаастык бытыылка уонна салапаан бакыат ыһылла сытара ордук куһаҕан. Дьон айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһыах кэриҥнээх. Бу туһунан хас биирдиибит өйдүөн, билиэн наада. Ол инниттэн өрүү сырдата, кэпсии сылдьыахха.
Айыына, Бэрдьигэстээх:
– Мин кымырдаҕастары кэтээн көрөбүн. Итилэри мээнэҕэ «ойуур саньытаардара» диэбэттэр. Кымырдаҕаһа суох ойуур буомурар. Ол иһин өрүү баар буолуохтаахтар, ол – бүттүүн ойуур экосистиэмэтигэр быһаарар оруоллаах.
«Саха сирин күөх пионердара» – Бүтүн Арассыыйатааҕы «Күөх Арассыыйа» экология хамсааһынын иһинэн баар оҕо баҕа өттүнэн кыттар эколого-патриотическай хамсааһына. Бу хамсааһын айылҕа билимин сэргиир, сэҥээрэр, олорор сирдэригэр тулалыыр эйгэни харыстыырга туһуланар араас субуотунньуктары, куонкурустары уонна экология атын да хайысхалаах аахсыйалары көҕүлүүр, онно көхтөөхтүк кыттар оҕолору түмэр, сүрүннүүр. Эдэр экологтар араас аахсыйаҕа кытталлар, экология халандаарыгар баар бэлиэ күннэр тэрээһиннэригэр сылдьаллар.
«Саха сирин күөх пионердара» хамсааһын 2017 сыллаахха Арассыыйаҕа Экология сылыгар сыһыаран тэриллибит Бүтүн Арассыыйатааҕы «Күөх пионердар» хамсааһын чэрчитинэн баар буолбута. Этиллибитин курдук, күн бүгүн биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 8 тыһ. тахса үөрэнээччи эдэр экологтар кэккэлэригэр сылдьар.
Өрөспүүбүлүкэ таһымнаах сүлүөт, үгэс курдук, Дьокуускай куорат күөх чээлэй зонатыгар баар оҕо сынньанар уонна доруобуйатын туругун чэбдигирдэр сынньалаҥ киинин базатыгар ыытыллар. Ону таһынан сүлүөт үлэтигэр Бүтүн Арассыыйатааҕы уопсастыбаннас «Күөх Арассыыйа» экология хамсааһынын чилиэннэрэ кытталлар.
АЛРОСА тулалыыр айылҕа харыстабылыгар уонна экологияҕа куттал суох буолуутугар төһүү болҕомтотун уурар. Хампаанньа аҥаардас бу хайысхаҕа сыл аайы 6 млрд солк. тахса үбү көрөр. Хампаанньа тиһиктээхтик өйүүр бырайыактарыттан биирдэстэрэ – тулалыыр эйгэни сөбүлүүргэ, ытыктыырга, харыстаан илдьэ сылдьарга үөрэтэр «Саха сирин күөх пионердара» сүлүөт. Тустаах бырайыак экология сайдыытыгар, үүнэр, эдэр көлүөнэни төрөөбүт кыраайы үөрэтиигэ сыһыарар, талааннаах оскуола үөрэнээччилэрин өйүүргэ туһуланар. Алмаас хампаанньатыгар бэлиэтээбиттэринэн, экология хамсааһына оҕолору тулалыыр айылҕаны убаастыырга, харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга эрэ иитэр-үөрэтэр буолбатах, ону сэргэ Ийэ дойдуга таптал иэйиитин, патриоттуу тыыны иҥэрэр, сайыннарар аналлаах.
