...диэн ырыа тылыгар мелодия айан ыллыыр, хараҕынан мөлтөхтүк көрөр Чурапчы Кытаанаҕыттан төрүттээх, 27 саастаах Сардаана ОКОЕМОВА айбыт ырыаларын бар дьонугар бэлэхтиир бастакы айар киэһэтэ муус устар 7 күнүгэр Дьокуускайга Оҕо Дыбарыаһын дьиэтигэр киэһэ 19 чаастан буолар.
Сардаана сахалыы сайаҕас майгытын, лоп бааччы тылын-өһүн кэрэхсии, кэпсиирин сонургуу истэбин.
Бастакы 4 строкалаах хоһооммун аҕабар анаабытым
Чурапчы Кытаанаҕыттан төрүттээхпин. Ийэм Изабелла Петровна Кытаанах, аҕам Алексей Афанасьевич Уус Алдан Байаҕантайыттан төрүттээх. Билигин Чурапчы Кытаанаҕар олороллор, боростуой үлэһит дьон. Бииргэ төрөөбүт иккиэбит. Эдьиийим Мария ыал, дойдутугар олорор. Төрүөхпүттэн “врожденная катаракта” диэн диагностаахпын. Төрөппүттэрим 9 ыйдаахпар, туохха даҕаны “реакциям” суоҕун кэннэ биирдэ билбиттэр этэ. Кырабыттан барыны бары ылынымтыа оҕо этим. Төрөппүттэрим гитараҕа ыллыылларын сэҥээрэ истэрим. Ийэм аҕабын байааҥҥа, аҕам ийэбин гитараҕа оонньуурга үөрэппит. Аан бастаан тылланаат, балтараа саастаахпар “нарын кэрэ тыыннаах буолар эбиттэр” диэн тыллаах ырыаны ыллаан саҕалаабыппын.
Ырыа хонуутугар сиэтэн киллэрбит бастакы учууталбынан – күндү киһим – аҕам буолар. 2000 сыллаахха 5 саастаахпар кини аан бастаан сыанаҕа гитараҕа доҕуһуоллаан ыллаппыта. Онно Чурапчыга ыытыллыбыт “Сир симэхтэрэ” куонкуруска кыттан, лауреат буолбутум. Онтон ыла аҕам бары куонкурустарга 12 сааспар диэри илдьэ сылдьан кытыннарара.
Оскуолаҕа киирэрбэр “үчүгэйдик көрбөт” диэн ылымаары гыммыттар. Онтон 2-с чиэппэртэн А.В.Лазарева диэн учуутал миигин сүрүн биридимиэттэргэ “индивидуально” үөрэтэ ылбыта. Онон атын биридимиэттэргэ доруобай оҕолору кытта бииргэ үөрэммитим. Төрөппүттэрим уонна учууталларым миигин анал оскуолаҕа ыыппаккалар “Интэринээккэ олорон үөрэннэҕинэ тэйэн хаалыа, доруобай оҕолору кытта биир эйгэҕэ сырыттын” – диэн муударай санааны ылынан, дойдубуттан тэлэһиппэккэ үөрэтэн, иитэн таһаарбыттарыгар үйэм тухары улахан махталлаахпын. Азалия Васильевна миигин бэйэтин оҕотун курдук көрөн-истэн, бүөбэйдээн үөрэппитэ. 1-кы кылааска үөрэнэ сырыттахпына, учууталым хоһоон ааҕар дьоҕурбун бэлиэтии көрөн, оскуолаҕа Аҕа күнүгэр тэриллибит хоһоон куонкурсугар кытыннарбыта. Онно “Аҕабар” диэн 4 строкалаах хоһоону суруйан кыттан турардаахпын. Ол сыл “Зажги свою звезду” улуустааҕы доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолор куонкурустарыгар ыллаан, Гран-при бастакы үрдүк наҕараадабын ылбытым. Аҕам миигин 15 сааспар диэри сиэтэ сылдьан, араас куонкурустарга кыттыннаран ыллатара.
Орто дойду олоҕун, биир күн да буоллар, чуолкай көрөн “дьолломмутум”
Аан бастаан 5 саастаахпар балыыһаҕа харахпын эпэрээссийэлэтэ киирбитим. Иммунитетым мөлтөх буолан, ыалдьан хааламмын төттөрү таһаарбыттара. Ийэм барахсан балыыһаны балыыһанан, наһаа тулуурдаахтык миигин көтөҕө, сиэтэ сылдьарын бу баардыы өйдүүбүн. Кэпсииринэн, олох хаппырыыһа суох оҕо эбиппин. Дьокуускайга мэдиссиинэ киинигэр уочараппын кэтэһэн, турбутунан хороллон туран, утуйан хаалар эбиппин. Олордоору гыннаҕына, тоҕо эбитэ буолла, аккаастанар эбиппин. Оннук гынан 8,5 сааспар диэри кыайан эпэрээссийэлэммэккэ сылдьыбыппын. Ол кэмҥэ катарактам бэйэбин кытта тэҥинэн, тэнийэ улааппыт. 2-с кылааска үөрэнэ сырыттахпына, 8,5 саастаахпар уҥа харахпар “Удаление врожденной катаракты” бастакы эпэрээссийэбин оҥорбуттара табыллыбатаҕа. Уҥа хараҕым төрүөхпүттэн олох сайдыбатах эбит, онон барбах сырдатынабын эрэ. Сыл буолан баран хаҥас харахпын көрдөрөн, чинчийиини ааһан, балыыһаҕа киирдим. “Близорукость амблиопия” диагноз туруорбуттара.
12 саастаахпар катарактам икки харахпар төттөрү тахсан, куоракка кэлбиппэр “Амблиопия высокой степени” диагноз туруордулар уонна уҥа харахпар лазернай эпэрээссийэ анаатылар. “Катаракта салгыы үүммэтин” диэн лазерынан сиэтэн кэбиһэллэр эбит. Күнүнэн тахсыбытым. Нөҥүө сылыгар, 7-с кылааска үөрэнэ сылдьан, 13 саастаахпар куораттааҕы офтальмология балыыһатыгар лазернай эпэрээссийэҕэ кэлэн, балыыһаҕа киирдим. Онно “бу эпэрээссийэ тупсарбат, катаракта салгыы барбатын харыстаан эрэ биэрэбит” диэн эрдэ сэрэппиттэрэ. Эпэрээссийэм этэҥҥэ ааста. Сарсыарда быраастар киирдилэр. Харахпыттан туох эрэ таас курдугу хостоотулар уонна “Чуолкайдык көрөҕүн дуо?” - диэн ыйыттылар.
Хайдах кэпсиэхпин сөп эбитэ буолла… Арай, илиибин көрбүтүм, хас биирдии тымырым, тыҥыраҕым хайдах үүммүтүн барытын бу баардыы көрдүм. Наһаа соһуйдум, үөрдүм. Истиэнэ хайдах кырааскаламмытын, линолеум ханан хайа барбыта барыта көһүннэ. Барытын ыйан, көрдөрөн биэрэ олордум. Быраастар уонна ийэм соһуйан эрэ хааллылар. Ийэм сирэйин аан бастаан көрдүм. Улахан хараҕын иһигэр хара туочука баар буолар эбитин, хааһын, сирэйин мыччыстаҕастарын көрөн соһуйдум аҕай. Бары да соһуйдулар – ким эрэ үөрдэ, ким эрэ ытаата. Барытын үөрэтэ көрө олордум. Үөһэ лаампа диэннэрин дьиктиргии көрдүм.
Онтон ийэбинээн раздевалкаҕа бардыбыт. “Регистратура” диэн суругу аахтым. Онно тиийэн, аан бастаан бэйэбин сиэркилэҕэ көрүннүм. Туох баар хааспын, харахпын барытын соһуйа көрдүм. Онтон ийэбинээн балыыһаттан тахсан, түспүт ыалбытыгар бардыбыт. Уулуссанан баран иһэн 5 уонна 9 этээстээх дьиэлэри көрөн соһуйбатахпын соһуйдум. Үөһээҥҥи этээс түннүктэрин сабыытыгар, сибэккитигэр тиийэ барытын көрөбүн. Соһуйуу-өмүрүү бөҕөбүн. Маҕаһыыҥҥа киирдибит, ийэм фломастер кырааска ылла. Дьиэҕэ кэлэн, сиэркилэ инниттэн арахпаппын, көрүнэбин да көрүнэбин. Фломастерынан уруһуйдуу олорон, оруосабай, от күөх өҥ бэйэ-бэйэлэриттэн уратылаһалларын, кыһыл өҥ чаҕылхайын эбитин көрө сөхпүтүм. Урут аһы барытын сыттаан эрэ билэрим. Миин буһарбыттарыгар, миин арыы курдук саарыктардаах буоларын интэриэһиргээн көрө-көрө, бытааннык аһаатым. Онтон утуйдубут. Сарсыҥҥы күнүгэр турбутум, көрөрүм арыый да мөлтөөбүт. Ол да буоллар, санаабытын түһэрбэккэ балыыһабытыгар бардыбыт. Көрөрүм мөлтөөбүтүн эппиппэр, быраастарым куоластарыттан, хомойбуттарын сэрэйдим. Үһүс күммэр өссө мөлтөөн, хараҕым урукку көрбөт чөлүгэр түспүтэ. Онтукайым, харахпар “Атрофия зрительного нерва” диэҥҥэ, ханнык эрэ ньиэрбэм кылгас кэмҥэ уһуктан ылбытыгар, Орто дойду олоҕун кырааскатын көрө охсон ылбыт эбиппин. Оннук эмиэ буолар эбит.
15 сааспыттан хараҕым күүскэ ыалдьан саҕалаабыта. 17 сааспар харах балыыһатыгар көрдөрүммүтүм, хараҕым дабылыанньата дэлби үрдээбит (нуорма 12-13, миэнэ 32-33 буолбут). Онно глаукома диэн диагноз туруорбуттара. Кыра эрдэхпиттэн хаста-хаста эпэрээссийэ ааһаммын, хараҕым стекловицата чарааһаан, эпэрээссийэ көҥүллэммэт диэн оҥорботулар. “Амблиопия 3-й степени. Вторичная глаукома обеих глаз. Атрофия зрительного нерва” диэн диагностаах билигин көрдөрүнэбин, эмтэниини ааһабын. Онон 1-кы группалаах харахпынан инбэлииппин.
Төрөппүттэрбэр махталым улахан
Ийэлээх, аҕам кыра эрдэхпиттэн миигин бэйэбин бэйэм көрүнэрбэр, иннибин быһаарына сылдьарга көҥүл биэрэн ииппиттэрэ билиҥҥи олохпор наһаа туһалыыр. Онон төрөппүттэрбэр махтанабын. Кыра эрдэхпиттэн хааччахха иитиллэн улааппытым буоллар, олоххо уустуктары көрсүөм этэ дии саныыбын. Аҕам 12 сааспыттан тыраахтары ыытарга үөрэппитэ. 11 сааспыттан бэлисипиэти тэбэн, дэриэбинэ уулуссатын биир гына кэрийэрим. Оҕолору кытта тэҥҥэ оонньуурум.
Төрөөбүт Кытаанаҕым бөһүөлэгин иккис аата Килэҥки диэн. 2011 сыллаахха “Килэҥкибэр” диэн бастакы ырыабын айбытым. 10-с кылааска үөрэнэ сылдьан, биир дойдулаахтарым өйөбүллэринэн 18 ырыалаах (ол иһигэр 1 ааптарыскай ырыа) бастакы альбомум диискэтэ тахсыбыта. Оччолорго дьон ырыатын ыллыырым. 2013 сыллаахха оскуолабын бүтэрээт, Дьокуускайдааҕы педколледж муусука отделениетыгар үөрэнэ киирбитим уонна 4 сыл устата үчүгэйдик үөрэммитим. Онно үөрэнэрбэр, оскуолаҕа доруобай оҕолору кытта тэҥинэн үөрэммитим наһаа көмөлөспүтэ. Устудьуоннары кытары уопсай тылы түргэнник булбутум.
Билигин оскуола оҕолорун кытта үлэлиирбин астынабын. Иитиллии, култуура өттүнэн таһыччы үчүгэйдэр. Миигин мөлтөхтүк көрөрбүн билэллэр эрээри, хаһан да тугу даҕаны ыйыппаттар. Саҥата-иҥэтэ суох көмөлөһөн киирэн бараллар.
Көрбөт олох уустук түгэннэрэ
Киһи хомойор, хараастар түгэнэ баар бөҕө буоллаҕа. Ааспыт сыл сэтинньитигэр маҕаһыынтан атыылаһан, суумка тутуурдаах уулуссанан баран иһэн,алҕас биир киһиэхэ кэтиллэ түстүм. Киһим илиибиттэн тутан ылла: “Итириккин дуу тугуй дуу?” – диэтэ. Куолаһыттан иһиттэхпинэ саастаах эр киһи куолаһа. Ону ыксаан: “Мин мөлтөхтүк көрөбүн, баһаалыста бырастыы гыныҥ” – диэн көрдөстүм. Онуоха: “Мөлтөхтүк көрөр эрээри тоҕо соҕотох сылдьаҕын?” – диэтэ да, сээкэйдээх бакыаппын былдьаан ылан быраҕан кэбистэ, эбиитин сирэйгэ оҕуста уонна күлэ-күлэ бара турда. Бакыаппын нэһиилэ көрдөөн булан ыллым, улахана аҥара тохтон ыһыллыбыт быһыылаах, көрдүү барбакка ытыы-ытыы дьиэм диэки бара турдум. Бэйэм курдук харахтарынан көрбөт дьоммор кэпсээбиппэр “Хаһан да хайыаҥый? Биһиги олохпут итинник..." дэстилэр.
Аны биирдэ оптуобуска төлөбүрбүн социальнай каартанан төлөспүппэр, суоппар карточкабын былдьаан ылла, көрдө уонна “Инбэлииккин дакаастыыр докумуону көрдөр?” – диэн эттэ. Ону кэннибэр биир дьахтар саҥарсан туран карточкабын ылла, миэхэ биэрдэ, мин түһэн хааллым. Чэ, итинник киһи хомойор түгэнэ үгүс. Ону барытын ааҕан сиппэккин...
Хараҕым 0,5% көрөр
Төрүөхпүттэн мөлтөхтүк көрөр буоламмын, кыра эрдэхпиттэн бэйэбин толору көрөр-истэр киһи курдук тутта-хапта үөрэнэн хаалбыппын. Онон үгүс киһи миигин көрөр дии саныыллар. Дьиҥинэн оннук буолбатах ээ... Хараҕым 0,5% көрөр. Сырдык омооно биллэн ааһар, ордук лаампа сырдыга. Көрөр киһиэхэ көрбөт киһи хайдах көрөрүн быһаарара уустук.
Саамай улахан баҕа санаам – үрдүк хайа чыпчаалыгар тахсан туран, сири-дойдуну үөһэттэн көрүөхпүн баҕарабын. Хаһан даҕаны көрбөппүн билэбин, сэрэйэбин уонна ону чопчу эппиттэрэ да буоллар, син биир баҕа санаа кыыма сүрэҕим иһигэр кыламныыр... Баҕар, олохпор элэҥнээн ааспыт көрбүт күнүм иккистээн эргилиннэр, дьоллонуом этэ.
Ырыаны 2011 сылтан айан саҕалаабытым. Буолаары турар кэнсиэрпэр бэйэм суруйбут уонна айбыт 20 ырыам ылланыахтаах. Соторутааҕыта “Юные якутяне” өрөспүүбүлүкэтээҕи ресурснай кииҥҥэ мэтэдьииһинэн үлэлиир М.А.Федорова диэн настаабынньыгым көмөтүнэн, өйөбүлүнэн “Ситиһии, сырдык санаа кынаттанан” саҥа кинигэм хомуурунньугар күн сирин көрдө. Бу тэрилтэҕэ үлэлээбитим 5 сыл буолла. Ситиһиим, айбыт ырыам элбээн, бастакы айар киэһэбин тэрийэргэ сананным. Этэҥҥэ ситиһиилээхтик үлэлиир буоламмын айар ырыаларым элбииллэрМанна 28 хоһоонум, ырыа буолан айыллан киирдилэр. Аҕабын санаатахпына ситиһии киирэр, ийэбин санаатаахпына санаам күүһүрэр. Онтон кинигэм аата тахсан кэлбитэ. Төрөппүттэрбин наһаа таптыыбын, махтанабын. Киэҥ эйгэҕэ тахсан, кэнсиэртээри сылдьабын.
Дьокуускай куораттааҕы харах килииньикэтин быраастарыгар, кэлэктиибигэр анаан “Быраастарым аанньаларым” диэн ырыа анаан айан турабын. Олохпор аан бастаан, биир күн эрэ да буоллар, күн араас кустугунан оонньуур олоҕун, ийэм уонна бэйэм мөссүөммүн көрөн аһарбыт кылгас кэмим бу балыыһа истиэнэтигэр күлүмнээн ааспыт буолан истиҥник, иһирэхтик саныыбын.
Сэҥээриилэр