Билиҥҥи кэм киһи киһиэхэ сирэйэ-хараҕа суох кырыктанар уонна кырдьыгы–сымыйаны араарбат майгытынан устуоруйаҕа киирэрэ буолуо.
Кулун тутар 23 күнүгэр Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ кэмитиэтэ “Туймаада” АУо агрохолдинг үлэтин, былаанын туһунан төгүрүк остуол ыыппыт. Манна СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров, СӨ т/х миниистирэ Александр Атласов уо.д.а. министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр кыттыбыттар.
“Үһү” диэни үлүннэрии
Ол оробуочай кэпсэтии туһунан суруйуулары хас да интэриниэт-саайтар таһаарбыттар. Ол иһигэр эт аһы атыылыыр meatinfo.ru диэн федеральнай былаһааккаҕа кытта тахсыбыт. Олорго барыларыгар мунньахха тэрилтэ үлэтин дьүүллэспиттэр, үлэ хаамыыта, сыллааҕы түмүк кэпсэтиллибит, ыйыы-кэрдии этиллибит дэммит. “Туймаада” агрохолдинг үлэтигэр кириитикэ этиллибэтэх, ким да куһаҕан диэбэтэх. Мунньаҕы түмүктүүр тылыгар Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин “Туймаада” ФАПК бүгүн өрөспүүбүлүкэ саамай улахан агро-бырамыысыланнай тэрилтэтэ буолбутун ыйбыт. Агрохолдинг өрөспүүбүлүкэ салалтата кини иннигэр туруорбут т/х аһын-үөлүн элбэтэр, ороскуоту, иэһи аҕыйатар, т/х табаары оҥорооччуларыгар үбүнэн өйөбүл оҥорор соругу туруорбутун куһаҕана суох толорон иһэр, сайдыы бэрээдэгинэн, бэйэлэрин харчыларынан Тааттаҕа сүөһү иитэр комплексы, Хаҥаласка улахан сайыҥҥы пиэрмэни эбии тутуммуттар, сылы эргиччи үлэлиир тэпилииссэлэр, көтөрү иитэр баабырыкалар производстволарын хаҥаталларын үбүлээбиттэр диэн агрохолдины хайҕаабыт.
Оттон “Сахадей.ру” тахсыбыт суруйуу мунньах түмүгүн баһыттан атаҕар таҥнары туруоран, тэрилтэни букатын сиэн түһэрбит, хара балыыр буолбут. Агрохолдинг иэс бөҕөҕө киирбит, 2022 сылы 362 мөл. солк. ночооттоох үлэлээн түмүктээбит, уопсайынан, Модуттан саҕалаан эстибит “еврохотоннор” курдук дьылҕаланаары гыммыт диэн өйдөбүлү биэрэр. Өссө кэрэспэдьиэн Ааҕар-суоттуур палаата силиэстийэлиир кэмитиэккэ дьыала түһэрбит диэн эбэн, тэрилтэни букатын “сиэн түһэрбит”.
Ити сымыйа суруйууну өйдөөбөккө итэҕэйэн, т/х ырытыынан дьарыктанар биир убайбыт бассаабынан “бу күннэргэ Ааҕар-суоттуур палаата бэрэбиэркэтинэн холдинг 362,4 мөл. иэстээх үһү диэн сурах киэҥник тарҕанна. Ону таһынан тэрилтэ устааптаах баайын хаҥатыыгар 720 мөл. солк. ылбыт диэбиттэр. Онно эбэн, дириэктэр 5 мөл. солк.сыаналаах массыыналаах диэн суруйбуттар” диэн “Туймаада” агрохолдины букатын атын, бүддьүөт үбүн ыскайдааһыҥҥа уорбалыыр, өссө Ефремов массыынатын былдьыыр баҕалаах суруйуута тахсан соһутта.
Мин дьиктиргээн, “туймаадаларга” тахсан, ити “иэстэн ороммот буолбуккут, өссө дьыалаҕа тардыллаары сылдьаргыт кырдьык дуу, сымыйа дуу?” диэн ыйыттым. Генеральнай дириэктэр П.С. Ефремов: “Аныгы эдэр суруналыыстар олох көтүмэх, эппиэтинэһэ суох да буолалларын сөҕөн олоробут. Саатар, билбэт чахчыларын биһиэхэ тахсан чуолкайдаспакка суруйаллар”, – диэн ити баһааҕырдыынан бүтүн тэрилтэ дьонугар “хара мэҥи түһэрбиттэриттэн” кэлэйбиттэрин эттэ.
Кырдьык, билигин арааһы дойҕохтоон, куһаҕаны эрэ хостуу, баһааҕырда сатааһын муода буолбат, онтон сөҕүмэр сонун оҥорон “аатырыы” билиҥҥи кэм хобдох аргыһа буолла.
Агрохолдиҥҥа сүктэриллибит иэстэр
Агрохолдинг үлэтин сыаналыах иннинэ, 2018 с. бастаан тэриллэригэр интэриниэт-саайтар тугу суруйбуттарый? Айсен Николаев иннинээҕи кэмҥэ ТХМ састаабар киирэр улахан тэрилтэлэр оччолорго улахан иэскэ киирэн олорбуттарын өйдүүбүт.
Айсен Николаев саҥа салалтата ити иэстээх тэрилтэлэри моҥкуруут ыыппакка тыыннаах хаалларар, иэстэри сааһылыыр, реструктуризация ыытар, аа-дьуо иэстэн ороноллорун ситиһэр суолу тутуспут. Ити иэстэргэ хамнас, нолуокка иэстэр курдук хайаан төлөнүөхтээх суумалар сылдьаллар. Инньэ гынан, т/х “тоҕо көтөр” сайдыытын локомотива буолуохтаах, саҥа тэриллэр “Туймаада” агрохолдинг устааптаах хапытаалыгар элбэх иэстээх, ыарахан туруктаах "Туймаада-Лизинг”, "Сахаплемобъединение", Нерюнгритааҕы көтөр фабрикатын, “Сайсары” ырыынак уо.д.а. элбэх тэрилтэни киллэрбиттэр. Саамай интэриэһинэйэ – интернет саайтарга “былаастар Петр Ефремов бу тэрилтэлэри иэстэн таһаарыа диэн эрэнэллэр” диэн суруйбуттар.
Дьэ, төһө иэһи Ефремовка “ыйаабыт” эбиттэрий? 2019 с. дааннайынан, бу тэрилтэлэр нолуокка, хамнаска, кирэдьииккэ, табаар ылбыт тэрилтэлэригэр иэстэрэ 1,755 млрд (!!!) солк. эбит. Ону таһынан бэйэлэрин ночоотторо (убыток) 1,085 млрд солк. Онон барыта маҥнай 2,84 млрд солк. иэһи агрохолдиҥҥа “ыйаан” кэбиспиттэр.
Ол аата, судургутук өйдөөтөххө, миллиардынан иэстээх тэрилтэлэри “Ефремов уопуттаах, күүстээх салайааччы, иэстэн таһаарыа” диэн туттарбыттар. Иэстэн тахсыы араас экэнэмиичэскэй ньымалардаах, бүддьүөттэн итиччэ үбү ким да биэрбэт. Агрохолдинг бу иэстээх тэрилтэлэргэ бастакы уочарат үлэ миэстэтин, тэрилтэлэр баайдарын тутан хаалларыыны хааччыйыахтаах эбит.
Улахан иэстээх тэрилтэлэри таһынан балачча туруктаахтык үлэлии сылдьар аҕыйах тэрилтэни эбии биэрбиттэр. Онон сылыктаатахха, агрохолдинг күүскэ үлэлээн, элбэх барыһы киллэрэн, үөһэ ааттаммыт тэрилтэлэр иэстэрин сабыыга көмөлөһүннэриэ диэн былааннаабыт курдуктар.
Үөһэ ааҕыллыбыт иэскэ кэлин эбии биэрбит Нерюнгритээҕи көтөр фабрикатын 1,9 млрд солк. иэһэ эбиллибит. Онон “Туймаада” агрохолдинг барыта 4,74 млрд иэстээх тэрилтэлэри быыһыахтаах эбит.
Агрохолдинг бастаан ити иэстээх тэрилтэлэр буҕаалтырдарын учуотун барытын күүскэ бэрэбиэркэлэппит. Онно көстүбүтүнэн, тэрилтэлэргэ барыларыгар буҕаалтыр уонна нолуок суота-учуота быстар мөлтөх эбит. Итини барытын саҥаттан суоттаан-учуоттаан бэрээдэктиир бэйэтэ уустук, үрдүк кылаастаах үп исписэлиистэрин ирдиир үлэ.
Итинник сөҕүмэр иэс кыһалҕатын быһаарыы кимиэхэ баҕарар саллымар дьыала. Ким эрэ ити иэһи сабарга сыл аайы бүддьүөттэн харчы биэрэ олороллоро буолуо дии саныан сөп. Ким да оннук биэрбэт, сокуон суох. Онон тэрилтэ кириисиһи утары сөптөөх үлэни ыытан, араас мэхэньиисими үлэлэтэн ити иэстэри көҕүрэтиигэ үлэлэһэ олорор.
Ити өттүттэн көрдөххө, агрохолдинг бүтүн өрөспүүбүлүкэ т/х быыһыы сылдьар, хайҕаныахтаах тэрилтэ буолан көстөр. Оччотугар соруйан баһааҕырдыы барар эбит дуу диэххэ сөп.
Нерюнгри фабрикатын өрүһүйүү
Агрохолдинг биир балачча ситиһиилээхтик баран иһэр улахан үлэтинэн Нерюнгри көтөрүн фабрикатын иэстэн таһаарыыны ааттыахха сөп эбит. Этиллибитин курдук, фабрика агрохолдиҥҥа кэлэригэр 1,9 млрд солк. иэстээх кэлбит.
Агрохолдинг бэрэбиэркэлэппитэ – инники үлэлии олорбут фабрика салалтата буҕалтыарыйа, нолуок учуотун, ис хонтуруолу, аудит учуотун олох ыһан олорбута көстүбүт. Тэрилтэ актыыбын, баайын-дуолун ааҕар үлэ ыытыллыбытын туоһулуур биир да докумуон суох эбит. Тэрилтэ бэдэрээтчиттэри, атыылаһар тэрилтэлэрин кытта түһэрсибит дуогабардарыгар төһө кээмэйдээх үлэ оҥоһуллуохтааҕа, сыаната, төһө өр болдьохтооҕо уо.д.а. сүрүн дааннайдар ыйыллыбатахтар.
Куурусса фабрикатыгар өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн үбэ-харчыта харыыта суох кумахха кутулла олорбутун агрохолдинг 2019 с. бара сылдьыбыт анал бэрэбиэркэтэ бигэргэтэр. Тиийбиттэрэ – фабрика сиригэр олус элбэх туруоруллубатах, дьааһыктартан да хостоммотох, мөлүйүөнүнэн евроҕа атыылаһыллыбыт араас тэрил аһаҕас халлаан анныгар самыыр-хаар “аһылыга” буолан сытарын булаллар. Кимтэн, хаһан, хайдах атыылаһыллан кэлбит тэриллэр буолалларын туһунан биир да докумуону, дуогабары булбатахтар. Онон ити төһө суумалаах тэрил “быраҕылла сытарын” чуолкайдаары, тэрили оҥорбут омук собуотун аатын булан кэпсэппиттэр. Анараа дьон: “10 мөл солк. төлүүр буоллаххытына, Нерюнгрига дьону ыытан, барытын саҥаттан ааҕан, испииһэктээн, төһө суумалаах баай сытарын суруйан биэриэхпит”, – диэн хардарбыттар. Иэдээн дии!
Ити үлүгэрдээх сыаналаах тэриллэр ханна да балаансаҕа киирбэтэхтэр, ким бас билиитэ буолара биллибэт буолан тахсыбыт. Омук собуотун дьоно аҥаардас испииһэк оҥорорго 10 мөл. солк. көрдөөбүт буоллахтарына, өрөспүүбүлүкэ кырата сүүһүнэн мөлүйүөн суумалаах бүддьүөтүн үбэ “дьэбиҥҥэ сиэтэ” сыппыт диэн сэрэйиэххэ сөп.
Суоту-учуоту урукку салалта букатын ыһан олорбутун түмүгэр нолуок иниспиэксийэтэ, СӨ Үбүн министиэристибэтэ бэрэбиэркэ аайы элбэх кэһиини булаллар эбит.
Агрохолдинг Нерюнгритээҕи көтөр фабрикатын бу дьыл саҕаланыытыгар моҥкурууттатар туруктан таһаарбыт. Нолуокка иэстэрин сабыыга агрохолдинг РФ Нолуокка, хомуурга министиэристибэтин кытта сөбүлэҥ түһэрсэн, 45 мөл. үс сылынан төлөөн сабыахтаах. Фабрика бородууксуйатын элбэтэн, иэстэриттэн салгыы түргэнник босхолоноругар тустаах үлэ ыыппыттар. Ол иһигэр 88,9 мөл. солк. көтөрү өлөрөр аныгы сыах тутуллубут. Ити курдук, Нерюнгритээҕи көтөр фабриката аҕыйах сылынан иэһиттэн босхолонон, агрохолдинг састаабыттан тахсан, туспа тэрилтэ буолуохтаах. Агрохолдинг ити курдук, т/х тэрилтэлэрин иэс дьэбэрэтиттэн хостуурга көмөлөһөр эбит.
Агрохолдинг кириисиһи утары үлэтэ
2018 с. диэри үлэлээбит урукку бырабыыталыстыба, тустаах үлэлээх министиэристибэлэр, ол иһигэр ТХМ тоҕо ити тэрилтэлэр иэстэрэ итиччэ үлүгэр буолуор диэри мунньа олорбуттарын, эрдэ быһаарыы ылбатахтарын киһи дьиктиргиир.
Омос санаатахха, агрохолдинг 4,74 млрд солк. курдук иэһи, ночооту сүктэрбиттэрин кэннэ кыайбакка, бэйэтэ да эстиэн курдук.
Оттон агрохолдинг күн бүгүнүгэр диэри айымньылаахтык күүскэ үлэлии олорор. 2019–2020 сс. “Туймаада” агрохолдинг сүктэриллибит улахан иэстэн 837,6 мөл. солк. реструктуризациялаан көҕүрэппит.
Түмүккэ “ити хантан 362 мөл. солк. ночоот кэллэ?” диэн ыйыттым. Ити тэрилтэҕэ состороонньо биэрбит иэстэрин сорҕотун буҕалтыарыйа отчуотугар атын категорияҕа таһаарбыттара сылдьар эбит. Көрөргүт курдук, билбэккэ, сыыппараны түбэһиэх бооччойон, “халлаан суруксута” бүтүн тэрилтэҕэ хара мэҥи түһэрбит.
Агрохолдинг иэс харчытын сабарга элбэх үүтү ыан харчы киллэринэр былааннаах. Бэйэлэрин хаһаайыстыбаларыгар үүтү ыаһын 2018 с. кытта тэҥнээтэххэ, элбээн иһэр. Биир ынахтан 3 тыһ. тахса лиитирэни таһаарбыттар. Кинилэр үүт хайысхалаах бөдөҥ тэрээһиннээх тэрилтэлэри тэрийэн, элбэх үүтү ыыр үлэни ыытар санаалаахтар.
“Туймаадалар” үлэлэрэ иэһи кытта үлэнэн бүппэт. Сокуону тутуһан, суоту-учуоту сааһылаан, билиилээх-көрүүлээх, т/х производствотыгар аныгы технологиялары киллэрэр кыахтаах исписэлиистэри мунньан, “тоҕо көтөр сайдыыны” киллэрсэ сылдьар. Үс сыл кириисиһи утары үлэни, табаарынай бородууксуйа элбиирин, оҥоһуллар ас хаачыстыбатын үрдэтиигэ утумнаахтык үлэлээбиттэр. Түргэнник ситэр салааларга күүскэ үлэлэһэр эбиттэр.
Бу сылларга агрохолдинг састаабыгар киирэр “Туймаада” ФАПК лииньийэтинэн т/х табаары оҥорооччуларыгар 2,647 млрд солк. үбү хотоннор тутууларыгар, анал тиэхиньикэ атыылаһыытыгар, сайылыктары тутууга, сири оҥорууга, мүөтү оҥорууга, уо.д.а хайысхаларга сойуом биэрбит. Барыта хонтуруолланар, бородууксуйа, барыс, көдьүүс киллэрэр үлэлэргэ ыыппыттар. Итиннэ бүддьүөттэн 1,355 млрд. солк. барбыт, ордуга бэйэлэрин үптэрин укпуттар. Бүддьүөттэн өссө бу сыллар устата агрохолдиҥҥа 250 мөл. солк. эрэ бэриллибит. Миллиардынан үбү ылбатахтар, барыта докумуоннарынан бигэргэнэр.
Бу сырыыга кыра сымыйаттан улахан балыыр, баһааҕырдыы тахсыбыт устуоруйатын кылгастык сырдатан көрдөрдүм. Бассаабынан тарҕаммыт “үһү” диэни “кырдьык үһү” диэн олох итэҕэйимэҥ.
Хаартыска: https://www.sakhaparliament.ru
Владимир Степанов.
Сэҥээриилэр