Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Айсен Сергеевич Николаев 2018 сыл ыам ыйын 28 күнүгэр Арассыйа бэрэсидьиэнэ В.В. Путин укааһынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин баһылыгын эбээһинэһин толорооччунан анаммыта. Ити кэмтэн ыла 3 төгүрүк сыл ааста. Бу олус уһуна суох болдьох иһигэр харахха да быраҕылларынан элбэх өрүттээх үлэ баран, Саха сирин социальнай-экономическай сайдыытыгар бигэ туруктаах хамсааһын таҕыста.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыытылыстыбата Араассыйа Федерациятын киин салалтатын кытары ыкса үлэлээтэ. Ол түмүгэр элбэх социальнай суолталаах эбийиэктэр үбүлээһиннэрэ быһаарылынна. Тыын боппуруостар Айсен Сергеевич Хотугулуу Илин федеральнай уокурукка болумуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ, Арассыыйа бырабыыталастыбатын солбуйааччы бэрэссэдээтэлэ Юрий Трутневы кытта ыкса таһаарыылаахтык үлэлээбитин түмүгэр быһаарыныллынар. Хотугулуу Илин федеральнай уокурукка социальнай-экономическай хайысхаҕа үлэлэр түмүктэринэн Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана бастыҥ үлэлээх-хамнастаах баһылык аатын ылара ситиспитэ элбэҕи этэр уонна эрэннэрэр. Бу барыта хоруона хамсыгын кэмигэр түбэһэн, үлэҕэ-хамнаска уонна дьон доруобуйатыгар охсуулаах дьайыылары үөскэттэ. Ону ол диэбэккэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыытылыстыбата киэҥ далааһыннаах үлэ ыытаннар, улахан охсууну ылбакка, тэтимнэрин ыһыктыбакка, салгыы бара турарын бэлиэтиииргэ тоҕоостоох. 2021 сыл - «Чэбдигирии» сылынан биллэриллэн улуустарга тэрээһиннэр бара тураллар. Үс сыл иһигэр барбыт үлэлэри сылларынан билиһиннэрэр буоллахха:
2018 сыл атырдьах ыйыгар «Алроса» Акционернай Хампаанньа «Иирэлээх» дамбалара авариялаан, Бүлүү өрүһүн киртиппитэ. Нэһилиэнньэни ыраас уунан хааччыйар сыал-сорук турбута. Өрүс сүнньүнэн олорор улуустарга «Ыраас уунан Бүлүү бөлөх улуустарын 2019-2024 сс. хааччыйыы систиэмэтэ» - диэн анал бырагыраамма оҥоһуллубута. Муус устар 5 күнүгэр Бырабыытылыстыба 365 №-дээх дьаһалынан бигэргэтиллибитэ. Ыраас иһэр уунан хааччыйар блочнай-модульнай станциялар Өрөспүүбүлүкэ 5 улуустарыгар турбуттара: Бүлүү улууһугар -1 (Халбаакы нэһилиэгэр), Үөһээ Бүлүү улууһугар – 4 (Хоро, Кэнтик, Нам, Балаҕаннаах нэһилиэктэригэр), Ньурба улууһугар – 1 (Күндээдэ нэһилиэгэр), Сунтаар улууһугар – 7 (Бүлүүчээн, Кириэстээх, Бордоҥ, Күндэйэ, Туойдаах, Устье, Элгээйи нэһилиэктэригэр), Миирнэйгэ – 1 (Сүлдьүкээр нэһилиэгэр) тутуллан үлэлии тураллар. Ити сыалга үбүлээһинэ – 1 миллиард 937 мөлүйүөн солкуобай, ол иһиттэн 833 мөлүйүөн солкуобайа «АЛРОСА» Акционернай Хампаанньа үбүлээтэ.
Саха сирэ Хотугулуу Илин федеральнай уокурукка оптоволоконнай сибээһи киллэриигэ инники күөҥҥэ сылдьар. Ситим тардыыта – 3500 км ордук тутуллан, олохтоох нэһилиэктэри хапта. 2021 сылга ити хайысханан 1221 социальнай эбийиэктэр хабыллыахтаахтар.
2018 сылга ахсынньы ыйга Дьокуускай куоракка Уһук Хотугулуу Илин уокурукка бастакынан (IT-парк) үрдүкү паарка технологията арыллыбыта. Ол сыл 119 хампаанньа хабыллан үлэтин саҕалаабыта, 131 сана үлэ миэстэтэ арыллыбыта. 2020 сылга эбии: Сунтаарга, Мэнэ-Ханаласка, Намҥа, Орто Халымаҕа, Ньурбаҕа арыллан үлэлии тураллар. 2024 сылга диэри: 17 , онтон 2035 сылга диэри – 35 IT-пааркалар арыллан үлэлииллэрэ былааннанар.
2019 сыл сэтинньи ыйга билиҥҥи туругунан саамай улахан иэннээх өрүһү туоруур муоста Ньурба Мархатыгар арыллан үлэҕэ киирбитэ. Онно эбии өссө Түүкээн уонна оччугуй Ботуобуйа үрэхтэри туоруур муосталара тутулланнар таһаҕаһы тиэйии үлэтэ, дьон сырыыта табыгастаах буоллулар. Өрөспүүбүлүкэ хас да улууһугар, ол иһигэр Үөһээ Бүлүүгэ аэропорт дьиэлэрэ тутуллан үлэҕэ киирбиттэрэ. Бүлүү өрүһү Үөһээ Бүлүү өттүнэн туоруур муоста тутуутугар 20 миллиард солкуобай көрүллэрэ быһаарылынна.
Хотугу Илин федеральнай уокурук сайдыытыгар стратегическай суолталаах Өлүөнэ өрүһү туоруур муоста тутуллуута 2021 сылтан саҕаланыахтаах.
Саамай улахан ситиһиинэн дьон олоҕор, доруобуйатыгар ураты оруоллаах бүтүн өрөспүүбүлүкэтээҕи сүрэх-тымыр ыарыылары эмтиир киин тутуута буолар. Федеральнай хааһынаттан үбүлэнэн 2021 сылга улэҕэ киириэхтээх.
Саха сиригэр олус сүҥкэн суолталаах онкологическай киин 2023 сылга диэри тутуллан улэҕэ киириэхтээҕэ былааннанар. Бу үлэлэргэ 10 миллиард солкуобай үбүлээһин көрүлүннэ.
2019 сыллааха атырдьах ыйыгар Судаарыстыбыннай - чааһынай партнерствонан 28,2 тыһыынча квадратнай иэннээх Арктика эпос, искусство киинин уонна Судаарыстыбыннай филармония эбийиэгин тутуллуутугар 9,9 млрд. солкуобайдаах сөбүлэҥ түһэрсиллибитэ.
Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Айсен Сергеевич Николаев 3 сыл устата үлэлээбит кэмигэр сылларынан аахтахха:
2018 сылга: - 54 социальнай эбийиэктэр; ол иһигэр 2135 миэстэлээх 10 оскуола, 2156 миэстэлээх 23 оҕо уһуйааннара, орто анал үөрэхтээһин, эбии үөрэхтээһин тэрилтэтигэр 2 эбийиэк. Доруобуйа харыстабылыгар – 2 эбийиэк, култуура кииннэрин тутууга – 10 эбийиэк уонна 5 успуорт киин эбийиэктэрэ тутуллан үлэҕэ киирбиттэрэ.
2019 сылга - 54 социальнай эбийиэктэр, ол иһигэр: 1550 миэстэлээх 7 оскуола, 2515 миэстэлээх 22 о5о уһуйааннара, интернаттар, 10 ФАП, Алдан улууһугар психоневрологический интернат дьиэтэ, 7 култуура киинэ уонна 6 успуорт кииннэрэ тутуллан үлэлии тураллар.
2020 сылга - 51 социальнай эбийиэктэр, ол иһигэр: 1858 миэстэлээх 9 оскуола, эбии үөрэхтээһин киинэ, 1784 миэстэлээх 10 оҕо уһуйааннара, доруобуйа харыстабылыгар 20 эбийиэк, 4 култуура киинэ уонна 7 успуорт киинэ үлэҕэ киирбиттэрэ.
Өрөспүүбүлүкэ олоҕор ураты суолталаах тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар 2021 сылга урукку өттүгэр көрүллүбэтэх элбэх үбүлээьин 4 миллиард солкуобай көрүлүннэ. Ол иһигэр кэтэх ыал ыанар ынаҕын төбөтүгэр 35 тыһыынча солкуобай уонна бааһынай, тэриллиилээх хаһаайыстыбалар туттарар биир киилэ үүттэригэр 50 солкуобай корулуннэ. Итинтэн ынах төбөтүгэр 1,3 миллиард, үүт соготуопкатыгар 2,8 миллиард, көрүлүннэ. Ил Дархан Айсен Сергеевич кэтэх ыалы өйүүр мэхэньииһимин тыа сиригэр сүөһү иитэр ыал өйөөн, 65-70% - 35 тыһыынчанан хас биирдии ыанар ынахтарын төбөтүгэр ыланнар үөрдүлэр-көттүлэр. Өрөспүүбүлүкэ баһылыгар махтаннылар.
Арассыыйа бэрэсидьиэнэ В.В. Путин Федеральнай мунньахха туһаайан этиитигэр эрэгийиэннэр нэһилиэктэрин гаас ситимигэр холбуур туһунан улахан этии оҥордо. Саха сиригэр бу хайысхаҕа элбэх үлэлэр бараллара былааннанар. Ол иһигэр Үөһээ Бүлүү улууһун өрүс уҥуоргу нэһилиэктэрэ гаас ситимигэр холбонуохтара диэн улахан эрэл үөскээтэ.
Өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханыгар Айсен Сергеевичка Саха сирин сайдыытыгар өссө даҕаны айымнньылаах үрдүк ситиһиилээх үлэни-хамнаһы баҕарабыт.
Степан Дмитриев,
Үөһээ Бүлүү улууһун Балаҕаннаах нэһилиэгин баһылыга, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.
