ОТ ЫЙА – ААН АЛАХЧЫН ХОТУН ЫЙА, ТОХСУННЬУ ЫЙЫ БАТЫҺАР
Бэс ыйын 21 күнүттэн от ыйын 12 күнүгэр диэри кэми Тунах куйааһа дэнэр. От ыйын 13-20 күннэрэ – Саары куйааһа.
Оттон от ыйын 21 күнүттэн ый бүтүөр диэри – Хаптаҕас куйааһа. От ыйа – сайын үгэнэ, сайын оройо. От-мас сибэккитэ, туорааҕа барыта ситэр, тыллар. Үрэх кытылыгар сардаана сибэкки тэтэрэ кыыһар. Чараҥнарга дьэдьэн буһар, сыһыылар-үрэхтэр саҕаларыгар хаптаҕас, моонньоҕон ситэр. Күн ортотугар түһэр сиккирэс тыал от-мас сиэмэтин ыһар. Сир-дойду аайы – сибэкки ыһыаҕа. Көтөрдөр оҕолорун көтүтэллэр. Төрөппүттэрэ кинилэри батыһыннара сылдьан көтөргө, аһылыктарын булунарга үөрэтэллэр. Саха сиригэр от хомуура саҕаланар. Отчуттар аҕыс ыйдаах ыарахан кыстыгы эрэйэ суох туоруур туһугар элбэх оту оттуурга дьулуһаллар. Оҕолуун-уруулуун бука бары ходуһаҕа тахсаллар.
Саха оттуур кэмин үс таҥаранан бэлиэтиир:
От ыйын 12 күнэ — Бөтүрүөп, окко киирэр кэм. Ону баттаспакка хойутаабыт дьон «абааһылар мунньахтарын» кэнниттэн, от ыйын 15 күнүттэн киирэллэр.
Атырдьах ыйын 2 күнэ – Ылдьыын, хотуур ортото;
Балаҕан ыйын 14 күнэ – Сэмэнэп, от үлэтин бүтүүтэ.
Үгүс киһи от ыйын 13 күнүгэр буолар “абааһылар мунньахтарыттан” куттанар-дьаарханар. Абааһылар мунньахтара от ыйын 12 күнүгэр түүн 12 чаастан сарсыныгар – от ыйын 13 күнүн түүн 12 чааһа туолуор диэри – салҕанан барар. “Ол дьон” мунньахтыыр кэмнэригэр айдааран, тыаһаан-ууһаан, улаханнык күлэн-салан, тыастаахтык үлэлээн болҕомтолорун тардыбат ордук. Ол туох да үтүөнэн түмүктэниэ суоҕун сөп.От ыйын 17-27 күннэригэр кураан кэм турар. Ону үлүмнэһэн оттуурга кыһаллыахтаахпыт. Онтон от ыйын 28-30 күннэригэр, үгэс курдук, ардахтаах күннэр туруохтара.2021, 2022, 2023 сс. – Күммүт актыыбынаһа муҥутуурдук үрдээбит кэмнэрэ. Бу сыллары этэҥҥэ мүччү түстэхпитинэ, кураан уҕараан, өҥ дьыллар кэлэн барыахтара.Онон бу уустук кирбии кэми хардарыта көмөлөсүһэн этэҥҥэ туоруоҕуҥ.
От ыйын билгэтэ
- От ыйын 3 күнэ. Бу күн ардаатаҕына, ый былаһын тухары ардыа.
- От ыйын 7 күнэ. Сир симэхтэрэ сибэккилэр ситэр кэмнэрэ, эмтээх оту хомуйар кэм.
- От ыйын 12 күнэ. Бөтүрүөп таҥара күнэ. От сиэмэтэ ситэр. Окко киирэр кэм. Өҥүрүк куйаас. Бөтүрүөп ардаҕа түстэҕинэ, күһүнүгэр бурдук, отон, тэллэй дэлэй буолуо.
- От ыйын 13 күнэ. Хотуурдаах Кунай күнэ, абааһылар мунньахтара. Бу күн оту охсуллубат.
- От ыйын 14 күнэ. Оҕуруоттан сыыс оту ыраастыыр кэм. Бу күн сыыс оту ылҕаатаххына – үүнүүҥ үрдүк буолуо.
- От ыйын 21 күнэ. Борокуоппайап таҥара күнэ. Кус оҕото ситэр, дьэдьэн буһар. Үчүгэй дьылга кэҕэ Борокуоппайапка диэри этэр.
Самаан сайын – ыам ыйын 22-титтэн от ыйын 21 күнүгэр диэри кэм.
Илгэ сайын – бэс ыйын 21-титтэн от ыйын 20 күнүгэр диэри. Саары куйааһа.
Ийэ сайын – от ыйын 22-титтэн атырдьах ыйын 17 күнүгэр диэри.
Быйыл – 3 сыл устата турбут куйаас, кураан сайыннары түмүктүүр сайын.
Бу ыйга үгүс улуустарга былырыыҥҥыга тиийбэт сылаас туруо. Ол оннугар ый 3-с декадатыгар, ордук киин улуустарга, ардахтаах буолуо. II декадаҕа үгүс киин улуустарга балайда куйаарыа. Ардах улуустарынан араастаан түһэр чинчилээх. От ыйын II-III декадаларыгар быстах-быстах күүстээх, этиҥнээх дохсун ардах түһэрэ сылыктанар. Быйыл тобурах түһэрэ хайа да сыллааҕар элбэх уонна кутталлаах буолуо. Сорох сирдэргэ кураанах этиҥнээх буолан, уот турар куттала элбиэҕэ.Быйыл сайыҥҥы түүннэр ичигэс буоланнар (+15, +20), от-мас, сир аһа, оҕуруот аһа үчүгэйдик үүнүө.
Илин эҥээр улуустара:
Бу ый илин эҥээр улуустарыгар былырыыҥҥытынааҕар сөрүүн буолуо. Ол оннугар II-III декадаларга түүнүн сылыйан, ардаан, от үүнэригэр үчүгэй дьыл буолуо.
Бу ый I декадатыгар түүнүн арыый сөрүүн, күнүһүн балайда сылаас буолуо. Күнүһүн – +21, +25, түүнүн – +10, +13.
II декадаҕа күнүһүн – +24, +26, түүнүн – +16, +18.
III декадаҕа күнүһүн – +24, +26, түүнүн – +15, +16.
Киин улуустар:
Бу ый I декадатыгар күнүһүн – +28, +30 кыраадыс куйаас, түүнүн – +15, +19.
II декадаҕа күнүһүн – +24, +28, түүнүн – +17, +19.
III декадаҕа күнүһүн – +23, +26, түүнүн – +15, +18.
II-III декадаларга быстах этиҥнээх ардахтар түһүөхтэрэ.
Бүлүү сүнньүн улуустара:
Бүлүү эҥээринээҕи улуустарга, киин улуустары кытта тэҥнээтэххэ, күнүһэ – сөрүүн соҕус, түүнэ биллэ сылаас буолуо. Ардаҕа аҕыйах буолан, оттуурга үчүгэй күн-дьыл туран биэриэ.
Бу ый I декадатыгар күнүһүн – +20, +24, түүнүн – +14,+18.
II декадаҕа күнүһүн – +25, +28, түүнүн – +16, +20.
III декадаҕа күнүһүн – +24, +26, түүнүн – +16, +19.
Өлүөхүмэ, Алдан, Нерюнгри:
Соҕуруулуу-арҕааҥҥы улуустарга кэмигэр сөҥүүлээх буолара сабаҕаланар, II-III декада ардахтаах буолуо. Куйааһын чааһынан – былырыыҥҥыга тиийбэт.
От ыйын I декадатыгар күнүһүн – +23, +27, түүнүн – +13, +16.
II декадаҕа күнүһүн – +22, +27, түүнүн – +16, +20.
III декадаҕа күнүһүн – +23, +26, түүнүн – +15, +18.
Өймөкөөн:
Өймөкөөн улууһугар, төһө да былырыыҥҥытыгар тиийбэтэр, сылаас ый буолуо. I уонна II декадаларга быстах, күүстээх этиҥнээх ардахтаах, оттон III декадатыгар үс уһун ардахтаах буолууһу.
Бу ый I декадатыгар күнүһүн – +18, +21, түүнүн – +11, +14.
II декадаҕа күнүһүн – +20, +23, түүнүн – +14, +17.
III декадаҕа күнүһүн – +20, +23, түүнүн – +13,+15.
Дьааҥы улууһа:
Дьааҥы улууһугар от ыйа былырыыҥҥытынааҕар сылаас уонна балай эмэ ардахтаах буолуо. I декадаҕа этиҥнээх уонна көннөрү ардах биллэр буоллаҕына, II-III декадаларга уһун ардахтар түһүөхтэрэ.
I декадаҕа күнүһүн – +17, +19, түүнүн – +9, +12.
II декадаҕа күнүһүн – +15, +23, түүнүн – +13, +18.
III декадаҕа күнүһүн – +20, +21, түүнүн – +12, +14.
Халыма, Индигиир улуустара:
Халыма-Индигиир эҥээринээҕи улуустарга, былырыыҥҥыга холоотоххо, арыый сөрүүн уонна ардахтаах
I декадаҕа күнүһүн – +19, +23, түүнүн – +8, +12.
II декадаҕа күнүһүн – +19, +22, түүнүн – +15, +18.
III декадаҕа күнүһүн – +18, +22, түүнүн – +10,+13.
Анаабыр, Өлөөн, Булуҥ улуустара:
Хотугу Муустаах байҕал эҥээригэр от ыйын I декадатыгар түүнүн да, күнүһүн да арыый сөрүүн буолуо. Ый иккис аҥаарыгар биллэ сылыйара күүтүллэр.
Бу ый I декадатыгар күнүһүн – +2, +5, түүнүн – +1, +3.
II декадаҕа күнүһүн – +10, +12, түүнүн – +6, +8.
III декадаҕа күнүһүн – +10, +13, түүнүн – +6, +8.
Тускул.
Хаартыска: turikz / gid.cz
