Хахсаат тыаллаах күһүн кэллэ. Саахал кэнниттэн дьон уоскуйа быһыытыйда. Ол эрээри быһыы-майгы хайдаҕый? Хоромньуну аахтылар дуо? Маннык хатыламматын туһугар туох миэрэни ылан эрэллэрий? Бу боппуруостарга ОНФ, ОП уонна ОЭС холбоһуктаах мунньах ыыттылар.
Мунньахха кэлбит Роспотребнадзор, Росприроднадзор, Ростехнадзор уонна “Балык хаһаайыстыбата” (Росрыболовство) диэн тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ, уобарастаан эттэххэ, “уот кутааҕа” түбэстилэр. Тириппит-хоруппут сирэйдэриттэн, мүлүк-халык тутталларыттан буруйдаммыттара, сүр баттаппыттара көстөргө дылы. Эбиитин ОНФ солбуйааччы бэрэссэдээтэлэ Александр Жураковскай: “ОНФ лиидэрэ - Владимир Путин. Онон эһиэхэ ханнык баҕарар ыйытыыны биэриэхпитин сөп”, - диэбитэ суостаахтык иһилиннэ. Дьоммут бүк түһэн хааллылар.
“Бүлүү уутун иһиэххэ сөп”
Роспотребнадзор солбуйааччы бэрэссэдээтэлэ Наталья Борисова улуустарынан Бүлүү өрүскэ иһэр уу кэнники анаалыстарын билиһиннэрдэ. Дьон доруобуйатыгар, олоҕор быһаччы эппиэттиир тэрилтэ тутаах үлэһитин эппиэтиттэн “Бүлүү өрүс уутун туттуохха да, ИһИЭХХЭ да сөп” диэн өйдөннө. Ол эбэтэр, уу туруга биллэ тупсубут, ирдэбилгэ эппиэттиир буолбут.
Онуоха уопсастыбанньыктар бу соторутааҕыта эрэ Ньурба олохтоохторо “ууну иһэр кыахпыт суох, син биир кирдээх” диэбиттэрин санаттылар. Санэпидемиология үлэһитэ “уу иһэргэ-туттарга СанПиН ирдэбилигэр барытыгар эппиэттиир” диэбитин кубулуппата.
РИАЦЭМ: “Ууга металл баар”
СӨ Айылҕа харыстабылын министиэристибэтин иһинэн үлэлиир Экология мониторинын киинин (РИАЦЭМ) салайааччыта Лена Волкова кирдээх уу иккис долгунун кэпсээтэ: “Кирдээх уу иннигэр устан испит 60-70 км. усталаах уу ураты туруктаах – көрдөххө, көннөрү уу курдук ыраас, ол эрээри биилтирдэммэт”, - диэн. Салгыы “Уу састааба ууну хантан ыларгыттан тутулуктаах - үөһэттэн эбэтэр түгэхтэн. Холобур, үөһэттэн ылар буоллахха, уу хаачыстыбата бэтэрээнэн буолбут курдук. Бириэмэ да син ааста, онон били кирдээх уу “взвешеннэй эттиктэрэ” аҕыйаан эрэр. Роспотребнадзор да, РИАЦЭМ да анаалыска ууну оннук ылаллар. Ол эрээри, ууну түгэхтэн ылар буоллахха, састаабыгар араас металл баара көстөр”, - диэтэ. Аны сорох металл көҥүллэнэр нуорманы (ПДК) быдан куоһарар үһү...
“Итэҕэйдибит”
Суруналыыс, уопсастыбанньык Владислав Коротов: “Роспотребнадзору итэҕэйэн, дьон “ууну иһиэххэ сөп” диэн уоскуйан эрэр. Оччотугар эмиэ бутулларыгар тиийэр дуо? Лена Семеновна, бу ууну иһиэххэ сөп дуо?” – диэн быһаччы ыйытта.
Л.С. Волкова: “Мин бу ууну иһиэм суох этэ”, - диэн аһаҕастык хоруйдаата. Ол эрэн “ситэри ыраастаабакка эрэ” диэн эбэн биэрдэ. Хайдаҕын да иһин, баары баарынан эппитин иһин хайгыахха сөп.
Даҕатан эттэххэ, РИАЦЭМ анаалыһын түмүгүн дьон-сэргэ бастаан саарбаҕалыыра. Иван Степанов: “Биһиги, уопсастыбанньыктар, харчы хомуйан атын куораттарга тутулуга суох лабаратыарыйаларга ууну анаалыска ыыталаабыппыт. Анаалыс түмүктэрэ РИАЦЭМ киэнин курдук буолбуттара”, - диэтэ. МГУ, Инвитро диэн аккредитациялаах лабаратыарыйалар оҥорбут анаалыстара РИАЦЭМ түмүктэригэр майгынныылларын көрөн, дьон санаата уларыйда. “Итэҕэйдибит. Ол эрээри “доверяй - но проверяй” диэн баар”, - диэтэ уопсастыбанньык.
***
Улуустарга бодобуостар сылаангаларын дириҥҥэ быраҕан, ууну обортороллор. Ол эбэтэр, ууну дириҥтэн ылар буоллахтарына, бу уу иһэргэ туттуллуон сөп дуо? “Тыа сирин боростуой олохтооҕо, тиийиммэт-түгэммэт киһи, бытыылкалаах, ыраастаммыт ууну атыылаһар кыаҕа суох. Оччотугар бу өрүс уутун иһэригэр тиийэр, Роспотребнадзор көҥүллээбит буоллаҕына”, - диэтэ В.Коротов.
Сунтаар улууһуттан уопсастыбаннай бэрэстэбиитэл Владимир Егоров: “Сунтаар улууһугар “өрүс уутун иһиэххэ-туттуохха сөп” диэбиттэрэ икки нэдиэлэ буолла. Билигин уу өссө да ыраастана илик диэн буоллаҕына, тохтотон эриэххэ сөп дуо ити көҥүлү?” – диэн ыйытта. Хоруй “ууну ыраастаан баран биирдэ иһиэххэ сөп” диэн буолла. Ол эбэтэр, анал тэрилинэн ыраастаммыт ууну. “Өрүс уутун иһиэххэ сөп” диэбит Н.Б. Борисова Сунтаартан аҕалбыт бытыылкалаах ууларын “иһэртэн туттунабын” диэтэ...
Ким боломуочуйатай?
“Кирдээх уу Эдьигээҥҥэ тиийбит, салгыы Өлүөнэнэн барда. Ити нэһилиэнньэлээх пууннар олохтоохторугар эмиэ куттал суоһуур. Эдьигээн уутун анаалыһын ылбаккыт дуо?” – диэн ыйыттылар. Роспотребнадзор үлэһитэ онуоха ДьУоХХ, муниципалитеттар эмиэ иһэр уунан хааччыйарга боломуочуйалаахтарын санатта. “Чунуобунньуктар ыйытыыттан хайдах куотуналларын билэбит. Баһылыктар эмиэ эппиэти сүгэллэрэ буолуо эрээри, саамай улахан ирдээччи, хонтуруоллааччы – эһиги. Ону умнар табыллыбат”, - диэн ыйдылар киниэхэ уопсастыбанньыктар. Эдьигээҥҥэ анал лабаратыарыйа суох, Булуҥҥа баар эбит. Онон анаалыһы Булуҥҥа оҥоруохпутун син диэтилэр. Аны Роспотребнадзор управлениетыгар Эдьигээн улууһуттан былааны таһынан бэрэбиэркэ ыытар туһунан туох да сайабылыанньа киирбэтэҕин эттилэр. Ол эбэтэр, олохтоохтортон эмиэ актыыбынас ирдэнэр диэн өйдүөххэ сөп.
Бырагыраама наада
Кристина Егорова улуустарга уу эбийиэктэригэр булгуччулаах производственнай хонтуруол хаста ыытылларын туоһуласта. Иһэр уу хаачыстыбатын сылга биирдэ толору химическэй анаалыс оҥорон бэрэбиэркэлиибит диэтэ, Роспотребнадзор үлэһитэ. “Сылга биирдэ - аҕыйах. Кыбаарталга биирдэ ыытыахтааххыт. Уопсайынан, итиннэ анал бырагыраама баар буолуон наада”, - диэбиккэ, Роспотребнадзор бэрэстэбиитэлэ эмиэ: “Ол - миэстэтигэр баар уорганнар боломуочуйалара”, - диэн быһаарда.
Хоромньуну хайдах ааҕаллар?
Бастаан буолбут айдааннаах мунньахтарга Росприроднадзор управлениетын салайааччыта Виктор Семенов сылдьара. Кини тылыттан-өһүттэн “Бу мин дьыалам буолбатах” диэх курдук сыһыан көстөрө. Тугу да билбэтэх-көрбөтөх, туохха да эппиэттээбэт курдук туттарыттан абаран, биир мунньахха ОНФ-лар уутун-хаарын үчүгэй аҕайдык “ыкпыттара”. Бэл: “Дуоһунаскар эппиэттииргин дуу, суох дуу – Москубаҕа тиийэ ирдэһиэхпит”, - диэн суоһурҕаммыттара. Онон бу сырыыга солбуйааччыта Сергей Сивцев кэлбит. Уопсастыбанньыктар кини үрдүгэр түстүлэр. “Саахалы кэмигэр биллэрэллэрин курдук, туох миэрэни ылынныгыт? Туох ирдэбили туруордугут?” – диэн туоһулаһа сатаатылар да, күттүөннээх харданы ылбатылар. Саайтарыгар Бүлүү өрүскэ оҥоһуллубут хоромньу суумата ыйыллыбытын тоҕо түргэн үлүгэрдик хомуйан кэбиспиттэрин, ону ханнык ньыманан аахпыттарын ыйыталаһа сатаатылар да, чуолкай хоруй иһиллибэтэ.
Итиннэ биири бэлиэтиир наада. Бүлүү өрүскэ хоромньу оҥоһулунна диэн ону дакаастыыр үлэ бөҕөтө барда, болҕомто уурулунна. Ол эрээри кирдээх уу салгыы Өлүөнэҕэ киирэн, Эдьигээнинэн салгыы барда. Онуоха Роспотребнадзор даҕаны, Росприроднадзор даҕаны кыһаллыбатылар. Оттон кирдээх уу билигин Булуҥҥа тиийэн эрэр диэн буолла.
Уопсайынан, кымньыылаатахха эрэ хамсыыллар дуу? Буолан бүппүтүн эрэ кэннэ “уһукталлар” дуу? Эрдэттэн хонтуруол ыытыллар дуо диэн ыйыталаспыкка, “сокуон быһыытынан, былааны таһынан бэрэбиэркэ үс сылга биирдэ ыытыллар” диэн буолла. Хонтуруоллаан да улаханнык абырыа суохтар... С.Сивцев ыксаан: “Эһиги биһигини аһара кыайымаҥ, ол оннугар хампаанньалары дьарыйарга көмө буолуҥ!” – диэн ааттаста.
“Накат оҥороору гынаҕыт дуо?”
Ростехнадзор отделын начаалынньыга Олег Ламентовскайга элбэх ыйытыы киирдэ. Бу тэрилтэ бастакыттан даҕаны: “АЛРОСА гидротэхиниичэскэй тутуулара регистрациялара суоҕунан ону бэрэбиэркэлиир кыахпыт суох”, - диирэ. Бу да сырыыга ол уларыйбата. Ол эрэн, борокуратуура туруорсан, былааны таһынан син бэрэбиэркэ ыыппыттар. “Регистрациялатар ким эбээһинэһэй?” – “Хаһаайын бэйэтэ”. Оччотугар хаһаайын саатар эрэ регистрациялаппакка сылдьар буоллаҕа!
Кэтиир-маныыр, хонтуруоллуур уорган эбит буоллаҕына, регистрациялатары ирдиэхтээх буолбатах дуо? Бу хас сыл ааста, ол тухары “суох” курдук эрээри “баар” гидротэхиниичэскэй эбийиэктэр үлэлии аҕай турбуттар – саахал тахсыар диэри! Арай хонтуруол “ийэтэ-аҕата” Ростехнадзор эрэ ону көрбөт эбит... Буолумуна. Ким алмаастаах аарыманы дьарыйыай?!
Тэрилтэлэри уопсайынан, хайдах бэрэбиэркэлииллэрин ыйыталаспыкка “докумуоннарын көрөн” диэн буолла. Михаил Черосов, ОЭС солбуйааччыта: “Ол аата, бу сыллар тухары хампаанньа “туфта” докумуоннары бэрэбиэркэлэтэ олорбут буолан тахсар. Анал үөрэҕэ, бэлэмэ суох ким баҕарар кэлэн докумуоннары көрөн, “барыта үчүгэй” диэн илии баттыан сөп?!” – диэтэ.
Ити токкоолоһууттан Ростехнадзор бэрэстэбиитэлэ: “Эһиги “накат” оҥоро сатыыгыт дуу, тугуй?!” – диэн кыйаханан турда. Арааһа, хайа дьыалатын эколога үөрэхтээх Кристина Егорова бу тэрилтэ боломуочуйаларын, ханнык сокуон-нуорма, ыстатыйа баарын барытын бэркэ билэр буолан, ону кутан-симэн “буулаабытыттан” кыыһырда быһыылаах. Ил Түмэн дьокутаата Сулустаана Мыраан туран бэрт дьиппиэнник: “Манна дьон доруобуйатыгар, олоҕор куттал суоһуурун туһунан кэпсэтии бара турар. Ким да “накат” оҥорбот! Биһиги эһигиттэн, хонтуруоллуур уорганнартан, дьыала ис дьиҥэ хайдаҕын билээри ыйыталаһабыт!” - диэн “оннун булларда”.
“Өлбүт балык суох – хоромньу суох”
Балык хаһаайыстыбатын (Росрыболовство) Саха сиринээҕи салаатын солбуйааччыта Вячеслав Толстоуховтан бу саахал түмүгэр өрүс балыгар туох хоромньу оҥоһуллубутун ыйыталастылар. Ону: “Биир даҕаны өлбүт балык уста сылдьар түбэлтэтэ бэлиэтэммэтэ”, - диэтэ. Ол эрэн, кэпсииллэринэн, Сунтаар балыксыттара ньылбырыйа сылдьар куһаҕан балыгы туппуттар. Ону “биһиэхэ миэстэтиттэн туох да сайабылыанньа киирбэтэҕэ” диэтэ. Уопсайынан, Бүлүү өрүскэ бырамыысыланнай балыктааһын суох, дьон сииригэр эрэ балыктыыр, онон хоромньуну ааҕар кыаллыбат диэх курдук өйдөөтүбүт. Уопсастыбанньыктар “балыкка оҥоһуллубут хоромньу харахха сонно көстүбэт. Билигин барыта үчүгэй курдугун иһин, саас биллиэ” диэн уоскуйбатылар.
***
СӨ Баһылыга Айсен Николаев бастакы ыйааҕа - экологияҕа куттала суох буолуу туһунан. Дьон-норуот “тулалыыр эйгэ харыстабылыгар, куттала суох буолууга болҕомто уурулунна”, “өрөспүүбүлүкэ бэлиитикэтин биир сүрүн хайысхата – экология буолла” диэн сүрдээҕин үөрдэ.
Ол эрэн сотору буолан баран Аҕа баһылык “Бүлүү өрүскэ улахан хоромньу оҥоһуллубата” диэтэ. Оттон Росприроднадзор саайтыгар “хоромньу кээмэйэ – 22,1 млрд. солк.”, - диэн сонун суруллан баран, сарсыныгар тоҕо эрэ сотуллан хаалла. Бу араас ыйытыыны, итэҕэйбэт буолууну үөскэттэ.
Бастакы айдаан, араллаан ааһан, билигин сытыы боппуруостары быһаарыы, ону суут-сокуон таһымыгар быһаарсыы дьэ саҕаланыа турдаҕа. Уопсастыбанньыктар “бу саахалга улахан сөҥүү түспүтэ, даача даамбата алдьаммыта төрүөт буолла” диэн санаа иэҕиллэн эрэриттэн дьиксинэбит диэн аһаҕастык этэллэр. Федеральнай боломуочуйалаах уорганнар бү түбэлтэҕэ буруйдаахха кырдьыктаах уонна толору ирдэбили туруораллара наада.
Нина ГЕРАСИМОВА.
Хонтуруол боломуочуйатын төннөрөргө
Александр Жураковскай (ОНФ):
- Роспотребнадзор “ууну иһиэххэ сөп” диир эрээри, ууну төһө дириҥтэн ылбытын билбэт. Оттон дириҥтэн ылыллыбыт уу кирдээх диэн буолла. Аны, Өлүөнэ өрүскэ оҥоһуллубут хоромньу тоҕо ааҕыллыбата? Ону уопсастыбанньыктар ыйан-кэрдэн биэрдэхпитинэ биирдэ, ааҕаары күүтэн олороллор дуо?! Бу – дьиҥнээх халаатынас.
Хата, Роспотребнадзор лиссиэнсийэни тохтоторго диэн ирдээбит. Хомойуох иһин, ол информацияны тута суох гыннылар. Оттон Ростехнадзор “регистрациялаах эрэ эбийиэктэри көрөбүн” дии олорор. Туохха туһалааҕый, маннык хонтуруол?!
Уопсайынан, федеральнай уорганнар бэйэлэрин эбээһинэстэрин ситэ-хото толорботторунан хонтуруоллуур, кэтиир-маныыр боломуочуйалары эрэгийиэннэргэ төннөрөр, биэрэр уолдьаста. Бу биһиги эрэ эрэгийиэҥҥэ турар кыһалҕа буолбатах. Атын да субъектар маннык боппуруоһу туруораллар. Оччоҕо эрэ эрэгийиэн социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыыта, ону кытта экологияҕа куттала суох буолуу дьиҥнээхтик көрүллүө, быһаарыллыа этэ.
