Сунтаар улууһа араас хабааннаах тиэхиньикэнэн тылбыытыгар тиийэ туолан турар. Балартан саамай көстүүлээхтэрэ, кыахтаахтара – ньиэп-гаас хампаанньаларын тиэхиньикэтэ. Дьэ, араас да массыыналардаах буолар эбиттэр. Аны, тэриэбэ тиэйэр массыыналара бу саҥаларын, бөдөҥнөрүн!Субу хаартыскаларга «Сургутнефтегаз» тиэхиньикэтин холуоннатын, Кириэстээх сэлиэнньэтиттэн Бүлүү өрүс уҥуор, Сэрии Киирбит утары аартыкка хаартыскаҕа түһэрбитим. Ол кэмҥэ биир суоппар кыйаханан, миэхэ суоһурҕаныах, тахсан быһаарсыах курдук буолбута. Ону суруналыыс дастабырыанньабын куду анньан балаһыанньаны сымнаттым.
Ньиэп, гаас көрдөөччүлэр Бүлүү уонна Өлүөнэ өрүстэр икки ардыларынааҕы тыаларга кэлбиттэрэ быданнаата. Аар тайҕа аны булт-алт туоната буолбакка, ньиэп-гаас хостонуутугар бэлэмнэнэр, лиссиэнсийэлээх учаастактар буолан хааллылар. Сахабыт сирин салалтата, төрүт олохтоох дьон, былыр-былыргыттан эһэлэрэ, хос эһэлэрэ бултаабыт, балыктаабыт тыаларыгар, үрэхтэригэр көҥүл сылдьыыларын кыайан көмүскээбэтэ, дьөрү кыттыспата. Бэйэтин дьаалатынан ыытта. Холобур, 2017 сыл атырдьах ыйыгар, Сунтаарга публичнай истиилэри ыыппыт “Сургутнефтегаз” Бүлүүчээн үрэх баһын дириҥник чинчийэргэ, Саха сирин салалтатыттан «добуруо» ылан, «Вилючано-Джербинский» тургутар-чинчийэр учаастак тэрийэн турар. Аны ол диэки бултуу барар табыллыбат буолан турар! Онтуларыҥ дьорҕоотуран, нэһилиэнньэлээх пууннартан букатын чугас сылдьаллар. Оччотугар, тоҕо биир да дьокутаат, юрист, дьон олорор, сүөһүнү мэччитэр, сир астыыр, бултуур сирин көмүскүүр сокуон хараҕынан ыйыыны, сэмэни-бэлиэтээһини оҥорбото?
Арассыыйа сокуонун иитинэн кадаастыр, сири тыырыы-чэрчилээһин быһыытынан, тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар дьон олорор, сайылыыр сирдэрэ чопчу ыйыллыбыт, ханнык эмит көмүскэллээх, хаххалаах буолуохтаахтар этэ. Суох! Кириэстээхтэн аҕыс биэрэстэлээх кирбиигэ, Түбэ диэки барар баҕарахтарга, алаастарга урут олохтоохтор оттуур, ойуурга сир астыыр этилэр. Чаачах Түбэтин аартыгар, Мииринэйдиир суол кытыытыгар, кириэстээхтэр куруук оттууллара. Билигин ол диэки кириэстээхтэртэн ким да быкпат буолан турар. Ити сирдэри «Сургутнефтегаз» бобуччу харбаан ылла. Манна базалара балачча өр турда. Ааспыт сылларга богуончук арааһа турбута. Олору быйыл сорохторун атын сиргэ көһөрбүттэр. Билигин “СНГ” диэн улахан суруктаах биир болуок хаалан турар. Ол оннугар атын ньиэп-гаас көрдөөччүлэр, Кириэстээхтэн көс курдук тэйиччи Моомура үрэҕэр кэлбиттэр.
Урут бу туох да сүрдээх баай бултаах, киэҥ оттонор ходуһалардаах, Бүлүү өрүскэ Түбэ ойоҕоһунан түһэр үрэх этэ. Дэлэҕэ, аҕыйах сыллааҕыта Моомураны нэлэччи оттотоору, үрэх дулҕалаах, аабылаах сирдэрин Тимур Ордахов биригээдэтэ сирин ыраастаан тупсарыа дуо? Билигин ол үлэ халтай барбыт курдук. Ньиэп-гаас көрдөөччүлэр от үрэххэ кими да чугаһаппаттар!
Былыр Бүлүү Эбэттэн Моомура көҥүһүнэн күстэх, алыһар үөһээ эйимнэрин диэки өксөйөр ахан этэ. Билигин олус диэн хараастыылаах балаһыанньа үөскээтэ.
Суруналыыс буоларым быһыытынан, ньиэби-гааһы хостуур улахан хампаанньалар, Сунтаар улууһугар тугунан дьарыктаналларын туһунан суруйбакка хааларым төрүт сатаммат. Аны экологтарбыт, айылҕаны харыстааһыҥҥа быһаччы сыһыаннаах дьоммут, бу үлүгэрдээх сэбилэниилээх, модун тиэхиньикэлээх ньиэп-гаас хампаанньалара, Сунтаар тыытыллыбатах айылҕалаах тыатыгар, хастыы эмэ бөлөхтөрүнэн ынан, ыган кэлбиттэрин, туох дииллэрин истиэхпин баҕарабын. Ньиэп-гаас хостонуутугар сыһыаннаах буолла да, кинилэр обургулар сырыылара, сейсморазведка, айылҕаҕа дьайыыта, кэбирэтиитэ, содула суох хаалбат. Холобур, геологтар Ленскэйтэн Туруктанан, Дьэрбэ устун кэлиэхтэриттэн ылата, күндү түүлээх булда уурайарга барда.
Ньиэп-гаас тэрилтэлэрэ – “Сургутнефтегаз”, “Газпромгеологоразведка”, “РНГ” Сунтаарга сыыйа-баайы киирдэр киирэн иһэллэр. Өссө салгыы ханна тиийиэхтэрин ким да билбэт. Манан сиэттэрэн, ньиэп-гаас чинчийэр-тургутар күүстэрэ, базалара, эспэдииссийэлэрэ өссө ханна баалларын, төрүт олохтоох норуот билэрэ оруннаах. Кириэстээх нэһилиэгин дьаһалтата ханнык эрэ түгэҥҥэ мүччү туттаран, “Сургутнефтегаз” Кыра Табаҕаҕа барар туора үрэҕи күргэлиирин ситистэ. Аны Күөнэхтээххэ үрэх муосталаныахтаах. Кутаналар “РНГ” Саһар үрэҕин күргэлиирин модьуйдулар. Сөпкө гыналлар. Сирдэрин хаһалларыгар, “чинчийэллэригэр” туох эмит толуйуу баар буолуохтаах.
Станислав Алексеев, Мииринэй – Сунтаар.
