Сунтаар улууһун Кэмпэндээйитигэр баар тууһу хостуур хампаанньа генеральнай дириэктэрин Алексей Романович Игнатьевы кытта, күн-бүгүн тэрилтэ хайдах үлэлээн-хамнаан, дьаһанан олорорун туһунан кэпсэттим. Бу тэрилтэ нэһилиэккэ, улууска үлэ миэстэтин таһаарар, бүддьүөккэ түһээн төлүүр. Онон тус бэйэм бу тэрилтэни өйүүргэ ыҥырабын.
Алексей Романович, Саха сирэ инникитин бэйэтин тууһун балысханнык туһанара уолдьаста. Кэмпэндээйи сиригэр-уотугар бэйэбит туустаах эрээрибит соҕурууттан кэлэри тутта олоробут. Олохтоох тууһу тупсаран киэҥник туһанарга тоҕо дьөрү өйөбүл суоҕуй?
– Биһиги тууспут састааба тастан кэлэр туустан туох да атына суох. Манан дьарыктанар уобаластарга тууһу сир анныттан, туус дьапталҕатын көҥүрүтэн хостууллар. Ол иһин, соҕурууттан кэлэр туус таастыйбыт быһыылаах. Оттон биһиги туус хостуур ньымабыт төрүкү атын. Аһаҕас бассейнҥа тымныыга сөҥүрдэн ылабыт (естественное вымораживание рассолов). Биһиги тууспут туох да ааттаах быдьырхай-көмүрүө (крупно-зернистый), үчүгэйдик ууллар. Онон, хааччыстыба өттүнэн олук үктэһэн иһэбит.
Тууһу батарыыга үлэ хайдах барарый?
– Биһигиттэн ДЬХХ, “Якутскэнерго” хампаанньа, Дьокуускайдааҕы ТЭЦ, “Якутцемент” тэрилтэлэр кыралаан ыла олороллор. Сылга 2000 туонна тэхиньичэскэй тууһу оҥоробут. Хостооһуну улаатыннарыахпытын баҕарабыт. Ол курдук, инникитин икки бассейн баар буолуоҕа. Ньиэп-гаас промышленноһа балысханнык сайдыытын учуоттуубут. Мииринэй, Ленскэй оройуоннарыгар гаас уонна ньиэп геологическай скважиналара хаһыллаллар. Сунтаарга эмиэ хас да ньиэп-гаас тэрилтэлэрэ скважина хаһыытынан дьарыктаналлар. Баларга туус ирдэнэр. Оттон туустарын ыраахтан тиэнэллэр. Биһиги тууспутугар интэриэс букатын суох. Ньиэп үлэһиттэрэ туруору үүттээhин сиригэр тэхиньичэскэй тууhа суох сатамматтар. Саха сирин арҕаа уонна соҕуруу өттүгэр үлэлиир ньиэп-гаас хампаанньалара сылга быһа холоон 30-35 тыһ туонна тууһу туһаналлар. Урут Мииринэй оройуонугар “ТаасҮрэхнефтегаздобыча” хампаанньа скважиналарыгар тиэйтэрэр этибит. Ону кэлин аккаастаабыттара. Иркутскайтан эрэ туус тиэнэр идэлэннэ (Бу тэрилтэ Иркутскай куоракка киин хонтуоралаах, онно туох баар түһээннэрин төлүүр-ааптар). Биһиги атын ньиэп-гаас тэрилтэтин “Сургутнефтегааһы” кытары эмиэ кэпсэтэн турабыт. “Сургутнефтегаз” НИИ-тэ (Билим института) Кэмпэндээйи тууһа скважиналарга үчүгэйдик барсарын бигэргэппитэ. Салгыы үлэлиэхпитин бу хампаанньа эмиэ атын эрэгийиэннэртэн туус тиэнэр. “ИНК” - Иркутскайдааҕы ньиэп хампаанньата эмиэ бэйэтин уобалаһын тууһун тиэнэ олорор.
“Олохтоох промышленноһы, миэстэтигэр түһээн төлөөччүнү, үлэ миэстэтин таһаарааччыны өйүөххэ” диэн чунуобунньуктарбыт сындалыйбакка дакылааттаан ахан биэрэллэр ээ.
– Биһиги бородууксуйабыт бэртээхэй. Ону тастан кэлэр бородууксуйа күөнтээһинэ “алдьатар”. Биһиги бородууксуйабытыгар интэриэстээх тэрилтэлэри кытары дьыалабыайдык кэпсэтэн, барыстаах өрүтүн тоһоҕолоон, бырабыытылыстыба, норуот дьокутааттарын көмөтүнэн эрэ өрө тахсар кыахтаахпыт. Кэмпэндээйитээҕи туус хампаанньата үс көрүҥ туус бородууксуйатын таһаарар. Бастакыта – промышленноска туттуллар тэхиньичэскэй туус. Иккиһэ – “кормовой” туус. Сүөһүгэ эбиискэ аһылык быһыытынан сиэтэллэр. Үсүһэ – сиир туус. Биһиги ханнык баҕарар тэрилтэни кытары, хардарыта барыыстаахтык үлэлииргэ бэлэммит. Биһиги сайдарбытыгар Ил Дархан Айсен Николаевка, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бырабыытылыстыбатыгар, Ил Түмэн дьокутааттарыгар эрэлбит сүҥкэн.
Эһиги аһылыкка туттуллар тууска күүскэ киирсиэххитин сөп эбит. Кэмпэндээйи тууһун Чернышевскай да Бүлүү умнаһын, Сангаар, хоту улуустар балыксыттара олус диэн хайгыыллар. Бу көрүҥ сайдар кыахтаах дуо?
– Балыгы тууһааһыҥҥа биһиги тууспут таһыччы ордугун, дьон-норуот кэрэхсээбитэ ыраатта. Ону учуоттаан туран, 25-тии киилэлээх мөһөөччүккэ тууһу атыыга таһаарыахпыт. Кытайтан кэлиэхтээх аналлаах тэриэбэҕэ эрэл улахан. Барыта сатаннаҕына бириэстэммит билииткэ-тууһу оҥоруу кээмэйин улаатыннарыахпыт. Дьокуускайга Кэмпэндээйи тууһун икки тэрилтэ атыылыыр. Бастакыта – бэрэстэбиитэлбит Уйбаан Уйбаанабыс Местников “Тмин” тэрилтэ нөҥүө батарар (Дьокуускай куорат Объездной шоссетыгар баар маҕаһыыҥҥа). Иккиһэ – Улахан Марха бөһүөлэгэр, “Фураж” маҕаһыыҥҥа (Сүөһүгэ эбии аһылык быһыытынан сиэтиллэр бородууксуйа).
Эһиэхэ билигин төһө киһи үлэлиирий?
– Күн бүгүн биһиги хампаанньабытыгар 15 бастайааннай үлэһиттээхпит. Туус хостонор кэмигэр барыта 60-ча үлэһиттэнэр. Биһиги бүддүөттэн үбүлэнэр тэрилтэ буолбатахпыт. Тугу үлэлээбиппитин, хайдах бородууксуйаны батарбыппытыттан барыта тутулуктаах.
Эһиги балаһыанньаҕытыгар үрдүкү саламта өйөбүлэ суох ырааппаккын. Онон, эһигини Сахабыт сирин бырабыытылыстыбата өйүүрэ буоллар атаххытыгар туруо этигит. Итини чуолаан бэлиэтээн туран, Кэмпэндээйи тууһун хампаанньатын үлэһиттэригэр бары ситиһиилэри баҕарабын.
– Эйиэхэ эмиэ махтал.
Бу интервью суруллар кэмигэр, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Аллараа Бэстээх бөһүөлэгэр Кэмпэндээйи тууһун атыылыыр туочука баар буолуохтаах диэн Уйбаан Местников биллэрдэ.
Станислав Алексеев, Мииринэй к., ааптар хаартыскалара.
