2021 сыл – Таҥха Хаан сыла

Атырдьах ыйа – Аан Дьааһын ыйа

Быйыл атырдьах ыйын бастакы аҥаарыгар сайыҥҥылыы куйаас күннэр туруохтара. Сөбүгэр соҕус ардахтаах буолуоҕа. Аан Дьааһын ыйа сири-дойдуну угуттаан, бэйэтин сылааһынан сыдьаайан, оҕуруот аһа барыта ситиэ, сир аһа – отон, моонньоҕон, тэллэй – өлгөмнүк үүнүө.

Быйылгы атырдьах ыйыгар урукку сыллардааҕы курдук улахан хаһыҥнар түһүөхтэрэ суоҕа. Онон ыйбыт быйаҥнаах буолуоҕа.

Сайыммыт номнуо бүтэн эрэр. Атырдьах ыйа үүнэн, үгэс быһыытынан, от-мас онон-манан кытарымтыйан-саһаран барда. Сир ийэ “төрөөн-ууһаан”бүтэн, “оҕотун-уруутун” торолутан, аһын-үөлүн ситэрэн-хоторон, икки атахтаахха “сөп буоларгынан аһаа-сиэ” диэбиттии дэри-дэлэгэй тардан сытар.

Сир аһа ситэн, кус-куобах оҕото сиэнэр буолан, балык уойан, үүт хойдон, киһи-сүөһү саамай астынар, дуоһуйар кэмэ кэллэ. Сыһыыга-тыаҕа, ойуурга-хонууга үөн-көйүүр уҕараан, сылдьарга бэрт бөҕө. Бу кэмҥэ үргэммитинэн сир аһын аһаан, хадьымалга атах сыгынньах сылдьан саха оҕото доруобуйатын тупсарар. Онон уһун кыһыҥҥы ыйдарга доруобуйатыгар сөптөөх битэмиини иҥэринэр.

Атырдьах ыйын 2-с күнэ – Ылдьыын таҥара күнэ. Бу күн күн аҥаара – сайын, күн аҥаара – күһүн. Онон күһүммүт бэлиэтэ биллэр, сиик, туман түһэр. Бу күн ардаҕа суох буоллаҕына, нэдиэлэ устата – кураан. Уопсайынан, Ылдьыын күн хайдах күн буолар даҕаны, күһүнэ эмиэ оннук буолар.

Атырдьах ыйын 2-с күнүттэн 17-с күнүгэр диэри – “Ийэ сайын”. Ол эбэтэр 17-с чыыһылаҕа диэри сайыҥҥылыы үтүө күннэр туруохтаахтар.

2021, 2022, 2023 сылларга Күн “көҕө” муҥутаан үрдүөхтээх. Ити сыллары мүччү түстэрбит, 2024 сылтан кураан арыый намыраан, сыыйа өҥ дьыллар кэлэн барыахтара этэ. Онон бу балаһа курдук кэлэн ааһар уустук, кураан сыллары хайдах эмэ бэйэ-бэйэбитигэр хардары көмөлөсүһэн этэҥҥэ туоруоҕуҥ.

Атырдьах ыйын бэлиэ күннэрэ

Атырдьах ыйын билгэтэ

• Атырдьах ыйын 1 күнэ. Ардаатаҕына – күһүнэ өксүөн, курааннаатаҕына – күһүнэ кураан буолар.

• Атырдьах ыйын 2 күнэ. Куйаас аны түспэт, сөтүө кэмэ уурайар.

• Атырдьах ыйын 2 күнэ. Ылдьыын. Бурдук буһар. Түүн хараҥаран барар, кус оҕото көтөр.

• Атырдьах ыйын 10 күнэ. Моонньоҕон буһар.

• Атырдьах ыйын 14 күнэ. Бастакы Ыспааһап. Ыспааһаптар ардахтара түһэр. Хотуур ортото. Ыҥырыа мүөт ыыр кэмэ түмүктэнэр.

• Атырдьах ыйын 19 күнэ. Иккис Ыспааһап. Хаһыҥ түһэр.

• Атырдьах ыйын 21-23 күннэрэ. Аан Дьааһыҥҥа анаан туом толоруохха сөп.

• Атырдьах ыйын 21 күнэ. Халлаан ыйын эргэтэ кээрэниитэ саҕаланар. Сити күн дьыл хайдах туруктаах да, тохсунньуга эмиэ үкчү оннук буолар.

• Атырдьах ыйын 23 күнэ. Ардаатаҕына, “күһүн уһуур” дииллэр.

• Атырдьах ыйын 29 күнэ. Үһүс Ыспааһап. От үлэтэ үмүрүйэр. Ый бүтүүтэ оту-маһы орохсутар тыал түһэр. Эһиил үчүгэй дьыл кэлиэх буоллаҕына, от кэнчээрилиир.

• Атырдьах ыйа олунньуну батыһар.

“Декада” диэн ый 10 хонугун этэллэр. I декада – ый 1-10 күннэрэ; II декада – ый 10-20 күннэрэ; III декада – ый 20-30 күннэрэ

КИИН УЛУУСТАР

Сайыммыт номнуо бүтэн эрэр. Атырдьах ыйа үүнэн, бэйэтин бэлиэтин түһэрэн, от-мас онон-манан кытарымтыйан, саһаран барда. Сир ийэ “төрөөн-ууһаан” бүтэн, “оҕотун-уруутун” торолутан, аһын-үөлүн ситэрэн-хоторон, сир аһа ситэн, кус-куобах оҕото сиэнэр буолан, балык уойан, үүт хойдон, киһи-сүөһү саамай астынар, дуоһуйар кэмэ кэллэ.

Ыйбыт бастакы декадатыгар үгүс киин улууска син биир сайыҥҥылыы уот кураан сатыылаата, соччо бэрдэ суох күн-дьыл турда, ардах кэмчи курдук.

Бу ый I декадата сыралытан сайыҥҥылыы сылаас буолуоҕа. Күнүһүн 28-24 кыраадыс. Түүнүн да сылаас – 17-13 кыраадыс. Ардах олох мэлигир, кураан.

II декадаҕа, ый аҥаарыгар диэри, эмиэ биллэрдик сылыйыаҕа. Күнүс 27-22, түүнүн 15-13 кыраадыс сылаас буолуоҕа. Ардахпыт эмиэ олох кэмчи. Бэрт кыратык Ыспааһапка эрэ түһэн ааһыаҕа.

III декадаҕа халлааммыт биллэрдик сөрүүкүөҕэ. Ыспааһаптар ардахтара таарыйыа эрээри, көтө сылдьан түһүөҕэ. Сөрүүн. Күнүс 21-18, түүн – 14-11 кыраадыс сылаас.

БҮЛҮҮ УЛУУСТАРА

Бүлүү эҥээр ый бастакы декадатыгар кураан буолуоҕа. Быстах этиҥнээх ардахтар түһүөхтэрэ эрээри, урукку сыллардааҕар син биир аҕыйах буолан, халлаан куйаарыа.

Бу ый I декадатыгар күнүһүн 28-23, түүнүн 14-12 кыраадыс сылаас буолуо.

II декадаҕа балайда ардыа уонна сылыйыа. Ол курдук, күнүһүн 26-23, түүнүн 16-12 кыраадыс сылаас буолара күүтүллэр.

III декада кэмигэр ардах эмиэ кэмчи соҕус буолууһу. Куйаас намыраан, халлаан биллэ сөрүүкээн барыа. Онон күнүһүн 20-16, оттон түүнүн 14-10 кыраадыс сылаас буолуоҕа.

ӨЛҮӨХҮМЭ, АЛДАН, НЕРЮНГРИ

Киин улуустарга холоотоххо, Өлүөхүмэҕэ ый бастакы декадата сөрүүн буолууһу. Быыһыгар быстах, ол эрээри күүстээх этиҥнээх ардахтар түһэн ааһыахтара.

I декада. Күнүһүн 22-15, түүнүн 15-12 кыраадыс сылаас.

II декада. Улаханнык сылыйбат. Күнүһүн 23-18, оттон түүнүн 14-10 кыраадыс сылыйар.

III декада. Быстах ардаҕа үгүс. Онон күнүһүн 21-17, оттон түүнүн 14-10 кыраадыс сылаас буолуоҕа.

ӨЙМӨКӨӨН УЛУУҺА

Быйыл Өймөкөөн улууһугар атырдьах ыйа сылаас, оттон бастакы декадаҕа ардаҕа кэмчи буолуоҕа. Ардах иккис декадаҕа уонна ый бүтүүтүүгэр түһэн ааһыаҕа.

Ый I декадата сылаас буолар. Күнүс 25-20, түүнүн 8-1 кыраадыс сылаас.

II декада онтон хаалсыбат. Эмиэ сылаас күннэр туруохтара. Ол курдук, күнүһүн 23-18, түүнүн 11-6 кыраадыс сылыйыаҕа.

III декадаҕа халлаан биллэрдик сөрүүкүөҕэ. Күнүһүн 16-14, түүнүн 9-6 кыраадыс сылаас.

ҮӨҺЭЭ ДЬААҤЫ УЛУУҺА

Үөһээ Дьааҥыга атырдьах ыйыгар сылаас буолуоҕа. Ый ортотугар диэри ардах суоҕун тэҥэ буоллаҕына, иккис декадаҕа балачча түһүөҕэ. Ол эрээри үһүс декадаҕа эмиэ кураан буолуоҕа.

I декада. Сылаас буолар. Күнүһүн 31-25, түүнүн 12-5 кыраадыс сылыйар.

II декада. Эмиэ сылаас күннэр туруохтара. Күнүһүн 30-18, түүнүн 11-6 кыраадыс сылаас.

III декадаҕа биллэрдик сөрүүкүөҕэ. Ол курдук, күнүһүн салгын тэмпэрэтиирэтэ 16-14, оттон түүнүн 9-6 кыраадыс сылаас буолуоҕа.

АБЫЙ, МУОМА, ХАЛЫМА СҮННЬЭ, АЛАҺЫАЙ УЛУУСТАРА

Ый бастакы аҥаарыгар ардаҕа олох суох. Ол оннугар ый иккис аҥаарыгар уонна бүтүүтүгэр балачча ардах түһэрэ күүтүллэр.

I декада. Халлаан сылаас. Күнүс 23-18, түүн 15-11 кыраадыс сылаас.

II декада. Балай да сөрүүкүүр. Күнүһүн 19-8, түүнүн 12-5 кыраадыс сылаас буолуоҕа.

III декада. Күнүс 16-11, түүн 8-3 кыраадыс сылаас.

АНААБЫР, ӨЛӨӨН, ТИКСИИ

Урукку сыллары кытта тэҥнээтэххэ, быйыл Арктика арҕааҥҥы улуустарыгар атырдьах ыйа биллэ сылаас буолуоҕа. Арай, ый бастакы уонна иккис декадаларыгар балачча ардыыр чинчилээх.

I декада. Сылаас буолуоҕа. Күнүһүн 22-14, түүнүн 10-4 кыраадыс сылаас.

II декада. Күнүһүн 14-11, түүнүн 8-4 кыраадыс сылыйыаҕа.

III декада. Күнүс 15-10, түүн 9-7 кыраадыс сылаас буолар.

Тускул