2021 сыл – Таҥха Хаан сыла. Балаҕан ыйа – Улуу Суорун ыйа. Быйылгы курдук ыарахан сайыны өтөрүнэн көрсө илик этибит. Сир аайы уоту кытта охсуһан, сайыммыт үтүөтүн билбэккэ да хааллыбыт. Хата, саха дьоно түмсүүлээх буоламмыт, бу уустук кэми аһардыбыт уонна Айыыларбыт, өбүгэлэрбит көмөлөрүнэн ардах кэлэн абыраата. Эһиил даҕаны кураан, куйаас сайын кэлэрэ сабаҕаланар. Онон эрдэттэн бэлэм уонна хас биирдии киһи уоттан сэрэхтээх буолуоҕуҥ. Ону умнумуох.

Саха үс көрүҥ балаҕаны туттар үгэстээх. Ол курдук, кини кыстыыр, сайылыыр уонна отордуур балаҕаннардаах. Олортон саамай кичэллээхтик, биллэн турар, кыстыыр балаҕанын оҥостор.

Саха дьоно күһүн кылгас кэмҥэ отордуур балаҕаныгар олоро түһэн баран, Сэмэнэптэн кыстыгар көһөр. Ол эбэтэр балаҕан ыйын 14-с күнүгэр.

Сэмэнэп (Сибэтиэй Симеон Столпник). Былыр бу кэмҥэ ыал үксэ оттоон бүтэн, “кыдама сууйар” алаадьы сиирэ. Мас сэбирдэҕэ түһэр. Тайах, таба сүүлэ саҕаланар, өрүс балыга байҕалга айанныыр. Кылгас кэмҥэ сайын иккистээн эргийэн, дьахтар “быттанар” үтүө күннэрэ үүнэллэр.

Балаҕан ыйын 21-с күнүгэр сырдык уонна хараҥа тэҥнэһэр. Мантан ыла түүн сырдык кэми баһыйан барар, онон күн-дьыл хонугунан ааҕыллар буолар. Былыргылыы эттэххэ, эргэ дьыл саҕаланар.

Балаҕан ыйа кулун тутары батыһар. Ый өксүөннээх буолар. Оттон 20-с чыыһыла эргин сайыҥҥылыы күннэр эргийэллэр. Ону “дьахтар быттанар кэмэ” дииллэр.

Балаҕан ыйа икки ардахтаах буолар: “кус барар” ардаҕа уонна “оту-маһы ииктэтэр” ардах (ый бүтүүтүгэр эбэтэр алтынньы саҥатыгар түһэр ардаҕы этэллэр). Тиһэх ардах “оту-маһы хайдах ииктэтэринэн” көрөн, кэлэр сааһы билгэлииллэр.

Бу ый биир тыаллаах буолар: көтөҕөнү түһэрэр. Балаҕан ыйынан кыһын хойутуон дуу, эрдэлиэн дуу быһаараллар.

Быйыл күһүммүт уһуур чинчилээх. Ол эрээри дьогдьоот буолуоҕа. Билигин даҕаны алааска ача, ньээм сибэкки үүнэн турар, үрүмэччи, тэмэлдьигэн элбэх. Сорох сиргэ, бэл, ньургуһун тыллан дьону үөртэ. Ый бастакы аҥаара былыта суох ыраас, кураан буолуоҕа.

БАЛАҔАН ЫЙЫН БЭЛИЭ КҮННЭРЭ

Балаҕан ыйын 3 күнэ. Бу күн күннээх буоллаҕына, кыччаабыта өссө 4 нэдиэлэ устата үчүгэй күн-дьыл туруоҕа.

Балаҕан ыйын 5 күнэ. Хаһыҥ түһэр.

Балаҕан ыйын 8 күнэ. Сарсыарда дьыбардаах буоллаҕына, кыһын эрдэ кэлэр уонна тыйыс буолар. Хортуоппуйу хостооһун саҕаланар.

Балаҕан ыйын 10 күнэ. Көмүс күһүн. Собо тиксэр кэмэ (күөл кытыытыгар тахсар).

Балаҕан ыйын 13 күнэ. Туруйа барар.

Балаҕан ыйын 14 күнэ. Сэмэнэп таҥара, саха ыала оторуттан кыстыкка көһөр кэмэ. Куорат ыала даачаларыттан куораттааҕы дьиэлэригэр көһөллөр. Бу күн былыттаах уонна ардахтаах буоллаҕына, күһүнэ уһуур.

Балаҕан ыйын 14-21 күннэрэ. Дьахтар сайына саҕаланар. Дьахтар сайынын бастакы күнэ ыраас, чаҕылхай буоллаҕына, күһүнэ ичигэс буолар. Силбиктэннэҕинэ – кураан күһүн.

Балаҕан ыйын 19 күнэ. Хаар хаһыҥ түһэр. Үөл кус балаҕан ыйын 30-гар диэри барар, аҕарым буолар.

Балаҕан ыйын 20 күнэ. Хаас барар, аҥыр мөҥүрүүр.

Балаҕан ыйын 24 күнэ. Ый туолар. Силбик түһэр.

Балаҕан ыйын 27 күнэ. Иһийээнэп. Сир тоҥор таҥарата. Эһэ арҕаҕар, моҕотой хороонугар киирэр. Байҕал хааһа соҕуруу баран бүтэр. Кус-хаас үөһэнэн айаннаатаҕына, уһун, кураан күһүн буолар.

Балаҕан ыйын 28 күнэ. Үүнээйи силис тардара тохтуур. Эһэ сэттэ күн устата аһыырын баанан, утуйарга оҥостор. Анды оҕото барар. Хотуттан тыалырдаҕына, курас, тымныы күһүн буолар.

Балаҕан ыйа кулун тутары батыһар. “Декада” диэн ый 10 хонуга этиллэр: I декада – ый 1-10 күннэрэ, II декада – ый 10-20 күннэрэ, III декада – ый 20-30 күннэрэ.

КИИН УЛУУСТАР

Ый бастакы декадатыгар үгүс киин улууска сылаас, ардаҕа суох кураан буолуоҕа.

Ый I декадата. Сайыҥҥылыы сылаас. Күнүс +20+17, түүн +10+5 кыраадыс сылаас

II декада. Ый бастакы аҥаарыгар күнүһүн халлаан балачча сылыйар. Күнүс +19+16 кыраадыс сылаас, түүнүн +8+4 кыраадыс сөрүүн. Ый иккис аҥаара ардахтаах.

III декада. Биллэрдик сөрүүкүүһү. Ый бүтүүтүгэр ардаҕа элбэх буолуоҕа. Ол эрээри улахан хаһыҥ суох. Күнүс +11+7, түүн +4+1 кыраадыс сылаас.

БҮЛҮҮ УЛУУСТАРА

Бүлүү эҥээргэ бастакы декада сайыҥҥылыы кураан уонна сылаас буолуоҕа.

I декада. Күнүс +19+15 кыраадыс сылаас, түүн +7+4 кыраадыс сөрүүн.

II декада. Ый иккис аҥаарыттан саҕалаан ардыаҕа. Ол эрээри сылаас буолуо. Күнүһүн +21+14, түүнүн +9+4 кыраадыс сылаас.

III декадаҕа. Элбэхтик ардыаҕа. Халлаан биллэ сөрүүкүүр. Күнүс +11+7, түүн +7+1 кыраадыс сылаас.

ӨЛҮӨХҮМЭ, АЛДАН, НЕРЮНГРИ

Соҕуруу улуустарга ый бастакы декадатыгар эмиэ кураан уонна сылаас буолуоҕа. Ардаҕа да кэмчи.

I декадата. Күнүс +18+10, түүн +8+4 кыраадыс сылаас.

II декада. Ый иккис аҥаарыттан саҕалаан ардыа эрээри, халлаан күүскэ тымныйыа суоҕа. Күнүһүн +18+13, түүнүн +7+4 кыраадыс сылыйар.

III декада. Элбэх ардахтаах, сөрүүн күннэр туруохтара. Күнүс +11+6, түүн +5+1 кыдаарыс сылаас буолуоҕа.

ӨЙМӨКӨӨН УЛУУҺА

Урукку сылларга холоотоххо, быйыл балаҕан ыйын бастакы декадатыгар Өймөкөөҥҥө сылаас буолуоҕа. Ардаҕа да кэмчи. Арай иккис декадаҕа уонна ый бүтүүтүгэр улахан ардахтар кэлэн барыахтара.

I декада. Сылаас буолуоҕа. Күнүс +18+12 кыраадыс сылаас, түүн -6-2 кыраадыс тымныы.

II декада. Күнүс +11+9 кыраадыс сылаас, түүн -5-2 кыраадыс тымныы.

III декада. Халлаан биллэрдик сөрүүкүөҕэ. Күнүһүн +8+4 кыраадыс сылаас, оттон түүнүн -2-2 кыраадыс тымныы буолуоҕа.

ҮӨҺЭЭ ДЬААҤЫ УЛУУҺА

Урукку сылларга холоотоххо, быйыл Үөһээ Дьааҥы улууһугар балаҕан ыйа сылаас, кэмчи ардахтаах буолуоҕа. Ардах иккис декадаҕа эрэ түһэрэ күүтүллэр. Үһүскэ ыраас халлаан туруоҕа.

I декада. Сылаас буолар. Күнүһүн +15+8 кыраадыс сылаас, түүн +4-1 кыраадыс сылаас-тымныы.

II декада. Күнүс +14+9 кыраадыс сылаас, түүн +3-1 кыраадыс тымныы.

III декада. Биллэрдик сөрүүкүөҕэ. Күнүс +8+3 кыраадыс сылаас, түүн -4-2 кыраадыс тымныы буолуо.

АБЫЙ, МУОМА, ХАЛЫМА, АЛАҺЫАЙ УЛУУСТАРА

Бу улуустарга балаҕан ыйын бастакы аҥаарыгар ардах букатын кэмчи буолуоҕа. Ол оннугар курааннаабытын ый иккис аҥаарыгар уонна бүтүүтүгэр ситиһиэҕэ – балачча ардыа.

I декада. Сылаас. Күнүс +15+10, түүн +7+2 кыраадыс сылаас.

II декада. Эмиэ сылаас. Күнүс +15+11, түүн +3+1 кыраадыс сылаас.

III декада. Халлаан балачча сөрүүкүүр. Күнүһүн +9+4 кыраадыс сылаас буоллаҕына, түүнүн -3-1 кыраадыс тымныйыаҕа.

АНААБЫР, ӨЛӨӨН, ТИКСИИ

Арктика эргимтэтин улуустарыгар ый бастакы аҥаарыгар ханна даҕаны ардаҕа олох кэмчи буолуоҕа. Ол оннугар ый иккис аҥаарыгар балайда ардах-самыыр, онтон ый бүтүүтүгэр хаардаах ардах түһүөҕэ.

I декада. Сылаас буолар. Күнүс +13+5, түүн +7+2 кыраадыс сылаас.

II декада. Эмиэ сылаас буолар. Күнүс +15+6, түүн +4+2 кыраадыс сылаас.

III декада. Халлаан балачча сөрүүкүөҕэ. Күнүһүн +7+3 кыраадыс сылаас, түүнүн -3-1 кыраадыс тымныы буолуоҕа.

Тускул.