Аан Алахчын хотун Ийэбит ыйа хайдах буолуой?
Бэс ыйын 21 күнүттэн от ыйын 12 күнүгэр диэри Тунах куйааһа дэнэр.
От ыйын 13 күнүттэн от ыйын 20 күнүгэр диэри Саары куйааһа.
От ыйын 21 күнүттэн от ыйа бүтэр диэри хаптаҕас куйааһа.
От ыйа — сайын үгэнэ, сайын оройо. От-мас сибэккитэ, туораҕа ситэр. Үрэх кытылыгар сардаана сибэкки тэтэрэ кыыһар. Чараҥнарга дьэдьэн буһар, сыһыы, үрэх саҕатыгар хаптаҕас, моонньоҕон ситэр. Күн ортотугар түһэр сиккирэс тыал от-мас сиэмэтин ыһар. Сир аайы сибэкки ыһыаҕа. Көтөрдөр оҕолорун көтүтэллэр. Кинилэри батыһыннара сылдьан, түргэнник көтөргө, аһылыктарын булунарга үөрэтэллэр. Саха сиригэр от хомуура саҕаланар. Отчуттар аҕыс ыйдаах ыарахан кыстыгы эрэйэ суох туоруур туһугар элбэх оту оттуурга дьулуһаллар. Оҕолуун-уруулуун бука бары ходуһаҕа тахсаллар.
Саха оттуур кэмин үс таҥаранан бэлиэтиир: от ыйын 12 күнэ — Бөтүрүөп, окко киирэр кэм. Эбэтэр хойутаабыт дьон «абааһылар мунньахтара» кэнниттэн от ыйын 15 күнүттэн киирэллэр. Атырдьах ыйын 2 күнэ — Ылдьыын, хотуур ортото; балаҕан ыйын 14 күнэ — Сэмэнэп, от үлэтин бүтүүтэ.
Үгүс киһи от ыйын 13 күнэ “Кунай Хотуурдаах” күнтэн куттаналлар. Ол аата, Абааһы мунньаҕын кэмигэр, от ыйын 12 күнүгэр түүн 12 чаастан от ыйын 13 күнүгэр түүн 12 чааска диэри, айдаарар, тыаһы таһаараар аньыы. Онон ити кэмҥэ тыаһаамаҥ-ууһаамаҥ, мээнэ күлүмэҥ-салымаҥ, улахан үлэни үлэлээмэҥ. Си-дьүгээр сылдьа сатааҥ.
От ыйын 17 күнүттэн 27 күнүгэр дылы кураан күннэр тураллар, онно үлүмнэһэн оттуурга саамай табыгастаах кэмнэр буолуохтара. Онтон от ыйын 28, 29, 30 күннэригэр ардахтаах күннэр туруохтара.
2021, 2022, 2023 сылларга күммүт саамай күүскэ тыгар сыллара буолаллар, онон бу сыллары аһарарбыт буоллар, курааммыт арыый да мөттөөн, өҥ дьыллар сыыйа кэлэн барыахтаахтар. Онон, бу кирбии куһаҕан кураан сыллары хайдах эмэ, бэйэ-бэйэҕэ көмөлөсүһэн, этэҥҥэ туруоххайыҥ.
От ыйын билгэтэ
ОТ ЫЙЫН 3 КҮНЭ - Бу күн ардаатаҕына, ый былаһын тухары ардыа.
ОТ ЫЙЫН 7 КҮНЭ - Сир симэхтэрэ сибэккилэр ситэр кэмнэрэ, эмтээх оту хомуйар кэм.
ОТ ЫЙЫН 12 КҮНЭ – БӨТҮРҮӨП КҮНЭ. От сиэмэтэ ситэр, Окко киирии, Өҥүрүк куйаас, Бөтүрүөп ардаҕа түстэҕинэ бурдук, отон, тэллэй дэлэй күһүнэ буолар.
ОТ ЫЙЫН 13 КҮНЭ - КУНАЙ ХОТУУРДААХ КҮНЭ. Бу күн от охсуллубат күнэ, абааһы мунньахтыыр күнэ.
ОТ ЫЙЫН 14 КҮНЭ - Оҕуруот сыыс отун ыраастыыр кэм. Бу күн ыраастаатаххына, өлгөм үнүүнү ылыахха сөп.
ОТ ЫЙЫН 21 КҮНЭ - Кус оҕото ситэр, дьэдьэн буһар.
ОТ ЫЙЫН 21КҮНЭ - БОРОКУОППАЙАП КҮНЭ. Кус оҕото ситэр, кэҕэ үчүгэй дьылга Борокуопуйапка дылы этэр. (Прокопий Жатвенник, 8(21) июля. Время снятия бересты.)
САМААН САЙЫН – Ыам ыйын 22 күнүттэн от ыйын 21 күнүгэр дылы
ИЛГЭ САЙЫН - От ыйын 21 күнүттэн от ыйын 20 күнүгэр дылы саары куйааһа.
ИЙЭ САЙЫН – От ыйын 22 күнүттэн атырдьах ыйын 17 күнүгэр дылы.
КИИН УЛУУСТАР:
Быйылгы сайыммыт куйаас кураан сайыннар ахсааннарыгар киирэринэн, от ыйа үгүс улуустарга эмиэ былырыыҥҥытын курдук куйаас буолсу, ол оннугар ардахтаах. Ордук I – II декадаҕа киин үгүс улуустарга балай да куйаарыыһык.Ардах улуустарынан араастаан түһүүһүк бу ыйга I – II декадаларга быстах-быстах күүстээх этиҥнээх ардахтаах. Быйылгы сайын түүнэ +15С+17С сылаас буолан от мас сир аһа үүнэригэр олус үчүгэй буолсу;
Бу ый I Декадата түүнүн күнүһүн куйаас буолсу күнүс +28С+32С кыраадыс куйаас, түүнүн +15С+19С сылаас. II Декада күнүс +24С+29С кыраадыс куйаас, түүнүн +17С +21С кыраадыс сылаас.
III Декадаҕа Күнүс +23С+27С кыраадыс сылаас, түүн +16С +19С кыраадыс сылаас буолсу.
Былырыын киин улуустарга от ыйын бастакы уонна үһүс декадатыгар муҥутаан +30С+34С куйаара сылдьыбыта.
Бүлүү эҥэр улуустарга киин улуустары кытта тэҥ соҕустук балай да куйаарыыһык , түүнүн биллэ сылаас буолсу.Дьэ уонна бу ыйга Бүлүү эҥэр улуустарга III декадаҕа биллэ ардахтаах буолсу.
Бу ый I Декада күнүс +25С+29С кыраадыс куйаас, түүнүн +14С+18С . II Декада күнүс +25С+29С кыраадыс сылаас, түүнүн +16С +20С кыраадыс сылаас.III Декада Күнүс+24С+27С кыраадыс сылаас, түүн +16С +19С кыраадыс сылаас буолсу.
Былырыын Бүлүү бөлөх улуустарга от ыйыгар ый бастакы декадатыгар муҥутаан +33С+36С куйаара сылдьыбыта.
ӨЛҮӨХҮМЭ, АЛДАН, НЕРЮНГРИ:
Соҕуруулуу-арҕаа улуустарга быйылгы от ыйа балай да сөҥүүлээх буолара сабаҕаланар, ол курдук I – II декадаҕа балай да ардахтаах буолсу. Салгын температурата былырыыҥҥы куйааска арыый да тиийиэ суох.
Бу ый I Декадата күнүс +24С+28С кыраадыс сылаас, түүнүн +13С+18С сылаас. II Декада күнүс +24С+29С кыраадыс сылаас, түүнүн +16С +19С кыраадыс сылаас. III Декада Күнүс+23С+26С кыраадыс сылаас, түүн +15С +18С кыраадыс сылаас буолсу.
Былырыын соҕуруулуу-арҕаа улуустарга от ыйыгар муҥутаан +30С+33С куйаара сылдьыбыта.
ӨЙМӨКӨӨН УЛУУҺА:
Өймөкөөн улууһугар от ыйа балай да куйаас ый буолсу. Бастакы уонна иккис декадаларга быстах быстах күүстээх ардахтаах онтон үһүс декадаҕа кыра кыралаан уһун ардахтаах.
Бу ый I Декадата күнүс +23С+28С кыраадыс сылаас, түүнүн 11С-15С сылаас. II Декада күнүһүн +20С+24С кыраадыс сылаас, түүнүн +12С+16С кыраадыс сылаас. III Декадаҕа.Күнүһүн +20С+23С кыраадыс сылаас, түүн +13С+16С кыраадыс сылаас.
Былырыын Өймөкөөн улууһугар от ыйын бастакы декадатыгар муҥутаан +30С+32С тиийэ куйаара сылдьыбыта.
ВЕРХОЯНСКАЙ УЛУУҺА:
Верхоянскай улууһугар былырыыҥҥыга тэҥнээтэххэ быйылгы от ыйа эмиэ куйаас кураан буолсу . .Ардах I эрэ декадаҕа баар этиҥнээх ардах көннөрү ардах биллиэ, онтон II – III декадаларга ардах олох суоҕун кэриэтэ.
Бу ый I Декадата күнүс +20С+26С кыраадыс сылаас, түүнүн +9С+14С сылаас. II Декада күнүһүн +20С+25С кыраадыс сылаас, түүнүн +13С+17С кыраадыс сылаас. III Декадаҕа Күнүһүн+20С+23С кыраадыс сылаас, түүн +12С+15С кыраадыс буолар.
Былырыын от ыйыгар : I Декадаҕа түүнүн+15С+18С, күнүһүн +30С+33С;
АБЫЙ, МУОМА, ХАЛЫМА, ҮӨҺЭЭ ХАЛЫМА, АЛЛАРАА-ХАЛЫМА, АЛАҺЫАЙ УЛУУСТАРА:
Халыма-Индигиир эҥэр улуустарга от ыйа былырыыҥҥы куйаастарга тиийбэт буолсу. Ол оннугар от ыйыгар II - III декадаларга балай да ардахтаах буолсу.
Бу ый I Декадата күнүс +20С+25С кыраадыс сылаас, түүн +10С+15С кыраадыс сылаас. II Декада күнүһүн +19С+24С кыраадыс сылаас, түүнүн +10С+13С кыраадыс сылаас. III Декадаҕа Күнүһүн +18С+21С кыраадыс сылаас, түүн +10С+13С кыраадыс сылаас.
Былырыын от ыйыгар: I Декадаҕа түүнүн+13С +16С, күнүһүн +29С+33С;
АНААБЫР, ӨЛӨӨН, ТИКСИ:
Артика эҥэр улуустарга От ыйа бастакы иккис декадаларыгар түүҥҥү да күнүскү өттүгэр балай да сылыйыыһык. Бастакы уонна иккис декадаларга ардах син балай да биллииһик.
Бу ый I Декадата күнүс +12С+16С кыраадыс сылаас, түүн +5С+8С сылаас. II Декада Күнүһүн +11С+16С кыраадыс сылаас, түүнүн +6С+8С кыраадыс сылаас. III Декадаҕа .Күнүһүн +12С+14С кыраадыс сылаас, түүн +6С+8С кыраадыс сылаас.
Былырыын от ыйыгар : I Декадаҕа түүнүн+10С+15С, күнүһүн +12С+16С;
ТУСКУЛ
Хаартыска: Владимир Степанов
