Эргэ хаартыска

   Арба, мин бэҕэһээ манна түһүспүт Сашалаах Тоняны көрсүбүтүм. Та­һыттан көрдөххө наһаа уларыйбыттар, төгүрүйэн хаалбыттар. Ыҥыран ылбатахтара буоллар, билиэ да суох эбиппин. Кэпсэтэн киирэн баран өйдөөбүтүм: оҕолорум уруккулара уруккуларынан. Ол саҕана, кинилэр курдук бэйэ-бэйэлэригэр сөп түбэһиспэт дьон суох курдуга. Саша мэлдьи землячество салайааччыта, кинини бары билэллэр. Наһаа дуоспу­руннаах, эппиэтинэстээх, аптарытыаттаах. Буолумуна, сааһынан да аҕа, аармыйаҕа сулууспалаабыт киһи. Оттон Тоня барахсан – халлаан киһитэ, үөрэҕэр мөлтөх буолан наар кэниспиэк, курсовой устан тахсар кыһалҕалаах. Хоско бииргэ олорор кыргыттара туой кинини мөҕүттэн тахсаллар. Тугу да сатаабат, дьиэ да хомуйбат, ас да астаабат, дьуһуурустубатын умнан кэбиһэр. Сороҕор кыыһыран: “Оо дьэ, Туонньа, эйигин ким да кэргэн ылыа суоҕа”, – диэн куттууллара. Тоня ол аайы кыһаллан бэрт: “Кэргэн тахсарга букатын да наадыйбаппын”, – диэн баран, кимтэн эмэ тугу эрэ уста сүүрэр. Ол иһин табаарыстара, Сашалаах Тоня холбоспуттар үһү диэни истэн, соһуйуу бөҕө буолбуттара.

   Дьэ ол кинилэри бэҕэһээ киинэ тыйаатырыгар көрүстүм. Сеанс иннигэр кафеҕа олоро түстүбүт. Мин испэр интэриэһиргээн кэтээн көрөбүн. Дьонум холкулар, эйэҕэстэр. Сыһыаннара олохтооҕо, бигэтэ көстөр. Саша табахтыы тахсыбыт түгэнинэн туһанан ыйытабын: “Антонина, эһиги хайдах уопсай тыл буллугут? Уруккута адьас атын-атын дьон этигит дии?” Тоням үөһэ тыынар, уонна толкуйдуу-толкуйдуу аргыый аҕай кэпсиир, били биһиги үөҕэн кэриэтэ “мезальянс” диэн ааттаабыт олохторун туһунан.

   “Мин олус күүскэ таптаабытым, ону эһиги билбэккит даҕаны. Оттон Саша ону сэрэйбитэ, кини мэлдьи оттомноох буолааччы дии. Сыыйа билсэн, бодоруһан барбыппыт, бибилэтиэкэҕэ сылдьарбыт. Саша миэхэ үөрэхпэр көмөлөһөр буолбута. Киинэҕэ сөбүлээн сылдьар буолбуппут. Көрөҕүн дии, билигин да сылдьабыт. Үөрэхпитин бүтэрэн баран бастаан утаа Саша дьонун кытта олорбуппут. Бэйэҥ да сэрэйэриҥ буолуо, онно миэхэ кэккэ уустуктар үөскээбиттэрэ. Саша төрөппүттэрэ олус ыраас-чэнчис дьон буолан биэрбиттэрэ. Оттон мин хаһан да дьиэ үлэтигэр сыстыбатах киһибин. Кыһалла сатыыр этим да, син биир туох да табыллыбата. Саша ийэтэ туох да диэбэт этэ эрээри, мин “дьаһайбытым” кэнниттэн ону барытын иккистээн оҥороро. Онтон сылтаан түүн ытаан тахсар буолбутум. Сашам миигин аһынан, дьоммут суоҕуна, кистээн, миэхэ көмөлөһөр идэлэммитэ. Дьоммутун киэһэ ып-ыраас дьиэҕэ, бэлэм астаах көрсөр буолбуппут. Оттон төрөппүттэрэ тугу да билбэтэх курдук үөрэллэрэ-көтөллөрө. Оннооҕор, миигин хайгыыллара. Уо-ай, эн сатаан да санаабаккын, хайдахтаах курдук кинилэргэ махтаммыппын! Сашкабын хайдах курдук өссө күүскэ таптаабыппын! Кэнники кыбартыыра ылан туспа көспүппүт. Дьэ онно мин “Домоводство”, “Кулинария” кинигэлэрин мунньан ааҕар уонна барытын тута дьыалатыгар туһанар соругу туруоруммутум. Билигин ыаллыы олорор дьахталлар бары миигиттэн сүбэ-ама, ырысыап көрдүү киирэллэр. “Образцовай” хаһаайка аатырдым.

   Арай Сашам наһаа элбэхтик үлэ­лиир буолла. Сотору-сотору уһун командировкаларга барар, мин дьиэбин соҕотоҕун көрөбүн. Оҕолор төрөөбүттэрин кэннэ ыарырҕаппытым. Үс оҕолоохпут. Кыыһырсар буоллубут. Мин: “Дьиэҕиттэн тэйэн хааллыҥ, оҕолоргун иитиспэккин”, – диибин. Оттон кини миигин: “Дьиэттэн атыны интэриэһиргээбэккин, олохтон хааллыҥ”, – диир.

   Саша ийэтэ көмөлөспөтөҕө эбитэ буоллар, хайдах-хайдах буолуохпут эбитэ буолла, бэйэм да билбэппин. Эбэбит дьиэ сорох түбүгүн бэйэтигэр ылынан, мин салгыы үөрэнним, билигин хандьыдаат диссертациятын суруйа сылдьабын. Оҕолор улаатан, ким үлэлиир, ким үөрэнэр. Улахан уолум аан бастаан кыыһын билсиһиннэрэ аҕалбытыгар, мин тута сөбүлээбэккэ бөҕө. Кийиит буолуохтаах кыыспыт, миэхэ көмөлөспүтэ буола сылдьан, харыстыыр сиэрбиһим чааскытын үлтү түһэрэн кэбистэ. Мин наһаа хомойон, кыыһыран тугу эрэ мөҕүттээри оҥостон эрдэхпинэ, Саша санныбар илиитин ууран туран: “Манна ким эрэ бэйэтин хардаҕаһын умна охсубут дуу?” – диэтэ, иккиэн күлсэн тоҕо бардыбыт. Оҕолор өйдөөбөккө бэйэ-бэйэлэрин көрсөн эрэ кэбистилэр. Дьэ оннук олоробут. Тыый, биллэн турар, билигин да кыра кыҥыр-хаҥыр саҥарсыы ханна барыай? Ол эрээри миигин аны кыранан кыайан ыкпаккын, үөрэҕим бэрдэ сыттаҕа дии. Мөккүстэхпитинэ буруо өрө ытыллан олорор. Уо-ай, үһүс звонок буолла, баран миэстэбин була охсуум. Эн сүтэн хаалыма, төлөпүөн да баар”, – диэтэ уонна сүүрэн хаалла.

   Мин олорон эрэн испэр сөҕөбүн, киһи уларыйар да буолар эбит. Дьэ, кырдьык, киһи диэн улахан таабырын.

 

 

   Кыракый тэрилтэбит үлэһиттэрэ бары үөрэ-көтө мөхсөллөр, ас астыыллар. Кинилэр үөрүүлэрэ, өрө көтөҕүллүүлэрэ миэхэ эмиэ бэриллэн ойон туран көмөлөһөөрү гыннахпына: “Эн олор, сынньан, биһиги барытын бэйэбит тэрийиэхпит”, – диэн төттөрү олордон кэбиһэллэр. Кинилэри көрө олорон саныыбын...

   Адьас соторутааҥҥа диэри бу оҕолор тустарыттан милииссийэ дьиэтиттэн тахсыбат этим. Сотору-сотору оскуолаҕа ыҥырыллан, учууталлары, төрөппүттэри кытта кэпсэтэн, кинилэри ааттаан-көрдөһөн алы гына сатаан сор буолара. Кыргыттар да уолаттартан хаалсыбакка, арааска бары түбэһэллэрэ. Хайыыр да кыаҕым суох, бэйэм кинилэри муспутум, бэйэм эппиэтинэһи сүгэр буоллаҕым дии. Ити оҕолор, урукку бэйэм курдук, “ыарахан иитиилээх” диэн ааттанар оҕолор этэ.

   Мин кыра эрдэхпиттэн оннук “ыарахан” диэн ааттаах улааппытым. Аҕам арыгыһыт буолан, ускул-тэскил сылдьан улааппытым. Оннук сылдьан, сыыһа үктээн, адьас эдэр сааспар хаайыыга түбэспитим. Хата, туох имнэммитэ буолла, өйдөммүтүм. Бу суолу тутустахпына туох да үтүөҕэ тиийбэппин, түргэнник дьалты туттуохтаахпын өйдөөбүтүм. Бэйэбэр оннук андаҕар тыл бэриммитим.

   Хаайыыттан тахсан дьиэбэр кэлбитим: билбэт дьахтарым хаһаайкалыы сылдьар этэ. Аҕам тииһин быыһынан сыыйан ийэм өлбүтүн туһунан ырдьыгынаабыта, дьиэҕэ киир да диэбэтэҕэ. Оннук дьиэм ааныттан тута вокзалга ааспытым.

   Аҕыйах хонон баран ийэм дьүөгэтэ Шура ол вокзалтан көрдөөн булан ылбыта. “Бырастыы гын, тоойуом, дьиҥинэн, мин эйигин көрсүөхтээх этим. Онтум баара, ыалдьан хаалан быстардым. Ийэҕин олоҕун тиһэх күннэригэр диэри мин ыарыылаабытым. Аҕаҥ дьиикэй, кини өссө тыыннааҕар, ити дьахтары булсубута. Ийэҥ эрэйдээх өлүөн иннинэ “оҕобун көрө-харайа сылдьаар” диэн көрдөһөөхтөөбүтэ”.

   Ол кэннэ мин Шураҕа көмөлөһөөч­чүнэн, харабылынан, иппэй-туппай үлэһитинэн бу кафеҕа үлэлии кэлбитим. Онтон ыла манна үлэлиибин. Билигин бу тэрилтэ – мин бас билиим. Шура барахсан күн сириттэн туораабыта ыраатта.

   Миэхэ “тэрилтэбэр кими үлэһитинэн ыларбын?” диэн боппуруос букатын да турбатаҕа. Өр толкуйдуу барбакка, урукку бэйэм курдук олох очуругар оҕустарбыт, көмөҕө наадыйар ыччаты хомуйан барбытым.

   Аан бастаан Коля кэлбитэ. Кини ити билигин олус дуоспуруннаах, толкуй хаата киһи. Оттон урут кини туһуттан, сокуоннай сааһын ситэ илик бэрээдэги кэһээччилэр отделларын аанын саппат этим. Кини кэнниттэн Саняны, аччык харахтаах, лаҕыыр буола киртийбит таҥастаах уолу, кафе ааныттан арахсыбатын иһин, тутан киллэрбиппит. Аһара сытыы этэ. Арааска бары түбэһэн элбэх сырабын-харабын ылбыта, улаханнык эрэйдээбитэ. Хата, билигин үлэһит бэрдэ, майгыта элэккэйэ, дьэллэмэ, дьоҥҥо барытыгар сөбүлэтэр. Саамай кэнники Катяны, тулаайах кыыһы, Коля холуочук уолаттартан быыһаан батыһыннаран аҕалбыта. Ол кыыспыт билигин дьиҥнээх кырасаабысса, ити кини кэргэн тахсан эрэр.

   Бырааһынньыкпыт ортолосто, оҕолор күлүү-салыы, ырыа-тойук бөҕө. Мин кинилэр диэки көрөбүн. Бу мин дьиэ кэргэним, мин оҕолорум, мин инники кэскилим. Кинилэр тустарыгар олохпун да толук уурарга бэлэммин.

 

 

   Ол ааспыт ынырык түүнү саныыбын. Кэргэним Вера дьүөгэтигэр барбыта, сотору төннүөх буолта. Мин кыракый кыыһым оронун аттыгар олоробун.

   Саныыбын, биһиги бастаан хайдах билсибиппит туһунан. Университет көрүдүөрүн устунан хааман иһэн, эмискэ кыыс күлэрин иһиттим. Хайыһан көрбүтүм, устудьуон кыргыттар эркин хаһыатын таһыгар кэпсэтэ, күлсэ тураллар эбит. Эмиэ ол курдук күлбүтүнэн аудитория диэки бара турдулар. Мин бэйэм да билбэппинэн, ол тэбэнэттээх күлүүнү батыһан барса турдум. Бу истэхтэринэ ким эрэ саҥата “Верочка!” диэн ыҥырбытыгар, күлүүк кыыс эргиллэ биэрдэ. Киэҥ, сырдык харах, хойуу долгуннурар суһуох харахпар субу көстө түстэ. ”Ити – кини!” диэн санаа төбөбөр күлүм гынна!

   Онтон ыла биһиги арахсыбатахпыт. Уһун күүлэй, атаарсыы, уһун-киэҥ кэпсэтии, эйэргэһии. Сороҕор набережнай биттэҕэр ойон тахсан: “Мин эйигин таптыыбын! Ыйы да ылан биэриэм, сулуһу да бэлэхтиэм!” – диэн хаһыытыыбын.

   Тыый, туох ааттаах уһаата, кыыспыт уһуктан кыҥкыйдаан эрэр. Мин иһим буһан, киҥим-наарым холлон барда. Оҕом ытыыра улаатан истэ. Вера кэлиэхтээх кэмэ ааста. Төлөпүөннээн көрөбүн – ылбат. Кыыһым тохтообокко ытыыр, илиибэр ылан бигии сатыыбын, уоскуйбат. Бу ханна дьөлө түһэн хаалбыт дьахтарый! Хайдах баччааҥҥа диэри...

   Ити кэмҥэ аан тыаһаата. Көрү­дүөргэ ойон тахсан баран, көрбүппүн итэҕэйбэтим! Кэргэним атаҕар нэһиилэ уйуттан турар, таҥаһа, баттаҕа ыһыллыбыт, соно бүтүннүү хаар. Айабыын, итирик дии! Верам миигин көрөн баран нэһиилэ иһиллэрдии: “Онно дьахтары... кырбыыллар... ону мин...” диэн истэ. Мин тулуйбатым, ойон тиийэн сирэйгэ сырбаттым. Вера куул курдук сууллан түстэ. Сутурукпун туппутунан кини үрдүгэр төҥкөйдүм. Вера иҥнэри түһэн, харааран хаалбыт харахтарынан миигин курдары дьөлө көрө сытан киһи өйдөөбөтүн курдук “Эйиэхэ... сулуһу бэлэхтиэм...” диирин эрэ иһиттим. Ону кытта ким эрэ түөскэ охсубутун курдук, сүһүөхтэрим уйбакка накыс гынным, истиэнэҕэ өйөннүм. Туман быыһынан көрдөхпүнэ, Вера туран мин аттыбынан күлүк курдук хоско ааста, аан күлүүһэ халыр гынна.

   Сарсыарда турбутум: хоспут иһэ кураанах, кэргэним, оҕом биир да таҥаһа, мала хаалбатах. Икки хонон баран хаһыакка аахтым, биһиги дьиэбит таһыгар түөкүттэр дьахтары кырбаабыттар, халаабыттар. Адьас өлөрүөхтэрин ааһан иһэр кыыс хаһыытыы-хаһыытыы үрдүлэригэр түһэн быыһаабыт. Эбиитин, “суһал көмө” кэлиэр диэри ол дьахтарын манаабыт. Ол кыыс кимин-тугун ким да өйдөөн хаалбатах, аатын эрэ “Вера”диэн өйдөөбүттэр.

   Онтон ыла мин адьас буорайдым. Арыгы ис да ис... Билигин эдьиийим дьиэтигэр, кини дьонун кытта олоробун. Син үлэлиибин, дьонум дьиэтигэр-уотугар көмөлөһөбүн. Ол гынан баран, өлөн хаалбыт курдукпун. Тугум да ыалдьыбат, тугу да санаабаппын, тугу да баҕарбаппын. Арай 3 саастаах эдьиийим сиэнэ Ваня сүүрэн кэлэн, хап-хара харахтарынан сирэйбин өҥөйөн көрдөҕүнэ, этим тардар, сүрэҕим өлөхсүйэр.