Эмиэ устудьуон аймах, таҕыл ханнарыы, күүлэй, үөрэх, үөһэ-аллара орон үҥкүүтүн кэмэ. Сүүрүү-көтүү, кэлии-барыы, сиэссийэ, үөрэх, эксээмэн...
Эксээмэн биһиги саҕана “сууйуллар” идэлээҕэ. Кэммит оннуга эбитэ дуу, туттар – “сууй”, туттарыма – “харах уутун сууй”. Биһиги да онтон хаалсыбатахпыт. Тэҥҥэ түһэрсэн иһэрбит. Бакыат тутан баран субуруһуу, дьиэлээх дьоҥҥо кууруһунан мустуу. Кэлиҥҥи үөрэҕим кэрэ аҥаара баһыйар буолан – атыыр былдьаһык. Кэрэ аҥаардарбыт кэлин билбиппит, биһиги туспутугар киҥир-хаҥыр кэпсэтиилэрэ, былдьаһыылара элбэҕэ эбитэ үһү. Кэмигэр ону баардылыыр дьон буолуохпут баара дуо, ыбылы ылсыы-бэрсии, иһинэн-таһынан кыдьыктаһыы кытаанаҕа буоллаҕа...
Дьахтар аймах көҕүйдэҕинэ, сааскы куоскатааҕар ордорун билэн саллыбыттаахпын. Биир эмиэ сиэссийэ кэмэ. Эмиэ эксээмэни сорох туттаран, сорох соһуллан “килбэйиэр” диэри “сууйдубут”. Аһыы утах амтана биллибэт буолуон эрэ иннинэ кэриҥнээх, биир бэркэ оҥостубут-туттубут бэйэлээх, самыы диэни айылҕа барахсан дьэ көрөн олорон, соруйан чочуйан нарылаабыт бэйэлээҕэ бэйэтэ үүйэ-хаайа сосуһааччы буолла. Мин оччолорго, ахчайа сытары атыллаан ааспыт суох, хайдах состоро сылдьыамый, тиһэҕэр бэйэм соһустум.
Куорат дьиэтин көрүдүөргэ. “Хараҕынан” оччолооҕу көрдүлэр ини диэн кыһаллыбаппын. Хата, ханна бүччүм сир баара буолуой диэн толкуйдуу турабын. Ол тутуһа турдахпына кыыһым минньигэс баҕайытык: “Часовой” таксыыта сакаастыах...” – диэччи буолла. Мин, устудьуон киһи, чааһы быһа таксыыга хатааһылыыр үгэһим суох этэ. Халтай харчы кутан хатааһылыыр да былааным суоҕа. Ол да буоллар бу бэйэлээх бэйэтинэн көрдөһөрүн тоҕо эрэ тохтоппотоҕум. Оччолорго сиэп төлөпүөнэ саҥа тарҕанан эрэр кэмэ. Аҕыйах эрэ устудьуоҥҥа баара. Ыҥырдыбыт. Барбах көһүттэрэ түһэн баран кэллэ. Таҕыстыбыт. Олордубут. Айаннаатыбыт.
Сааскы салгын саҥа биллэн эрэр кэмэ. Түүн тымныы. Түүҥҥү куорат иччитэх уулуссаларын устун биэтэҥнээбит эрэ бүгүүрэлэр хаамсаллар, киһилии дьон турара чугаһаабыт кэмэ. Сарсыныгар өрөбүл. Үөрэх суох.
Хатааһылыы сылдьан массыынаны марайдыы сыстыбыт. Дьэ, кыыс киэнэ киниэнэ быһыылаах, олох өрө үллэриҥнээн олорор... Суоппар салынна. Кыыһым оннугар, хата, мин саатар курдукпун. Суоппарга көхсүнэн олорон, уһун хопусуоннаах нуорка соҥҥо хаххалатан тиритэ-хорута дьарыгырабыт, ыһыытаһыах-хаһыытаһыах дьон суоппартан эрэ мэһэйдэтэбит. Кыыһым дьонун кууруссата “көмүһүнэн сымыыттыыр” быһыылаах, харчынан хаһан да быстыбат көрүҥнээх. Суоппар, сааһыра баран эрэр киһи, саатан, кып-кыһыл буолан баран, дөрүн-дөрүн сиэркилэнэн көрөн кылата олорорун көрөн аһардахха, хараҕын куоттарар, илин аһа туртайбыт сэксэгэр бытыктаах саха киһитэ этэ.
Онтон суоппар: “Дьиэбэр киирэн тахсардаахпын”,– диэбитигэр дьахтарым: “Эбии төлүөм, аны чаас буолан баран тахсаар...” – диэн көрдөстө. Мин да, “утаппыт” киһи, утарбатым. Массыынатын үлэлэппитинэн аанын лып гыннара сабан тахсаатын кибиргэтиһии кытаанаҕа, дьэ, саҥа-иҥэ, ый-ай хойдон барда. Үлэ-хамнас, ыбылыта ытырсыы кытаанаҕа. Арай массыына кыараҕас, илии-атах бааллан туран өрө мөхсөрүн тэҥэ. Үөһэ тахсан үлэ ухханыгар бүргэс хобулуга массыына үрүт бүрүөһүнүн икки сиринэн тобулу түһэн кэбиспитин билэр суох, тиритэ-хорута өтөрүтэ түһэрбиттэн эбии тэптэн ону баардылаабатахпын. Аны “тустуу” үгэнигэр массыына умуллан хаалбытын, биһиги собуоттуур бокуойдаах үһүбүт, чаас курдук кылгас кэмҥэ таҕылбытын ханнарар эрэ санаалаах дьон өрө уһуутаһа мөҕүстэхпит эбээт.
Иһинэн-таһынан массыынаны марайдыы сыһан, хомунан бүтээппитин суоппар хап-сабар киирэн тугу эрэ ботугуруу-ботугуруу массыынатын собуоттуур аатыгар барбыта. Биһиги онно эрэ массыына иһин өйдөөн көрбүппүт, өстүөкүлэ тулата барыта кырыаран хаалбыт эбит... Суоппар аны үөһэ хобулук суолун көрбөтөр ханнык диэн санаалаах олордубут. Киирэн массыынатын сылыта түһэн баран: “Өссө бараҕыт дуо?” – диэн күлэн мүчүҥнүү-мүчүҥнүү ыйытар эрэт буолан биэрдэ. Кини да эдэригэр таптал ухханыгар быһа ылларан сылдьыбыт кэмнэрин санаабыт буолуохтаах...
Атыыр.
