Мэҥэ биир бөһүөлэгэр Ньукулай Виноградов диэн нуучча күтүөт баара. Тыа үлэтин барытын сатыыр, бэрт бүгүрү, үлэһит, туохха барытыгар маастар быһыытынан биллэрэ. Кини биир сайын от звенотугар ананан, балтараа көстөөх, уруккута “Пятилетка” холкуос олорбут сиригэр сылдьыспыта. Звеноводтара Еремей Захаров этэ. Отчуттар холкуос маҥхааһайа ордон хаалбытыгар отууланан сыппыттар. Ампаар иһэ эргиччи орон, таҥаһы-сабы куурдар тимир оһох, сырдык, ыраас... Быһата, киһи кута-сүрэ тохтуур сирэ.
Биирдэ улахан ардах түһэн сир-дойду уунан устубутугар, охсор да, мунньар да кыах суох буолбут. Сүбэлэһэн баран, сорохтор бугул абырахтыы, сорохтор балыктыы тарҕаспыттар.
Бугулдьуттар Сара Угустаах диэн отууларыттан чугас баар сиргэ ампаар дьиэ таһыгар мустан табахтыы олорбуттар. Ол кэмҥэ Вионградовтара иччитэх дьиэ аанын аһан иһирдьэ киирбит, онно баар бөҕү-саҕы түрбэйбит, сороҕун алдьаппыт, сороҕун отууга илдьэ барардыы таһааран бэлэмнээбит. Дьоно буойан көрбүттэрин ылымматах, “ээ, ол саха абааһыта нуучча киһитин тыыппат. Хата, куттанар ини” дии-дии күлбүт-салбыт.
Ол киэһэтигэр отчуттар отууларыгар төннөн, хаарты, дуобат-саахымат оонньообуттар, мээчиктээн ый-хас бөҕөтүн түһэрбиттэр. Хараҥарыыта утуйуу буолбут. Ампаардаахтар иһирдьэ киирэн, иһиттэн олунан баран, буолары-буолбаты ыаһахтаһа сытан утуйан хаалбыттар. Виноградов таһырдьа балааккатыгар киирэн муннун тыаһа муораҕа барбыт...
Бу сытан түһээтэҕинэ дуу, илэ дуу, хаар маҥан баттахтаах, уһун сэпсигир бытыктаах, сырдык-ыраас сирэйдээх, маҥан сиэхтээх ис ырбаахылаах, баркылаах, суптугур сэҥийэлээх оҕонньор балаакка аанын эрчимнээхтик арыйа баттаан киирэн кэлбит уонна утуйа сытар киһини атаҕыттан харбаан ылаат, таһырдьа соһон барбыт. Виноградов хаһыы-ыһыы бөҕөтүн түһэрбит, онтон-мантан тардыһан, өсөһөн көрбүт да, оҕонньоро адьас таһаҕас оҥостубатах. Таһырдьа тилигирэтэн таһааран баран, илиитин таһынан киэр илгэн кэбиспит. Ол быыһыгар оҕонньор айаҕа хам буолбакка тугу эрэ саҥаран уоһа оҥоҥнуур, тарбаҕын чочоҥнотор, кыыһырар-тымтар үһү. Виноградов биирдэ өйдөнөн кэлбитэ, балаакка таһыгар сытар эбит. Оҕонньоро сүтэн хаалбыт. Киһи куттанан сүрэҕэ айаҕынан тахсан бара сыспыт, уҥуоҕа халыр-босхо барбыт. Тута ойон туран ампаар аанын былдьаспыт. Дьонун уһугуннараары ааннарын тоҥсуйа сатаан кэбиспит да, үлэттэн өлө сылайбыт дьонтон хайалара да уһуктан абыраабатах. Виноградов көхсүн ампаар ааныгар анньан, сонугар сууланан бүк түһэн олорбут. Төһө да сайынын иһин, атырдьах ыйынааҕы түүнтэн этин сааһа аһыллыар диэри тоҥмут. Тоҥон, ыксаан оллооҥҥо кэлэн уот оннун хаспыта, дьолугар, чоҕо быстыбатах эбит. Киһи хайытыллыбыт хардаҕастары хомуйан, халлаан хайа тэбэр кутаа уотун оттубут. Ол суоһугар дүлүҥҥэ олорон нухарыйан барбыт. Бу олорон түһээтэҕинэ дуу, илэ дуу, оҕонньоро эмиэ тиийэн кэлбит уонна сөмүйэтин чочоҥното-чочоҥното тугу эрэ салгыы этэн-тыынан барбыт. Быһата, ханна да барбакка чугас сылдьыбыт эбит. Маныаха биһиги киһибит эмиэ ампаарга ыстанан тиийэн хаһыытыы-хаһыытыы тоҥсуйан лаһыгыратан барбыт. Аан таһыгар сытар Арамаан Бөнөкүүрэп уһуктан ампаар олуур маһын төлө тардарын кытта, Виноградов иһирдьэ буулдьалыы ойон киирэн муостаҕа умса баран түспүт уонна уҥан хаалбыт. Соһуччута бэрдиттэн, Арамаан ким киирбитин дуу, тахсыбытын дуу өйдөөн-дьүүллээн быһаарбатах. Олус уолуйбут, куттаммыт. Арыый холкутуйан киһитин тардыалаан, нууччалыы-сахалыы ыйытан көрбүт да, киһитэ саҥарбат үһү. Арай, хабарҕатын быстарбыт сүөһүлүү тэбиэлэнэр эрэ эбит.
Киһи эрэ буоллар, ампаарга сытааччылар уйаларыгар уу киирбит. Бары уһуктан киһилэрэ тыын ыларыгар, өйүн булунарыгар көмөлөспүттэр. Виноградов өйдөнөн кэлэн баран туох буолбутун барытын сиһилии кэпсээн биэрбит. Отчуттар ону барытын сиһилии истэн, ырыҥалаан баран, киһилэригэр били бэҕэһээ Сары Угустаах ампаарыгар ыспыт малын-салын хомуйарыгар, илдьэ кэлбит малын төнүннэрэригэр, уоту алҕаан буруйун бырастыы гыннарарыгар сүбэлээбиттэр. Ол барыта толоруллубут.
Ити нэдиэлэ бүтүөр диэри Виноградов үүтүн тохпут оҕо курдук кэри-куру сылдьыбыт, күлэрэ-үөрэрэ сүппүт, саҥатыттан маппыт. Субуотаҕа, куолуларынан, бөһүөлэккэ сынньана киирбиттэрин кэннэ, “ыарыйдым, төннөр кыаҕым суох” диэн били ходуһатыгар төннөртөн мастыы батынан кэбиспит.
Хас да сыл буолан баран, мэҥэлэр куоракка ат сүүрдүүтүн көрө киирэ сырыттахтарына көрсө түһэн, Виноградовтан “ити уолаттар тугу кэпсииллэрий?” диэн токкоолоспутум. Киһим: “Кыра омуннаах да буоллар, ол кыларыйан турар кырдьык. Ол оҕонньортон олус куттаммытым. Күүһэ бэрт этэ. Саха абааһыта нууччаны да баардылаабат эбит. Иэспин, тос мааскабын биэрбитэ. Ол дойдуттан улаханнык куттаммытым, кэлин бара сылдьыбатаҕым, барар да былаан суох. Ол оҕонньор өйбүн-төйбүн булларбыта”, — диэн билиммитэ.
Виноградов кэпсээбит оҕонньорун тас дьүһүнэ, сыта-олоро сыаналаан көрдөххө, ол өтөххө былыр олорон ааспыт Дьарбаах уола Дьөгүөр Буускапка маарынныыр курдук. Дьөгүөр Буускап урут эдэригэр Бодойбонон эҥин сылдьымахтаабыт, саха-нуучча бөҕөтүн кытта алтыспыт киһи эбит этэ. Онон Виноградовтан да “нуучча сылдьар” диэн толлон турбатах буолуохтаах. Чэ, туох да диэбит иһин, Буускап абааһыта нуучча киһитин куттаабыта биһиэхэ, сахаларга, улахан сонун. Абааһы, иччи чахчы баарын дакаастыыр курдук.
Еремей Попов,
Дьокуускай.
