Аҕыйах хонуктааҕыта Ньурба Күндээдэтин пиэрмэрэ Алексей Кириллин 30 уонна 51 саастаах икки киһини кулут оҥостубутун, сыабынан баайарын, кырбыы-кырбыы, хамнас төлөөбөккө босхо үлэлэтэ сылдьыбытын туһунан Саха сиригэр хаһан да буолбатах дьулаан түбэлтэ барыбытын соһутта.
Эдэр киһитэ “хотоҥҥо тахсабын” диэн, мүччү туттаран куоппатаҕа буоллар, хайдах дьылҕаланыахтара өссө биллибэт курдук. Ол туһунан сонуну тарҕатар федеральнай ааҕыныстыбаларга тиийэ киэҥник тарҕанна. Икки киһи тутуллубут, Силиэстийэлиир кэмитиэт холуобунай дьыала көбүппүт диэн Сонуннарга ааҕабыт.
Кулуттааһын аныгы саха сиэригэр-майгытыгар баппатынан, Саха сиригэр оннук буолуо диэн түһээн да баттаппат буоллахпыт. Бүтүн дэриэбинэ – бэтэринээртэн саҕалаан баһылыкка тиийэ – билбэккэ сылдьыбыттара буолуо дуо? Эбэтэр албакаат Л.Михайлов эппитин курдук, төттөрүтүн, биирэ дьиэни уоттуу сатаабытын иһин кэлгиллибит, иккиһэ куоракка буруйу оҥорон баран куотан кэлбит дьон ордук буруйдаахтар дуу?
Куоракка “бииһирбит” дьону хомуйан, хамнастаан (төһөтүн эппэттэрэ чахчы) оттотоллорун, ускул-тэскил сылдьааччылар хотоҥҥо үлэлээн кыстаан абыраналларын эҥин туһунан дэҥҥэ соцситимҥэ тахсааччы. Ону ким да баардылаабат. Социальнай тэрилтэлэр, полиция сокуону кэһии диэбиттэрэ иһиллибэтэ. Онтубут баара, дьэ, итинник эргийэн таҕыста. Дьону кулуттааһын ааспыт үйэ 90-с сылларыгар Чечняҕа, Хапкааска, ислам итэҕэллээхтэргэ баарын истэрбит. Кэлиҥҥиттэн аҕыннахха, былырыын балаҕан ыйыгар Тула уобалаһыгар сыгааннар хас да киһини кулут гынан илдьэ сылдьыбыттара тарҕаммыта. Ол иннинэ Ростов уобалаһыгар икки киһи, 5 киһини кулут оҥостон, т/х-гар үлэлэппиттэрин иһин хаайыллыбыттар. Эмиэ Ростовка бааһынай сыгаан 18 киһини хаайан кулут оҥостубут.
Күндээдэ түбэлтэтигэр силиэстийэ быһаарыа. Биллэн турар, кулуттааһыны дакаастыырга пиэрмэр Үлэ кодексын төһө тутуспутун көрүөхтэрэ. Дуогабар, үлэ киниискэтэ, үлэҕэ ылыы бирикээһэ, хамнас инники төлөммүтэ, нолуок төлөнүүтэ хайдаҕа эҥин барыта бэрэбиэркэлэнэрэ чахчы. Докумуон суох, тылынан эрэ кэпсэтии буоллаҕына, пиэрмэр дьыалата ыарыан сөп.
Бүгүн, ырыынак кэмигэр, Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатыгар сэбиэскэй былаас курдук дьоҥҥо ыйга иккитэ дьоһуннаах хамнас, абаанса төлөнөр диир уустук. Онон т/х-тын тэрээһиннээх тэрилтэлэригэр үксэ “социальнай өттүнэн мөлтөх эрэ дьон үлэлииллэр” диэбиттэрэ ыраатта. Пиэрмэргэ ким да үлэҕэ киириэн баҕарбат, дэриэбинэҕэ “хамначчыт” диэн көрөллөр. Т/х-тын көтөҕө сатыыр блогер Масаха икки ынаҕар кылгас кэмҥэ 75 тыһ. солк. хамнастаах үлэлэппит дьонун докумуоннаата ини?
Биһиэхэ үүт харчыта бэриллэр буолуоҕуттан уонунан сыл “по факту” диэн, омуннаан эттэххэ, “үүккүн биэрдэххинэ, сай ортото биирдэ төлөнүө” диэн холобур баара. Дьон оттуурга-мастыырга, уматыкка, ыһыкка, сапчааска наада, харчыны эрдэ абаансалааҥ диэн өр туруорсан, нэһиилэ ситиспиттэрэ. Ити кэтэхтэргэ эрэ буолбакка, тэрээһинээх хаһаайыстыбаларга, пиэрмэрдэргэ эмиэ сыһыаннааҕа. Харчы өр кэлбэт кыһалҕатыттан т/х-тын тэрилтэлэрэ хамнас төлөөбөккө буруйга тардыллыбыттара суох буолбатах. Онон билигин дьону т/х-тын үлэтигэр сыһыарар буоллахха, ТХМ саҥа салалтата т/х-та социальнай өттө деградациялаабытын көннөрөн, урукку сопхуостар курдук социальнай мэктиэлээх балаһыанньаны төннөрүөн наада.
Киһи өйүгэр баппат иккис түбэлтэ Тааттаҕа таҕыста. Үс ыччат итирэн баран, нэһилиэк баһылыгын дьиэтигэр киирэн, оҕолоро, кэргэнэ көрөн турдахтарына кырбаабыттар. Полиция тутаттаабыт. Онтон “көөчөөн көрө” полицияҕа саҕаламмыт. Тутан аҕалан хаамыраҕа хаайбыт тустууктара арыгыттан “бугуһуйбута уоскуйбакка” истиэнэни тоҕо тэбиэлээн алдьаппыта видеокамераҕа уһуллан, эмиэ сири-сибиири бараабыт. Истиэнэни тоҕо тэбиэр диэри, элбэх баҕайы полиция куттанан дуу, билэр уоллара буолан дуу, быраабы утары дьайыыларын, истиэнэни – судаарыстыба бас билиитин – алдьатыар диэри тохтоппотохтор. Полиция дьиэтэ буолан, ити хаамыра устубута Москубаҕа тиийэ көстөрө чуолкай. Эмиэрикэҕэ, Кытайга итинниккэ баҕас кытаанахтар: күлүгээни полиция ытан кэбиһиэ эбитэ буолуо.
Биллэн турар, “биир күлүгээни кыайбакка, бүтүн Арассыыйа полициятын саакка-суукка” ыыппыт түбэлтэ таах хаалбата буолуо. Бүтүн Саха сирин ИДьМ-гар “оргвывод” оҥоһуллуон да сөп. Погуон, сулус эрэ “көтүүтүнэн” бүппэккэ, хоруупсуйа да иһин хаарыйыахтарын сөп курдук. “Үс боросуонак” остуоруйа дьиэлэрин курдук, “хордуон” истиэнэлээх модульнай хаайыы дьиэлэрин улахан суумаҕа Саха сиригэр Иркутскай “Каркас” диэн тэрилтэтэ биэрбит диэн суруйаллар.
Дьэ, онон ити икки түбэлтэ Саха сирин аатын улаханнык түһэрдэ, өссө хайдах сиэллэнэн-кутуруктанан тахсыан ким да билбэт.
Балаһаны Владимир Степанов.
Сэҥээриилэр