Бэс ыйын 3-4 түүнүгэр Бүлүү суолун тыраассатыгар, Тааһаҕар нэһилиэгин таһыгар, сүөһүнү түҥнэри көппүт таксыы суоппара өлөрбүт ынаҕын хабарҕатын хайа соппутун туһунан куйаар ситимигэр тарҕаммыта. Дьон үксэ суоппары: “Хата, таксыыһыт мындыр буолан, сүөһү хаанын ыытан, этэ туһаҕа барар буолла”, – диэн хайҕаабыттар этэ. Ити таксыыга мин олорсон испит буоламмын, ол быһылаан дьиҥ хайдаҕын суруйарга сананным.
Дьокуускайтан Сунтаарга икки оҕону илдьэ айаннаары, таксыы анал сыһыарыытыгар сакаас бырахтым. Сотору буолан баран, хас даҕаны киһи эрийдэ. Мин, дьиҥэ, аргыс да быһыытынан барсаары санаммытым. Эрийбит дьонум, саатар, бары таксыылар эбит. Хайыахпыный, биир элбэх саҥалаах киһиттэн: “Төһө түргэнник айанныыгыный? Мин оҕолордоохпун, онон бытааннык айанныыр эрэ буоллаххына барсабыт”, – диэбиппэр киһи хап-сабар: “Ээ, мин бытааннык айанныыбын”, – диэн эрэннэрдэ.
Инньэ гынан, бу таксыыны кытта барсыах буолан, болдьоспут бириэмэбитигэр массыынабыт тиийэн кэллэ. Аҕам саастаах хара бараан киһи тохтообокко табахтыыр. Мин тута табахтыырын сөбүлээбэппин биллэрдим. Оҕолорбун инники сидиэнньэлэргэ олордон курдарын ииллим. Дьэ, сити курдук айаннаан Бүлүүлүүр суол диэки айанната турдубут.
Суоппарбыт бэйэтин аттыгар төрөппүт уолун олордо сылдьар, арааһа, иккис суоппар быһыылаах. Суоппар айаҕа хам буолбат, кэпсиир да кэпсиир. Онтун быыһыгар түннүгүн арыйан баран, табахтаан бусхатар. Хаста да этэн көрдүм да, онно эрэ наадыйбат.
“Түргэнник ыытарбыттан адреналин ылабын!”
Ортоку миэстэҕэ айаннаан иһэр буолан, түргэнник ыытан иһэрин киһи соччо билбэт. Аара айаннаан иһэр массыыналары барыларын ситэрбитинэн сылыктаатахха, сүүстэн тахсаны “үктээн” иһэр быһыылаах. Хас сиппит таксыыһыттарыгар араассыйанан эрийэн: “Гаастаа... гаастаа эбэтэр суолтан туораа!” – диирин истэбин. Элбэх массыынаҕа инньэ диэтэ. Аттыгар олорор уола “туох ааттаах түргэҥҥиний?” диэтэ быһыылаах, онуоха аҕата: “Куттанныҥ дуо, оччоҕо кэннигэр бар. Түргэнник ыытарбыттан адреналин ылабын”, – диэн киһиргии-киһиргии күлэн алларастыыр. Тугу кэпсэтэллэрэ барыта иһиллэн олорор. Мин нэһиилэ тыыммын иһиллэнэн иһэбин, сылайан, нуктаан, харахпын симэн “билигин сэрэтии биэриэм” диэн олорбутум баара... Дьэ, доҕоор, эмискэ туохха эрэ кэтиллэ түспэтибит дуо?! Мин “массыынаны кытта харсыһан өлөн эрэбит, бүттүбүт” диэн кыл түгэн олохпун кытта быраһаайдаһан ыллым быһыылаах. Тута оҕолорбун көрбүтүм, хата, тыыннаахтар, эчэйии ылбатахтар! Эрээри барахсаттар куттаммыттара, уолуйбуттара сүр, сүрэхтэрэ айахтарыгар тахсыбыт. Курдаах эрэ буолан тыыннаах хааллылар быһыылаах. Өскөтүн оҕолор курдарын сүөрэн кэбиспиттэрэ буоллар дуу, хайдах дуу, түннүк курдары көтүө эбиттэр. Суоппарбыт нэһиилэ оронон таһыгар таҕыста. Туох буолбутун тахсан көрбүппүт, Бүлүү улууһун Тааһаҕар нэһилиэгин аттыгар суолу туораан иһэр ынаҕы түҥнэри көппүт! Ынах барахсан тута өлөөхтөөбүт. Массыынабыт мотуора, иннинээҕи өстүөкүлэтэ бүтүннүү хампарыйыар диэри сүөһүгэ кэтиллибит. Ол өстүөкүлэ кыырпаҕа бүүс-бүтүннүү мин оҕолорум үрдүгэр кэлэн түспүт. Барахсаттар илиилэринэн сирэйдэрин саптыбатахтара буоллар, сирэйдэрэ-харахтара бүттэтэ суох хайыта сотуллуо эбит. Сонно тута бары “шок” ылан, тугу да толкуйдуур да кыаҕа суохпут. Саатар, түүнүн халлаан тымныыта бэрт буолан, бары дэлби тоҥон, “атын массыынаҕа олорсон барбыт эрэ киһи” диэн толкуйдаахпыт. Хата, суоппарбыт, киһи эрэ буоллар, атын массыыналары тохтотон, биир-биир барыбытын олордуталаата. Оҕолорум тоҥон илибирэһэн ынырыктар.
Тыыннаах хаалбыппытыгар баһыыба
Төһө да боруҥуй буолбутун иһин, элбэх сүөһү суолу туораан иһэрэ ыраахтан көстөр бөҕө буоллаҕа. Бэл, олорсон иһэр 9 саастаах уол хас даҕаны сүөһү суолу туораан иһэллэрин өйдөөн көрбүт. “Ити бүтэһигинэн туораан испит ынаҕы өлөрдө”, – диэн уолчаан кэпсиир. Ону суоппарбыт, саатар, бытааран да көрбөтөх. Инньэ гынан суолга тахсыбыт сүөһү сордоох киирэн биэрээхтээбит. Дьиҥэ, дэриэбинэ таһыгар массыыналар чааска 60-70 км айанныахтаахтар. Оттон бу киһибит сүүһүнэн үктээн истэҕэ дии.
Саастаах киһи эрээри төрүт оттомо суох эбит. Хайдах буолан, бэл, бэйэтин уола сэрэхэдийбитин үрдүнэн ити үлүгэр элбэх оҕону, дьону олордон иһэн түргэнник айанныырый?! Дьону тиэйэр үлэлээх киһи пассажирдарын туһугар эппиэттээх буолуохтаах. Туохха да тиэрдибэккэ, оһоллообокко, тоҥорбокко, аччыктаппакка, куттаабакка этэҥҥэ дойдуларыгар тиэрдиэхтээх. Сунтаарга диэри төлөбүр кырата суох – 7 тыһыынча солкуобай. Киһибит суобаһа буолан, өссө итиниэхэ диэри “аҕалтаабыт” иһин, харчыбытын үс киһиэхэ 9 тыһыынчаны туура тутан ылла.
Маннык түгэҥҥэ киһи хайдах эрэ “хата, тыыннаах хааллыбыт” диэн иһигэр үөрэн эбитэ дуу, шок ылан дуу, сонно тута айдаарбат, суоппары ыххайбат эбит. Дьиҥэ, сонно тута суоппар үрдүгэр түһэн ээҕин этитиэхтээх этим. Бу үлүгэр түргэн айаҥҥа туох баҕарар буолуохпутун сөп эбит. Ити ынаҕы түҥнэри көппүтэ кыра буоллаҕа. Куһаҕаны түүйэн эттэхпинэ, суолтан да көтүөхпүтүн, массыына иһигэр баар дьон эчэйиэхпитин, өлүөхпүтүн да сөбө.
Кутталлаах таксыыһыт эбит
Бу киһини ыйыталаһан билбитим А.Л. диэн Сунтаарга олорор, бэрт өрдөөҕүттэн, инньэ 90-с сыллартан, таксыылыыр киһи эбит. Түргэн сырыылааҕынан Сунтаарга да, айанньыттарга да бэркэ биллэр. Биһиги билбэт буолан, киирэн биэрээхтээбиппит. Былырыын дуу, иллэрээ сыл дуу, Сунтаар сэлиэнньэтин иһигэр уу баһар массыынаны ситэн ааһаары балыыһа аттыгар турар хас даҕаны массыынаны барытын таарыйбыт. Онно эмиэ айдаан тахса сылдьыбыт да, тоҕо эрэ ууттан ыраас тахсыбыт быһыылаах. Ол кэннэ, бу сырыы аҕай иннинэ, айан суолугар эмиэ хас даҕаны сылгыны түҥнэри көтөн, эмиэ сылгылары оһоллообут, массыынатын да алдьаппыт. Ол үрдүнэн киһибит син биир өйдөммөтөх! Сокуон кини диэки буолан, соруйан гынар дуу?!
Маннык киһи дьону таһара төһө сөптөөҕө буолла? Тоҕо биир даҕаны киһи үҥсүспэтий, ГАИ көҥүлүн быспатый, дьыала тэриллибэтий? Тоҕо маннык суоппар уруулга олороруй?! Олорсон иһэр киһини оһоллоотоҕуна дуу, өлөрдөҕүнэ дуу “бабат” дииллэрэ буолуо.
Дьэ, дьикти сокуон диэтэҕиҥ...
Куйаар ситимигэр түҥнэри көтүтэн өлөрбүт ынаҕын хабарҕатын хайа соппутун көрөн, дьон таксыыһыты хайҕаабыттар этэ. Бу сырыыга суоппарбыт, тэбистэрэ үөрүйэх уопуттаах буолан эбитэ дуу, чахчы, сөпкө быһыыламмыт. Инньэ гымматаҕа буоллар, бу сүөһү этэ туһаҕа тахсыбакка таах хаалар кутталлааҕа.
Аны туран, билиҥҥи сокуоммутунан маннык түгэҥҥэ сүөһүлээх, сылгылаах хаһаайын эппиэккэ тардыллар. Урукку эбитэ буоллар, суоппар сүөһүлээх киһиэхэ төлүөхтээҕэ эбитэ буолуо. Туох да диэбит иһин, дьэ, дьикти сокуоннаахпыт. Сокуон быһыытынан, сүөһүлээх, сылгылаах чааһынай ыаллар аҕыйах сүөһүлэригэр бостуук тутуохтаахтар. Сүөһүлэр дэриэбинэ устун, уопсастыбаннай миэстэлэргэ, пааркаларга, былаһааккаларга, оскуола, дьыссаат, маҕаһыын аттыгар мээнэ сылдьыа суохтаахтар. Саха сылгыта, сүөһүтэ сайын хаһан күрүөҕэ хааллан турбутай? Күөххэ үктэнэн, дьэ, бэйэлэрэ билэллэринэн сылдьар буоллахтара. Бостууга суох хаһаайын, өскө сүөһүтэ суолга тахсан, саахал тахсарыгар төрүөт буоллаҕына, түҥнэри көтүтүлүннэҕинэ, алдьаммыт массыына иһин сүөһүлээх хаһаайын төлүүр эбээһинэстээх. Ол гынан баран, сүөһүлэр төһө да бостууктаах буолаллара ирдэммитин иһин, суоппар, сүөһүлэр суолу туораан иһэллэрин ыраахтан көрөн, бытаарыахтаах этэ буоллаҕа. Бытаарбатах буолан, ити үлүгэрдик бүтүн массыына хампарыйыар диэри саалыннаҕа. Олорсон иһэр дьон, оҕолор оһолломмотохпутугар баһыыба.
Матырыйаал оҥоро сылдьан, Тааһаҕар баһылыгын кытта кэпсэтэ сылдьыбыппар, мунньахтыы олорор аатыран, сүгүн-саҕын кэмэнтээрий биэрбэтэ. Кини этэринэн, сүөһүлээх хаһаайын уонна таксыы суоппара эйэ дэмнээхтик илии тутуспуттар. Сүөһүлээх киһи ынаҕын этэ туһаҕа бардаҕа дии, оттон суоппар кэм буруйун билинэн, массыынатын төлөтө сатаабатаҕа буолуо. ГАИ пресс-сулууспата иһитиннэрбитинэн, бу таксыыс РФ КоАП 12.16 ч. 1 ыстарааптаммыт.
Бүлүү ГАИ-тын начаалынньыга, майор Александр ИВАНОВ:
– Бэс ыйын 4 күнүгэр түүн 12 чаас 38 мүнүүтэҕэ 1974 сыллаах төрүөх суоппар “Тойота Хайс” мааркалаах массыынанан Дьокуускай куораттан Сунтаарга айаннаан иһэн, Бүлүүлүүр аартык 519 килэмиэтиригэр суолга тахсан кэлбит сүөһүнү түҥнэри көппүт. Суол быһылаанын түмүгэр суоппар да, айаннаан иһэр да дьон эчэйии ылбатахтар. Суоппарга быһылаан түмүгүнэн кэккэ административнай миэрэҕэ тардыллыбыта. Бэрэбиэркэ түмүгүнэн, бу суоппар 2023 с. балаҕан ыйын 18 күнүгэр киэһэ 20 чаас 21 мүнүүтэҕэ Бүлүү тыраассатын 964 км суол быһылааныгар эмиэ түбэһэ сылдьыбыт. Ол түмүгүнэн, түөрт сүөһү эчэйиини ылбыт. Бу быһылаан түмүгүнэн суоппарга уонна сүөһү хаһаайыныгар административнай миэрэ ылыллыбыт.
Ыраах айаҥҥа сылдьар суоппардар, суолга сэрэхтээх буолуҥ, нэһилиэнньэлээх пууннар тастарыгар бытаарыҥ, суол быраабылатын тутуһуҥ!
Түмүк оннугар
Ол да буоллар маннык суолу туораан иһэр сүөһүлэри ыраахтан көрөн ускуораһын бытаардыбат, куттала суох тиэрдэргэ эппиэккэ ылбыт пассажирдарын туһунан санаабат суоппар уруулга олоруо суохтаах дии саныыбын. Буолаары буолан, хаһыс да сырыыта буолан тахсар, ол да үрдүнэн өйдөммөт эбит. Аны кэлэн өйдөнүө дуо?! Маннык суобаһа суох дьалаҕай суоппардар баар буолан, араас киһи өлүүлээх саахал тахсар. Онон бу киһи уруулга олорор көҥүлүн быһыахтарын наада диэн туруорсабыт.
Бэлэмнээтэ Туйаара СИККИЭР.
Сэҥээриилэр