Кулуттааһын дьыалата: уорбаланааччы санаата

Ньурба Күндээдэтин эдэр пиэрмэрэ, 32 саастаах Алексей Кириллин 30 уонна 51 саастаах икки киһини кулут оҥостубутун, сыабынан баайарын, кырбыы-кырбыы, хамнас төлөөбөккө босхо үлэлэтэ сылдьыбытын туһунан Саха сиригэр хаһан да буолбатах дьулаан түбэлтэ барыбытын соһуппута. Ити туһунан суруйан турабыт.

Санатар буоллахха, муус устар 4 күнүгэр Ньурба улууһун Күндээдэ сэлиэнньэтигэр пиэрмэр Алексей Кириллин икки киһини хаайан олордон үлэлэтэрин, атаҕастыырын, биирдэстэрэ күрээн көмө көрдүү ыалга тиийбитин туһунан иэдээннээх сурах тарҕаммыта.

Дьон үксэ “ама, тыа сиригэр оннук сидьиҥ санаалаах садистар суохтар ини” диэн итэҕэйиэн баҕарбатаҕа. Ол эрээри үлэһит уолу быыһаабыт дьахтар аудионан кэпсээнин иһиттэххэ, дьиҥнээххэ майгынныыра. Сотору буолаат, силиэстийэ саҕаланан, пиэрмэр тутуллубутун, иккис киһини сыаптан бсохолообуттарын туһунан сурах тарҕаммыта. Кэмниэ кэнэҕэс, Силиэстийэлиир кэмитиэт салайааччытын ыстаарсай көмөлөһөөччүтэ Надежда Дворецкая бу быһылаан чахчытын бигэргэппитэ.

Ол курдук, барыллаан силиэстийэ быһаарбытынан, 30 уонна 51 саастаах эр дьон көҥүлгэ, үлэҕэ уонна киһилии олоххо бырааптара күөмчүлэммит. Кинилэри тутулуктаах оҥорон кулуттааһын туругар киллэрбиттэр. Биирдэрин ханна да барар кыаҕа суох оҥорон баран, сүөһү көрүүтүгэр сырытыннарбыттар уонна киһи олороругар сөбө суох усулуобуйаҕа олохтообуттар. Иккиһэ дьиэҕэ олорбут эрээри, биирдэ үлэтин бүтэрэн баран, сарсыарда күрээн ыалга көмө көрдүү тиийбит.

Онон, СӨ Силиэстийэлиир кэмитиэтэ РФ ХК 127-с ыст. 2-с ч. «а», «г» пууннарынан күүһү туһанан уонна куттаан икки киһини кулут оҥорон үлэлэтии иһин холуобунай дьыаланы тэрийбитэ. Уорбаланаччы Алексей Кириллин силиэстийэ кэмигэр СИЗО-ҕа утаарыллыбыта.

СИЗО-ттан сурук

Биллэн турар, быһылааны көрөн турбут суох, силиэстийэлиир кэмитиэт официальнай иһитиннэриитинэн уонна үһү-таамах курдук кэпсээннэртэн истэн эрэ билэбит. Биллэн турар, манна икки өрүт – уорбаланааччы уонна эмсэҕэлэнээччи – санаатын истэр сөп. Хас биирдиилэрэ бэйэлэрэ чахчылаах буоллахтара. Ону суут уонна силиэстийэ быһаарыахтара турдаҕа.

Оттон биһиги соторутааҕыта СИЗО-ттан Алексей Кириллинтэн сурук туттубут. Кини онно эриллэ сытар дьыалатыгар бэйэтин көрүүтүн суруйбут. Ону кытта билсиэҕиҥ.

“Бу дьыл муус устар саҕа­ланыытыгар Саха сиригэр хаһан да буолбатах айдааннаах холуобунай дьыала таҕыста. “Саха ыала дьону хаайа сытан, сылы-сыллаан үлэлэтэллэр” диэн хобу-сиби куйаар ситиминэн тарҕатан олороллор. Күн бүгүн маннык дьыала тахсыбытыттан саха икки ыала эстэр, симэлийэр турукка киирэн олорор, үлэлии турбут улахан хаһаайыстыба тохтоото, сылгыта сураҕа суох салгыҥҥа ыйанна, сүөһүтэ бу кыстыгы туоруура саарбах – оттоммото. Ити барыта туохтан буолла?

Быйыл биһиги ыал ийэтэ хараҕынан улаханнык ыалдьан, Дьокуускайга көрдөрүнэ барар буолан, көмөҕө диэн, кулун тутартан биир үлэһит суһаллык наада буолар. Онуоха куораттан ийэм күтүөтүнэн саҥата-иҥэтэ суох биир киһини булан, бэрийэн-тэрийэн, бу киһини үчүгэйдик тугун-ханныгын билбэккэ эрэ, Ньурба диэки ыытан кэбиһэллэр. Мин кинини такситтан утары көрсөбүн, дьиэҕэ туспа муннуктаан, аһатан-сиэтэн утутабын, ол күн хаһаайыстыба үлэтин билиһиннэрэбин.

Онтум баара, төбөтүнэн ыалдьар (эспэртиисэ ону бигэргэппит), ускул-тэскил сылдьар хаамаайы сордоох буолан биэрэр. Буола турары сүгүн ыйдаҥардыбат, иннин-кэннин араарбат киһи. Маннык үлэһит наадата суоҕун бэлиэтээн, кинини уларытар инниттэн биир уол бэйэтэ үлэлиир баҕалааҕын, ону ааһан куорат, уулусса олоҕуттан сылайбытын, аччыктаабытын уонна төрөппүттэриттэн тэйэрин туһунан биллэрэр. Үлэҕэ ыларбытыгар көрдөһөр. Инньэ гынан тылланан, баҕаран туран үлэлии кэлэр. Онон мин, аҕам уонна ол икки үлэлии кэлбит дьону кытта төрдүөн үлэлиибит.

Саастаах үлэһиппит, үгэ­һинэн, халлаан сылыйаатын кытары, дэриэбинэҕэ мээнэ баран хаалла (оннук кэмэлдьилээх эбит). Ол сылдьан араас баракааһы оҥорор, олохтоохтор ону буойа сатыыллар да, туһа тахсыбат. Ыстааныгар “каакалыы” сылдьыар диэри дьүһүлэнэр, дэриэбинэ дьонун куттуур, хотону, дьиэни уоттуу сатыыр, дьоҥҥо быһахтаах саба түһээри куттуур. Ол иһин, биһиги бу киһиттэн аккаастанан, халлаан сылыйдаҕына, кэлбит сиригэр төттөрү ыытаары быһаарынабыт. Салгыы бу киһини хайдах да тутар кыаллыбатыттан эдэр үлэһиппитигэр “киһигин буой, көрө сырыт” диибит. Онтубут олох кыаллыбат суолга тиийбитигэр киһибитин ол эдэр үлэһиппит уонна аҕам кэлгийэргэ тиийбиттэр. Кэлгийбиттэр. Төбөтүнэн ыалдьар сордоох тугу гынарын бэйэтэ да билбэт, хотон аанын аһан хаалларар, ууга силлиир, аһаҕастык дьиэҕэ уонна хотоҥҥо саахтыыр, баанньыгы, дьиэни уоттуу сатыыр. Ол иһин кыһалҕаттан итинник миэрэни туттубуттар.

Маннык киһини хаайан баран, ол эдэр үлэһиппит 10 күн үлэлээри, ити буолбуту барытын атыннык туойан турар.

Ол быыһыгар сүгүннээбэт үлэһити таҥаһынан-сабынан хааччыйан, кэлбит сиригэр төттөрү ыыта сатаан, бары дьиэнэн хамсанабыт. Быыс булан сууйан-тараан ыытыахтарын киһилэрэ сууммат, кыккыраччы аккаастанар. Эдэр үлэһиккэ “киһигин көрө сырыт” диэн эппиппит. Онуоха кыыһырар. Анараа киһитин охсуолуур, тэбиэлиир. Онуоха эбии анараа киһи таптаабытынан барарын-кэлэрин, дэриэбинэҕэ хаамарын олохтоохтор сөбүлээбэттэрин өссө төгүл биллэрэллэр. Ол киһибит таайбын быһаҕынан куттуур, охсуһан тураллар. Ону оту-маһы бэрийэ сылдьан истэн тохтотолообутум.

Оннук гынан бу дьон икки нэдиэлэ биһиэхэ сылдьаллар. Ити кэмҥэ ынах төрөөн, үлэ өссө элбиир. Эдэр үлэһиппит анараа киһитин кырбыыр, ол көҕөрүүлэрэ, баастара оспо­тоҕун биһиэхэ “сыбыы” сатыыллар. Ускул-тэскил сылдьыбыт дьон кэлэллэригэр да көҕөрүүлэрэ, баастара элбэх этэ.

Мин төрөппүттэрим оҕо эрдэхтэриттэн хара үлэҕэ миккиллибит, сүөһү кутуругун олохторун тухары манаан кэлбит туруу үлэһит дьон. Кинилэр сааһырыы бэрээдэгинэн үлэни кыайбат буолбуттарыгар салгыы хаһаайыстыбаны мин тутан хаалбытым. 2021 сыллаахха ТХМ саҕалааччы пиэрмэрдэргэ көрөр гранын ылан, хаһаайыстыбабытын хоннохтоохтук ылсан үлэлэтэн барбытым.

Үлэҕэ умса түһэн сырыттахпына, киһи өйүгэр да батан киирбэт “кулуттааһын, кулуттары туһаныы” курдук ыар ыстатыйаларынан дьыала тэрийэн барбыттарыгар соһуйан эрэ хааллым. Аны туран, холуобунай дьыала чэрчитинэн туоһуларбыт арыгыны, күүлэйи батыһар, маргынаал санаалаах дьон буолбуттар.

Ускул-тэскил сылдьар дьоҥҥо күүс-көмө буолаары, кинилэр үлэлээн-хамсаан, хамнастанан, сырдыкка тардыстыннар диэн кыра оҕолуу бүөбэйдээн, аһатан-сиэтэн кэлбитим содула итинник буолла.... Кыһыылаах буолбатах дуо?!

Өскөтүн үлэҕэ наймылаһан кэлбит дьон ити икки киһи курдук бары “хамначчыппыт, атаҕастанааччыбыт” диэтэхтэринэ, дьон куттанан биир да киһини үлэҕэ ылыа суохтара. Онтон сылтаан төрүт дьарыкпытын да умнар суолга үктэниэхпит.

Арыгыһыттар, араас хаамаайы дьон өрө бараллар, ол аайы тыа хаһаайыстыбата эстэр суолга тиийэр.

Билиҥҥи кэмҥэ оҥорон таһаарар үрүҥ ас бородууктата урукку дьыллары кытары тэҥнээн көрдөххө, харахха да быраҕалларынан, намтаан иһэрэ биллэр. Маныаха эбии хамсана сатыыр дьону араастаан харгыстаһан, ол-бу ирдэбилинэн көмөн, ону ааһан хаайыыга түбэһэр кутталланар аакка бардахтарына, аны ким кэлэн тыа хаһаайыстыбатыгар ылсыаҕай?

Билигин силиэстийэ хаамыыта олус бытаарда, эбиитин биһиги ыалы төрдүттэн эһэр аакка хамсанар курдуктар. Маннык дьыала хайдах даҕаны “Рабский труд” ыстатыйанан соҥнонуллуо суохтаах этэ. Онуоха 4 силиэдэбэтэллээх анал бөлөх тэриллэн, хаайардыы оҥостон, күүскэ хамсанан эрэллэрэ сөхтөрөр.

Ити түбэлтэҕэ силиэстийэ этэрин курдук буолбатаҕа. Ити “хамначчыттары” үлэҕэ ылбыппар, бэрийэн-тэрийэн, киһи сиэринэн аһатан-та­ҥын­наран өйөөбүт, “хамначчыттары” дойдуларыгар ыыта сатаабыт буруйбар ыар ыстатыйаҕа уорбаланным.

Маннык ускул-тэскил сылдьар дьону үлэҕэ ылыы улахан алҕас эбитин билигин кэлэн өйдөөтүм.

Бу миэхэ тэриллибит дьыала туһунан ис дьиҥин билбэт эрээри, араас хобу-сиби күөрэтэн тарҕатар дьон тылларын кыана туттуналларыгар баҕарабын. Бу сытан санаатахха, билигин чуолаан тыа сирин боростуой олохтоохторо, пиэрмэрдэр сокуонунан туох даҕаны көмүскэллэрэ суоҕа хомотор.

Буолбут түбэлтэни баары баарынан сааһылаан көрдөххө, хайдах даҕаны холуобунай дьыала тэриллиэ суохтаах, төттөрүтүн, бу кутталлаах дьон мин дьиэ кэргэммэр кутталы үөскэппиттэригэр эппиэккэ тардыллыахтаахтара”.

Билиҥҥитэ дьыала хамсаабакка турар курдук, биир да туоһу доппуруостамматах, уорбаланааччыны да доппуруостуу иликтэр эбит. Силиэдэбэтэл уларыйа турар дииллэр. Бу күннэргэ уорбаланааччы миэрэтин көрүүгэ суут буолуохтаах. Онон бачча улахан айдааннаах дьыала сэттэ ый тухары тоҕо хамсаабата өйдөммөт.

Дмитрий ИВАНОВ.