Бүлүү улууһун Чочу нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, СӨ култууратын туйгуна Аркадий НИКОЛАЕВ-ЭРХААН – Ю.Е. Платонов аатынан Эстрада судаарыстыбаннай тыйаатырын биир чаҕылхай, норуот сөбүлүүр ырыаһыта. 5 сольнай альбом, 7 видео-килиип, 100-тэн тахса ырыа ааптара. Дьоллоох түһүлгэлээх, элбэх оҕолоох ыал – Эрхаан уонна Санита Ай – иккиэн ыллыылларын истибит киһи эрэ барыта сэҥээрэр, кинилэр дьиҥнээх тапталларыгар сүгүрүйэр.
* * *
– Орто омурҕаҥҥынан уруй-айхал, эрчимнээх эҕэрдэ буолуохтун. Номнуо 50 саас диэ... Тас көрүҥҥүнэн киһи итиччэ сааһы биэрбэт.
Хантан силистээх-мутуктаах киһигиний?
– Бүлүү куоратыттан чугас сытар I Чочу, улуу убайдарбыт Уйбаан Гоголев-Кындыл, Г.И. Чиряев төрөөбүт нэһилиэктэриттэн төрүттээхпинэн киэн туттабын. 1972 сыл олунньу 2 күнүгэр күн сирин көрбүтүм. Онно оскуоланы бүтэрбитим. Эдэр сааһым, ырыынакка киирии уустук 90-с сыллара барыта онно ааспыта.
Ийэм Ольга Саввична Тарасоваҕа уонна аҕам Владимир Аркадьевич Николаевка 3 оҕо төрөөбүппүт. Аайта диэн эдьиийдээхпин, Настя диэн балтылаахпын. Хомойуох иһин, төрөппүттэрбит бииргэ олорботохторо.
– Төрөппүттэргэр хом санааҥ суох дуо?
– “Дьоллоох оҕо сааһым тоҕо ийэлээх аҕам сылаас холумтаннарыгар ааспатаҕай?” – диэн хом саныырым эмиэ баара. Миигин биир сааспыттан эбэм А.И. Федорова ииппитэ, улаатыннарбыта. “Олох диэн олох, олоххо туох барыта буолар” диэн санааттан кэлин дьоммун өйдөөбүтүм, бырастыы гыммытым. Ийэбиниин аармыйаттан кэлэн баран билсэн, көрсүбүтүм. Билигин – сибээстэһэбит. Кини Бүлүү куоратыгар элбэх оҕолонон олорор.
– Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан ийэҕэ аналлаах тэрээһиннэри хайдах ылынар этигиний?
– Оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпына ийэ тиэмэтэ саамай “ыарыылаах миэстэм” буолааччы. Ийэлээх оҕолорго ымсыыран да биэрээхтиирим. Бары ийэлэригэр бэлэх биэрэллэр, эҕэрдэлииллэр. Онтон мин эбэбин уонна эдьиийбин эҕэрдэлээн астынарым.
– Ырыаҕа дьоҕуру кимтэн утумнаабыккыный?
– Бука, ол айбыт аҕабыттан бэрилиннэҕэ буолуо. Кини байаанньыт бэрдэ, байаан диэн баран муннукка ытаабыт, этэргэ дылы, “дэриэбинэ курутуой уола” этэ буоллаҕа. Оччолорго сахалыы, нууччалыы, индиялыы ырыаны бары ыллыыр эбит.
– Оттон аҕаҕын кытта бииргэ олорботоҕуҥ дуо?
– Аҕам туһунан ыал буолан, наар кэлэ-бара сылдьара. Атын дэриэбинэҕэ олоро сылдьыбыттара. Каникулга баран көрсөөччүбүн. Наар үлэҕэ: сайынын окко, кыһынын өрүс уҥуор от преһигэр, ардыгар оһохчут буолан – ыҥырыкка сылдьааччы.
– Кумах куйаар Туркменияҕа сулууспалаабыккын...
– Дьэ, итии дойду эбит этэ. Кумах үрдүгэр турдаххына, ип-итии оһох билиитэтин үрдүгэр турар курдук сананаҕын. Тэбиэннэр быыстарынан сылдьаҕын. Аармыйаҕа Сэбиэскэй былаас саҕана барбытым, онтон 2 сыл буолан баран төннөрбөр, урукку Сойуус өрөспүүбүлүкэлэрэ бары тутулуга суох судаарыстыба буолан хаалбыттара. Дойду барыта ыһыллан-тоҕуллан, уустук кэмнэр кэлбиттэрэ. Онон, дойдубун ый аҥаара айаннаан булбутум.
– Бэрт уһун кэм устата дэриэбинэҕэ олорон баран куоракка көһөн кэлбиккин? Туох санааттан?
– Дьокуускай куоракка 2002 с. орулуур 30 сааспын ааһан баран, эстрада ырыаһыта буолар “ыра санааны” эккирэтэн, айбыт ырыаларбын дьоҥҥо-сэргэҕэ иһитиннэриэхпин баҕаран көһөн кэлбитим. Айар куттаах буоламмын, бэйэм бэйэбэр дэлби тууйуллубутум, хаайтарбытым. Олохпор түһүү-тахсыы, аһыы утаҕы амсайыы – барыта баара, тугум даҕаны табыллыбат, сатаммат буолан хаалбыта. Олоххо оҥостубут ыра санаа олоххо киирбэтиттэн хараастыы, сүөм түһүү...
Куоракка көһөн кэлэн, уолум Айталлыын куортамтан куортамҥа олорбуппут. “Соҕотоҕун икки оҕону кыайан иитиэ суохпун” диэн, кыыспын эдьиийим аах ылбыттара. Аҥаардас эр киһиэхэ кыра оҕону көрөн-истэн олоруу ыарахан этэ. Саатар, саҥа кэлбит буоламмын, куораты даҕаны билбэтим бэрдэ. Манна кэлэн, икки сыл кэриҥэ араас боростуой үлэҕэ, оробуочайдаан, дворниктаан эҥин сылдьыбытым. Онтон салгыы бэйэни көрдөнүү... Ырыа эйгэтигэр дьону кытта билсэн, кинилэр долгуннарыгар олорсон, оттон-мастан тардыһан, хатаастан, билиҥҥи олохпор тиийэн кэллэҕим. Эстрада тыйаатырыгар ырыаһытынан үлэлээбитим номнуо 15-с сыла буолла.
– Олоххо араас буолар. Арахсыы, холбоһуу...
– “Аны хаһан да ыал буолбатым буолуо, ийэлэниэ суохпут” диэн уолбунуун Айталлыын иккиэйэҕин олорбуппут. “Иккиэн табаарыстыы буолан хайдах эмэ суулаһан олоруохпут, сылдьыахпыт” дии саныырбыт уонна оннук даҕаны олорбуппут.
– Онтон... эдэркээн Санита эн олоххор күн курдук сандааран киирдэ... Дьэ, ол хайдах этэй?
– 2009 сыллаахха Софья Эстрада тыйаатырыгар үлэлии кэлбитигэр, көрөөт сүрэҕим ууллан, эдэрдии эрчимнээхтик тэбэн, таптаан кэбиспитим. Өлөөҥҥө бииргэ гостуруоллуу сылдьаммын, “миэхэ ойох таҕыс” диэн тапталга билиммитим, сөбүлэҥин биллэрбитигэр, мин саҕа дьоллоох киһи бу Орто дойдуга суоҕа. Тапталбыт күлүүһүн Өлөөҥҥө Таптал хайатыгар, үөһэ тимир кирилиэскэ ыйаан хаалларбыппыт. Күлүүһүн тылын Өлөөн үрэҕэр бырахпыппыт. Тапталга андаҕарбыт бэлиэтэ буолан, сомуокпут онно билиҥҥэ диэри ыйанан турар. Сонечкабын көрсүбүппэр дьылҕабар махтанабын. Кини – мин дьылҕам ураты бэлэҕэ.
– Бар дьоҥҥут иннигэр сыанаҕа сыбаайба-кэнсиэри оҥорон, ыллаан-туойан тураҕыт.
– Иккиэн сыана дьоно буоламмыт уонна “олохпутун син биир сыанаҕа аныыбыт” диэн санааттан, Саха тыйаатырыгар сыанаҕа сыбаайбалаабыппыт, саахсаламмыппыт. Ону көрөөччүлэрбит үгүстэрэ тоҕо эрэ итэҕэйбэтэхтэр, мюзикл курдук ылыммыттар этэ. Ол кэми билигин кэлэн ахтарга, саныырга наһаа үчүгэй. Онон, биһиги олохпутун сыана ситимнээбитэ. Бар дьоммут иннигэр өрүү бииргэ буолан, бур-бур буруо таһааран ыал буолан олорорго андаҕар биэрэммит, бииргэ олорбуппут 12 сыла буолла.
– Билигин элбэх оҕолоох, дьоһун-мааны ыал аатын ылан олороҕут. Оҕолоргут төһө улааттылар?
– Улахан уолбут Айтал Хабаровскайга иккис хантарааҕын түһэрсэн, байыаннай сулууспаҕа сылдьыбыта 5-с сыла буолла. Кэтэхтэн үөрэнэр, быйыл бүтэрэр, эписиэр буолуохтаах. Кыра эрдэҕиттэн ыра санаатын олоххо киллэрэн эрэр. Чаҕылбыт “Айыы Кыһата” гимназия 6-с кылааһын үөрэнээччитэ. Быраас буолуон баҕарар. Эрсаан олунньу 17 күнүгэр 6 сааһын туолар. Дьэ, олох “театрал”. Ырыатааҕар испэктээги ордорор, болҕойон, сылайбакка көрөр. Дьиэтигэр кэллэҕинэ көрбүт испэктээгин үүт-маас үтүктэр. Онон, “режиссер буолара дуу?” диэн сылыктыыбыт. Кырачааммыт Эркин 2 сааһын ааста. Хайдах эрэ успуорка чугас буолуох чинчилээх. Кэргэним аҕата, эһэбит Андрей, спортсмен бэрдэ этэ. Аны эһэтигэр наһаа майгынныыр, олох дьиҥнээх куопуйа. Эһэтэ барахсан “оҕобун спортсмен оҥоруом” диэн ыра санаалааҕа. Хомойуох иһин, ааспыт сыл сэтинньигэ ыалдьан күн сириттэн күрэммитэ.
– Кэргэҥҥин кытта иккиэн төһө ситиһиилээх, тапсар “тандем” буолаҕытый?
– Кэргэним – айылҕаттан талааннаах ырыаһыт. Эһэтэ Тойбохойго биллэр тойуксут, алгысчыт, ырыаһыт, онон кинини утумнаабыт. Сыанаҕа иккиэн тахсан ыллаатахпытына дьоммут-сэргэбит наһаа истиҥник ылынар, сөбүлүүр. Сороҕор гостуруолларга биирдиилээн сырыттахпытына туохпут эрэ тиийбэт, бэйэ-бэйэбитин суохтаһабыт. Оттон тэҥинэн айаннаан, ыллаан-туойан сырыттахпытына, биһигиттэн ордук дьоллоох ыал суох буолар. Онон “тандем” быһыытынан бэйэ-бэйэбитигэр наһаа барсабыт, тапсабыт дии саныыбын. Ыллыыр ырыаларбыт да барсаллар, дьон ылынар.
– Дьон-сэргэ сөбүлээн истэр «Кэргэним» ырыа хайдах айыллыбытай? Бука, Санитаҕар анаан айдаҕыҥ буолуо?
– Сонечкабар анаан айыллыбыт ырыам 10-с сыла буолла. Кинини кытта билсиэхпиттэн, айар иэйиим киирэн, ырыа бөҕөтө айыллыбыта. Ыал буолан баран, доҕотторбут Стадухин уулуссатыгар кыбартыыра уларсан, онно олорбуппут. Ол дьиэ куукунатыгар, дьэ, ырыа бөҕөтө айыллыбыта. Николай Линдин “Кэргэним” хоһоонугар ырыа матыыба дьикти түргэнник айыллыбыта. Билигин бу ырыабынан дьиэ кэргэн бырааһынньыктарыгар, үрүҥ, кыһыл көмүс сыбаайбаларыгар элбэхтик ыллата ыҥыраллар. Онон, “дьоллоох ырыаны” айбыппыттан астынабын.
– Бэйэҥ эмиэ ырыа айаҕын... Төһө элбэх ырыалааххыный?
– Бэйэбэр эрэ буолбакка, кэргэммэр, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэрбэр ырыа суруйан биэрэбин. Сорох ырыаһыттар 5-тии, 6-лыы ырыабын толороллор. Ырыаларбын Галина Фролова, Николай Линдин, Нохтохон, Арчылаан, Дьулуура, И.Колодезникова хоһоонноругар айабын. Урут бэйэм хоһоон суруйар этим да, тылым баайа кэмчи буолан, соччо табыллааччыта суох. Айбыт ырыабын туора садьыйан кэбиспэккэ, ылынан ыллыыр ырыаһыт доҕотторбунан киэн туттабын, махтанабын уонна... онтон дьоллонобун.
– Эн эстрадаҕа хойут “күөрэс” гыммыт ырыаһыт буоллаҕыҥ. “Биллэр-көстөр ырыаһыт буолуом” дии саныыр этиҥ дуу?
– Ырыа аартыгар наһаа уһуннук айаннааммын буолуо, “биллэр-көстөр ырыаһыт буолуом” диэн санаа өйбөр да охсуллан ааспата. Сааһыран баран ыллаабытым, ол иһин “эдэр ырыаһыты норуот ылынар, сэҥээрэр” диэн өйдөбүллээҕим. Оннук буолбатах эбит. Киһи хас баҕарар сааһыгар дьон билиниитин ылыан сөп эбит. Урукку уонна билиҥҥи ырыаларбын тэҥнээн көрдөхпүнэ, билиҥҥи ырыаларым – олох эрииригэр-мускууругар буспут-хаппыт эр киһи ырыалара буолан – айыллан тахсаллар эбит. Бэйэм толоруубар дьиэ кэргэҥҥэ, тапталга, төрөөбүт дойдуга сыһыаннаах ырыалары суруйа, айа сатыыбын. Ол миэхэ ордук чугас. Киһи сааһыран истэҕин аайы киинэ түспүт төрүт түөлбэтин ахтара, саныыра күүһүрэр эбит. Ол дууһам иэйиитин ырыаларбынан, норуоппар тиэрдэбин.
Ырыа эйгэтигэр киирэрбэр тугу барытын быраҕан туран, күүскэ үлэлээбитим, ол үлэм балай эмэ түмүктээх буолла дии саныыбын. Ханнык баҕарар үлэҕэ ис сүрэххиттэн баҕаран-дьаныһан туран үлэлээтэххинэ, эрэ тугу эрэ ситиһэҕин. Онон, ыра санаабын ситиспиппиттэн үөрэбин.
– Уолгут Чаҕыл кыратыттан ыллыыр. Төрөппүттэрин, эһигини, утумнаан ырыаһыт буоларын биһириэ этигит дуо?
– Чаҕыл 4 сааһыттан сыанаҕа тахсыбыта. Инникитин улахан ырыаһыт буолбатаҕын да иһин, “хобби” курдук дьону-сэргэни үөрдэн-көтүтэн, гитаратын кыбыммытынан ыллыы-туойа сылдьыа буоллаҕа.
– Дьиҥнээх таптал баар буоллаҕына, дьиэ кэргэн чиҥ туруктаах буолар. Дьиэ кэргэн сыаннаһа диэни хайдах өйдүүгүнүй?
– Хардарыта ытыктабыл, итэҕэйсии буоллаҕа. Саамай баҕабыт, эбэлээх эһэбит холобурдарынан (Софья төрөппүттэрэ) тапталбытын харыстаан, оҕолорбутун этэҥҥэ улаатыннартаан, сиэн көрөн, олохпут суолун устун бииргэ сиэттиспитинэн дьоллоох дьиэ кэргэн олоҕунан олоруу.
– Үбүлүөйгүнэн дьонуҥ-сэргэҥ иннигэр ыллыыр-туойар былаан баар дуу?
– Үбүлүөйдээх кэнсиэр былааҥҥа баар этэ. Ону бу хамсык мэһэйдээн кэбистэ. Үчүгэй, чаҕылхай күннээх, кэрэ кэмнэр кэлиэхтэрэ диэн эрэнэбит. Сүгүрүйээччилэрбэр хайаан даҕаны ыллам ырыалаах дьоро киэһэни бэлэхтиэм. Дьэ, ыллаан ньиргитиэхпит да ньиргитиэхпит!
Чэгиэн, чэбдик сылдьыҥ!
Саргылаана БАГЫНАНОВА
