«Сааһырыы боруогар үктэниэхпит турдаҕа...»

(Дьокуускай куорат Дзержинскэй уулуссатыгар турар «Счастье» пансионаттан РЕПОРТАЖ)

Урукку сылларга кырдьаҕастар дьиэлэригэр төрөппүтү, чугас киһини киллэрии кыбыстыылаах курдук буолара. «Дьэ, буолар да эбит, төрөппүтүн кырдьаҕастар дьиэлэригэр туттарбыт, ол да иһин этэллэр «Оҕо сүрэҕэ тааска» диэн өйдөбүл баара. Оттон билигин өй-санаа, олоххо көрүү уларыйда, атын кэм кэллэ. Бары үлэлиибит, бириэмэни сырсабыт. Аныгы олох сиэринэн кирэдьиит элбэҕэ илиини-атаҕы баайар, искин хам баайтарар. Маннык түгэҥҥэ дьиэҕэр-уоккар кырдьаҕас киһилээх буоллаххына, кыһалҕаҥ өссө эбиллэр. Киниэхэ болҕомтону ууруу, көрүү-истии, сыанан аҕаабат. Ол да быһыытынан, кырдьаҕастар уонна инбэлииттэр дьиэлэригэр кырдьаҕас киһи олоро киирэрэ омнуоламмат буолла. Сорох, оҕотугар боҕуу буолумаары, бэйэтин баҕа өттүнэн киирэр. Ол эмиэ өйдөнөр.

Кэнники кэмҥэ Дьокуускай куоракка чааһынай пансионаттар аһыллан үлэлииллэр, ахсааннара элбиир. Ол аата, маннык эйгэ билиҥҥи кэмҥэ наадалааҕын туоһулуур. Манна киирбит кырдьаҕас мэдиссиинэ өттүнэн көмөнү ылар, бэйэтин тэҥнээхтэрин кытта алтыһар. Онон, чугас дьонун сылаас сыһыаҥҥа, көрүүгэ-истиигэ, эрэллээх илиигэ туттаран, нус-хас олохтонор, үлэлиир-хамсыыр.

 * * *

Соторутааҕыта Дьокуускай куорат Дзержинскэй уул. 58/1а дьиэтигэр баар «Счастье» кырдьаҕастарга уонна инбэлииттэргэ аналлаах пансионакка бара сырыттым. Пансионат 850 кв.м иэннээх дьиэни икки этээһинэн хабан үлэлии олорор. Граҥҥа кыттан, эмтиир-илбийэр кэбиниэттэригэр анал тэриллэри ылбыттар. Пансионат олохтоохторо Дьокуускай куорат Кальвица уулуссатыгар турар мэдиссиинэ киинин 1-кы №-дээх поликлиникатыгар сыһыа­рыллан көрдөрүнэллэр.

Тэрилтэни 2018 сылтан 4 дьиэ кэргэн салайан, үлэлэтэ олорорун биһирии иһиттим, сэҥээрэ көрдүм. Ол туһунан Евгения Леверьева, Татьяна Ноговицына, Ольга Попова, Анастасия Хон харахтара уоттаах олорон, астына, үөрэ-көтө, киэн тутта хайдах үлэлээн саҕалаабыттарын кэпсииллэр. Тыллара-өстөрө, өйдөрө-санаалара мындыра, сымара таас хайаны да сыҕарытыах модун санаалаах Далбар хотуттар эбит диэн сыаналыыгын. Кэргэттэрэ эмиэ манна үлэлииллэрин кэпсииллэр. Олортон биирдэстэрэ Игорь Ноговицын – пансионат баар-суох саамай тутаах киһитэ. Дьиэ ис-тас үлэтэ, хаһаайыстыбата кинитэ суох сатаммат. Тэрилтэтин туһугар ис сүрэҕиттэн ыалдьара, кыһаллара кинини кытта кэпсэтииттэн сэрэйэҕин.

“Дьиэбитигэр курдук олоробут”

Пансионат тутаах үлэһитэ Т.И. Ноговицыналыын дьиэни кэрийэ хаамабыт. Үлэһиттэр хас биирдии олохтооххо оҕолуу истиҥ сыһыаннарын, амарахтык ааттыылларын бэлиэтии истэҕин. Сороҕу кыра оҕолуу төбөтүттэн имэрийэн, кими эрэ иэдэһиттэн сылаастык, сымнаҕастык сыллаан ылалларын уйадыйа көрөҕүн. Онон куолутугар эрэ буолбакка, чахчы даҕаны, истиҥ сыһыан, кыһамньы, сылаас эйгэ баара биллэр. Манна олохторугар араас уустугу көрсүбүт дьон бааллар – ким эрэ соҕотохсуйууну этинэн-хаанынан билбит, араас дьарҕа ыарыылаах, быыһыгар түөһэйбит (деменция), о.д.а. ыарахан туруктаах дьон.

Хостору кэрийэ сылдьан, пансионат аһыллыаҕыттан олорор кырдьаҕастары кытта кэпсэтэбин.

П. Малышева, 83 саастаах, 40-тан тахса сыл ыанньыксыттаабыт, Таатта Хар­балааҕыттан төрүттээх:

– Манна киирбитим икки сыл буолла, олохтоохтук олоробун. Талбыппытынан аһыы­быт-сиибит, күҥҥэ түөртэ аһатал­лар. Үөлээннээхтэрбин кытта алтыһан, бириэмэни билбэккэ аһарабын. Бэйэм үйэм тухары ыанньыксыттаабытым, тарбыйахтары көрбүтүм-истибитим.

А. Мигалкина, 78 саастаах, сибээс тэрилтэтигэр 45 сыл буҕаалтырдаабыт:

– Каландаришвили уулусса­ҕа аһыллан үлэлиэхтэриттэн олоробун. Үлэһиттэр бары на­һаа аламаҕай сыһыаннаахтар, үчүгэйдик көрөллөр-истэллэр. Дьиэҕэ курдук усулуобуйаҕа олоробут. Астара үчүгэй, минньигэс. Баҕарбыт аһыҥ барыта баар.

Н. Новгородов, 85 саастаах, Уус Алдан Тандатыттан быстах кэмҥэ киирэн олорор, оскуолаҕа дириэктэринэн үлэлээбит, Уус Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо:

– Оҕом куоракка киирэн ба­лыыһаҕа көрдөрүнэ сылдьар кэмигэр быстах кэмҥэ киирбитим. Наһаа үчүгэй сир эбит диэн хайҕаан, астынан олоробун. Олорорго усулуобуйата бары өттүнэн эппиэттиир. Палааталара ырааһа, киэҥэ сүрдээх, аҕыйахтыы буолан олоробут. Өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыттан бааллар.

Астара-үөллэрэ остолобуой аһынааҕар ордук, эрэстэрээн аһыгар майгынныыр. Аһыыр киһиэхэ ас буолунай. Дьиэҕэр күҥҥэ 3-тэ аһыыр буолан, бастаан киирэн баран, сотору-сотору аһыыр хайдах эрэ дьиибэ соҕус этэ. Билигин үөрэнним. Үлэһиттэр күн аайы киирэн туруккун ыйыталаһаллар, билсэ тураллар. Туохха наадыйаргын, баҕараргын барытын толороллор. Махталбын, чуолаан, манна үлэлиир И.С.Ноговицыҥҥа тиэрдиэм этэ. Дойдубуттан кэлэрбэр кини күүс-көмө буолбута. Манна олорор кэммэр мэлдьи истиҥ кэпсээннээх, сонун аргыстаах киирэн тахсар. Бириэмэ булан киирэн, уруккуну-хойуккуну кэпсэтэммит, биллэ сэргэхсийдим. Кыайан турбат, олорбот, аһаабат кыаммат дьону үлэһиттэр түүннэри-күнүстэри көрөллөр-истэллэр, сууннараллар. Утуйар таҥаһы нэдиэлэ аайы уларыталлар.

Маннык пансионаттар бааллара сүрдээх абыраллаах эбит. Оҕолор, үлэлиир буолан, тө­рөп­пүттэрин кыайан көр­бөт­төрө, бириэмэ булан бол­ҕомто уурбаттара баар суол. Онон, оҕолоро үлэлиир буолан, кү­нүскү өттүгэр кэлэн барар кыр­дьаҕастар эмиэ бааллар эбит. Манна суукканы быһа эрэллээх илиигэ сылдьар үчүгэй бөҕө буоллаҕа. Инникитин пансионат үлэтэ-хамнаһа өссө сайыннын, кэҥээтин, үтүө аата дорҕоонноохтук иһилиннин.

Дьүөгэлиилэр саҕалаабыт үтүө бачыымнара

Евгения Леверьева, пансионат дириэктэрэ:

– Үлэбитин бастаан О.Д. Поповалыын иккиэн 2018 сылтан Каландаришвили уулуссаҕа дьиэ куортамнаан, 10 куойкаттан саҕалаабыппыт. Дьон сүрдээҕин интэриэһиргээбитэ, ону миэстэбит аҕыйаҕынан аккаастыыр этибит. Онтон 2020 сыл күһүнүттэн 4 дьүөгэлиилэр: мин, Ольга Попова, Анастасия Хон уонна Татьяна Ноговицына буоламмыт, билигин үлэлии олорор дьиэбитигэр 45 куойкаҕа диэри кэҥэтэн, улаатыннаран, үлэлии олоробут. Арыллыахпытыттан мэлдьи олорор 5 кырдьаҕастаахпыт. Дьон бэйэ-бэйэтиттэн «этэрбэс араадьыйатын» нөҥүө истиһэн кэлэллэр. Үтүөнү оҥорор, кыаммакка көмөлөһөр сыаллаах-соруктаах үлэлиибит.

Хамсык хааччаҕа уһул­луоҕуттан, муус устар ыйтан саҕалаан, күнүһүн кэлэн барар көрүүнү-истиини олохтоотубут. Сарсыарда кэлэллэр, киэһэ бараллар. Хас хонук олороллорун бэйэлэрэ быһаараллар. Онон, күнүскү өттүгэр биһиги пансионаппытыгар кэлэн сылдьыахтарын баҕалаах дьон билсиэхтэрин сөп.

Пансионаппытыгар сытар 45 киһиттэн кыаммата (маломобильный) – 17, олох сытара – 8 киһи. Өрөспүүбүлүкэ Үлэҕэ уонна социальнай көмүскэлгэ министиэристибэтин кытта биир ситимнээх үлэлиибит, кинилэр реестрдэригэр киирэ сылдьабыт. Кинилэр ыытар социальнай бырагыраамаларынан кэлбит кырдьаҕастары, инбэлииттэри ылабыт, маны сэргэ кэмиэрчэскэй хайысханан эмиэ киирэллэр. Олорор дьоммутуттан 17 киһи анал социальнай бырагырааманан, онтон атына көрөр-истэр киһитэ суох буолан, кэмиэрчэскэй хайысханан олороллор. Министиэристибэ нөҥүө кэлэр киһи төһө биэнсийэлээҕиттэн тутулуга суох биэнсийэтин 75%-на пансионакка киирэр, оттон 25%-на бэйэтигэр муннньууга барар, тус наадаларын, эмтэрин-томторун ылыналлар. Үксүгэр улуус социальнай харыстабылын управлениетын нөҥүө кэлэллэр. Манна букатын олоро киирээччилэргэ үгүс докумуон ирдэнэр. Киириэхтээх киһи бэйэтэ бас билэр дьиэтэ-уота суох буолуохтаах, өскөтүн оҕолордоох буоллаҕына, кинилэртэн аккаас сурук наада.

Татьяна Ноговицына:

– Төһө даҕаны кэмиэрчэскэй хайысхалаах тэрилтэ буолларбыт, киһилии сирэйдээх тэрилтэбит. Кыһалҕаҕа түбэспит киһини киэр илгэн кэбиспэппит, өйдүүбүт, өйүүбүт. Ол курдук, биһиги пансионаппытыгар социальнай управление нөҥүө ирдэнэр докумуоннары кыайан хомуйсубат, олох быыкаайык биэнсийэлээх дьон эмиэ баар. Олору биһиги, дохуот киллэрэн хамнастаныахтаах биисинэс тэриммит дьон, бэйэбит үппүтүнэн көрөрбүт-истэрбит эмиэ баар. Онон, үтүө дьыаланан дьарыктанабыт диэн бэлиэтиир тоҕоостоох.

Быраастар, ЛФК үлэһиттэрэ тастан кэлэллэр. Ону бу икки сылтан ордук кэм устата хамсык ыарыынан сибээстээн, тастан кэлэн үлэлииллэрэ уустугурда. Онон, анал көҥүл (лицензия) ылан бэйэбит ыстааппытыгар мэдиссиинэ үлэһиттэрин тутуохпутун наада диэн түмүккэ кэллибит уонна онно үлэлэһэ сылдьабыт. Инникитин өссө кэҥээммит, пансионат эрэ быһыытынан буолбакка, мэдиссиинэ хайысхатынан көҥүллээх реабилитация өттүнэн үлэни ыытар былаан баар. Оччотугар үлэбит хайысхата кэҥиэ, бэйэбит терапевтаах, невролог быраастаах, уйулҕа үлэһиттээх буолуо этибит. Ол курдук, инсульт ыарыы кэнниттэн ыарыһах 2-3 ый реабилитацияны ааһарыгар усулуобуйа олохтонуохтаах.

Билигин хааччах уһул­лан, олохтоохторбутугар култуурунай-маассабай тэ­рээһиннэри, араас хайысхалаах маастар-кылаастары ыытарбытыгар волонтёрдар көмөлөрө наада. Онон, биһиэхэ этиилээх, идиэйэлээх кэллэхтэринэ үөрүөхпүт. Баай бибилэтиэкэлээхпит, онно баар кинигэлэри олорор дьоммут интэриэһиргээн ааҕаллар.

Хамсык иннинэ олохтоохтор араас түмэлинэн, тыйаатырынан мэлдьи сылдьаллара. Билигин ол үлэ сөргүтүллүөҕэ.

Үтүө дьыалаҕыт ыыра кэҥээтин!

Дьүөгэлиилэртэн «маннык пансионаты тэрийэр санаа хайдах киирбитэй?» – диэн ыйытыкпар сэмэй баҕайытык күлэн баран: «Хаһан эрэ бары даҕаны сааһырыы боруогар үктэниэхпит, кырдьар саас син биир кэлэр. Бэйэбит даҕаны кырдьар сааспытыгар манна кэлэн олоруохпут турдаҕа...» – диэн муударай эппиэти биэрдилэр. Аныгы үйэҕэ маннык пансионаттарга кырдьаҕас киһи киирэн көрүллэрэ омнуоламматын, кыбыстыылаах дьыала буолбатаҕын, сайдыылаах дойдуларга дьон эрдэттэн былааннанарын, сорох оҕотугар, ыччатыгар боҕуу буолумаары маннык быһаарынара оруннааҕын, аны 10-ча сылынан олох ирдэбилэ буолуоҕун эттилэр. Кырдьыга баара, тус бэйэм эмиэ кинилэр санааларыгар холбоһобун.

Уопсастыба көмүскэлэ суох араҥатын – кырдьаҕастары, кыамматтары уонна инбэлииттэри – кытта үлэлиир манан аҕай буолбатаҕын бары да өйдүүбүт. Онон, бу сылдьыбыт пансионаппар олох күөстүү оргуйарын, кырдьар саас кырыыс буолбатах эбитин, олохтоохтор сэргэх сэбэрэлэрин көрөн-истэн, санааларын истэн итэҕэйэҕин. Инникитин инвестор көстөрө буоллар, пансионаттарын кэҥэтиэхтэрин, хайысхатын элбэтиэхтэрин баҕараллар эбит.

Үтүөнү оҥорор эйгэҕит ыыра кэҥээтин.

“Этэҥҥэ олоруҥ дуу, ытык кырдьаҕастарбыт” диэн, сэмээр алҕаан, истиҥ эй­гэ­лээх сиртэн тахсан барабын.