Хой
Аттыгар кэтэх санаалаах дуу, эйиэхэ үтүөнү баҕарбат дуу киһи баар буолан, балаһыанньа тыҥааһыннаах соҕус. Ол эрээри таайар дьоҕуруҥ күүскэ сайдыбыт буолан, онно киирэн биэриэҥ суоҕа. Ордук-хос тылы, була сатаан баайсыыны кулгааҕыҥ таһынан аһар. Дьиэ кэргэҥҥин, чугас дьоҥҥун, доҕотторгун кытта сыһыаны харыстаа.
Бу кэмҥэ өй үлэтинэн дьарыктаныма, уһуну-киэҥи анаарыма – ол туһата суох. Онон, дуоһуйа сынньан.
Оҕус
Ыраах баар дьон бэйэлэрин санатыахтара, төлөпүөннүөхтэрэ, соһуччу ыалдьыт да тиийэн кэлиэн сөп. Төһө да бытархай итэҕэс-быһаҕас, эйигин сиилиир кыра тыл-өс баарын иһин, эн ону билиэҥ да суоҕа. Үлэҕэр да, тус олоххор да ситиһии күүтэр. Дьоҥҥо болҕомтолоохтук сыһыаннас, тугу эрэ көрбөккө-билбэккэ мүччү тутуоххун сөп. Былааннаабытыҥ барыта кыайтарыа суоҕа, тугу эрэ ситиһэр туһугар элбэхтик сыралаһыаххын наада.
Игирэлэр
Култуурунай сынньалаҥҥа, ыраах айаҥҥа барарга табыгастаах кэм. Дьон ортотугар сылдьыаҥ. Таптал алыбыгар ылларар “куттал” баар. Дьиэ кэргэниҥ, оҕолоруҥ туһугар долгуйуу баар буолуон сөп. Оннук түгэҥҥэ “төбөҕүн” эрэ иһит, сүрэххин-эмоцияҕын буолбакка. Муударай дьону кытта сүбэлэһии ирдэнэр.
Саамай сүрүн сыалгын-соруккун өйгөр тута, хонтуруоллуу сырыт, атын кыра дьыалаларга аралдьыйыма.
Араак
Ханна эрэ бараары гыммыт айаныҥ, тэрээһиниҥ, былааныҥ тохтуон сөп. Кыайтарбат буолан, үлэҕин дьиэҕэр илдьэ барарга күһэллиэҥ. Ол эрээри, кыаллар буоллаҕына, өй үлэтин, үөрэҕи сэттиэлэ бүтүүтүгэр диэри тохтотон эр. Эн бэйэҥ кыаххын-үтүөҕүн, дьоҕургун ситэ сыаналаабаккын, атын биллэр-көстөр эрэ дьону өрө тута үөрэммиккин.
Бу сэттиэлэ эйиэхэ элбэх ороскуоту аҕалар чинчилээх.
Хахай
Күргүөмүнэн иирсээҥҥэ киирэн биэрбэт туһугар, улахан хампаанньаларга сылдьыбатах ордук буолуо. Араас ыарыыттан, дэҥтэн-оһолтон, биилээхтэн-уһуктаахтан, фейерверктэн дьалты сырыт. Арыгыны испэтиҥ ордук буолуо.
Төһө да өрөбүллэрин иһин, үлэ-хамнас аһара элбэх, кыайтарбат. Умнуллубута ырааппыт доҕоттор көстүөхтэрэ, “урукку олоххор” хаалбыт дьон бэйэлэрин санатыахтара.
Кыыс
Дьиэ кэргэн бырааһынньыгар элбэх ыалдьыт кэлэр чинчилээх. Араас туһалаах – туһата суох суолларга ороскуот бөҕө күүтэр. Болҕомтото суоххуттан сылтаан, ыарахан сыаналаах, туһата суох малга ороскуотуруоххун сөп. Онон маҕаһыыҥҥа үөрүйэх дьону кытта сылдьыбытыҥ ордук.
Култуурунай тэрээһин элбэх истиҥ-иһирэх иэйиини кытта ситимнээх буолуон сөп.
Ыйааһын
Бырааһынньык бэрт чаҕылхайдык, тапталга билинии, туһалаах бэлэх аргыстаах ааһыаҕа. Үчүгэй сынньалаҥ, элбэх дьоллоох түгэн күүтэр. Наһаа үчүгэй буолан “былааһы ылаҕын”, киһи барыта эйигин сэҥээрэр. Ол эрээри ыарыыттан, оһолтон, астан сүһүрүүттэн сэрэн. Урут амсайбатах, билбэт аһыҥ бөҕө баар буолуо.
Дьиэҥ кыыллара (ыт, куоска уо.д.а.) болҕомтону эрэйиэхтэрэ, кинилэри умнума.
Скорпион
Төһө да күүһүҥ-уоҕуҥ, эниэргийэҥ таһынан бычалыйа сылдьыбытын иһин, дууһаҕын туох эрэ долгуйуу аалар курдук. Судургута суох кэм. Араас дэҥ-оһол, суол быһылаанын, иирсээн куттала улахан. Сааһырбыт дьон доруобуйаларын туруга мөлтүүр чинчилээх. Онон, аһы-үөлү кичэйэн көрүнүөххэ, арыгыттан батыныахха наада.
Улахан сыаналаах бэлэх эбэтэр харчы кэлиэ эрээри, ону наһаа түргэнник матайдаан кэбиһиэҥ.
Охчут
Кэнники кэмҥэ тус да, дьыалабыай да олоххо инники күөҥҥэ сылдьыбаккын, бу да кэмҥэ ол тупсан кэлэрэ саарбах. Ол эрээри бэйэҥ эрэ интэриэскин өрө туппакка, атын дьону бэйэҥ оннугар ойуулаан көрө үөрэннэххинэ, дьону кытта өйдөһүүҥ тупсуо. Сүрэҕиҥ аҥаарын кытта сыһыаҥҥа чугас да дьоҥҥун (холобур, төрөппүттэри) кыттыһыннарыма. Дьыалабыай кумааҕыга сыһыаннаах боппуруос күөрэйиэн сөп.
Чубуку
Дьонтон ойдон бэйэҥ бэйэҕэр хаалыаххын баҕарар курдуккун. Онтон сылтаан, кэргэҥҥин, кэллиэгэҕин, билбэт киһигин кытта иирсээҥҥэ киирэр кутталлааххын. Онон атын киһини кытта туохха эрэ сөбүлэспэтэҕиҥ да иһин, боппуруоһу “хара күүһүнэн” хоччорхойдук быһаара сатаама. Бэйэҕин кыатана тутун.
Уопсайынан, аһара кыахтаах-сэниэлээх курдук сананар, тойомсуйар, дьону “үөрэтэр” кэрдиис кэмҥэр сылдьаҕын.
Күрүлгэн
Соһуччу ураты киэптээх, арамаантыка аргыстаах ыалдьыттар, соччо билсибэт аймахтарыҥ кэлэннэр, дьиэ иһигэр бэрт дьикти уонна сонун эйгэ үөскүө. Оҕолоргуттан уонна олоҕуҥ аргыһыттан үөрүөҥ. Быстах кэмнээх сибээс, сүрэх иэйиитэ, “оонньоһуу”, иҥээҥнэһии да баар буолуон сөп. Бырааһынньыгы наһаа сэргэхтик уонна уратытык ыыта сатаан, үлтүрүтэ түһүү, охтуу, сыыһа хамсаныы, дэҥ-оһол да тахсыан сөп – сэрэн.
Балыктар
Чугас дьонуҥ иирсээннэрин “судьуйалыыртан” ордуоҥ суоҕа. Эдэр аймахтар, ыалдьыттар кырдьаҕас дьону убаастаабаттар, тылга тииһэллэр, кыынньыыллар, баайсаллар. Онтон сылтаан кэргэҥҥин, оҕолоргун кытта атын сиргэ бырааһынньыктыы барыаххын санаталыыгын. Үп-харчы туруга – мөлтөһүөр. Ол эрээри дьиэ кэргэҥҥит иһигэр хардарыта көмөлөсүһэр, өйөһөр-убаһар кыахтааххыт.
