Хардарыта көмөлөсүһүү уонна таһаарыылаах үлэ АЛРОСА ЯПТА үлэһиттэрин үрдүк чыпчаалга таһаарар
АЛРОСА Дьокуускайдааҕы алмааһы атыылыыр тэрилтэтин (ЯПТА) ситиһиитин сүрүн кистэлэҥинэн сөптөөх быһаарыныы, идэҕэ бэриниилээх буолуу уонна киһилии истиҥ сыһыан буолар. Үлэһиттэр бэйэлэрин тус соруктарын толорорунан эрэ муҥурдаммакка, кэллиэгэлэригэр көмөлөһөргө мэлдьи бэлэмнэр. Бу үтүө хаачыстыба кэлэктииби биир сомоҕо, модун күүс оҥорор. Хас биирдии үлэһит тэрилтэ үлэтэ-хамнаһа түмүктээх буоларын туһугар туруулаһар. АЛРОСА тэрилтэлэрин ортолоругар ыытыллыбыт күрэххэ ЯПТА кэлэктиибэ кыайыылааҕынан ааттаммыта да ону туоһулуур.
Дьокуускайдааҕы алмааһы атыылыыр тэрилтэ кэлэктиибэ 2024 сыл түмүгүнэн АЛРОСА тэрилтэлэригэр сүрүн бородууксуйаны – алмааһы – суортуурга, чочуйан, оҥорон таһаарарга бастыҥ ааттанна.
Кыайыылаахтары быһаарарга сүрүн киритиэрийинэн былааннаммыт сорудахтары толоруу, үлэ былаанын аһара толоруу, бородууксуйа хаачыстыбатын тупсарыы уонна үлэни тэрийии, үлэ таһымын үрдэтии, бырамыысыланнаска куттала суох буолууну хааччыйыы, кэлэктиип экэниэмикэҕэ үлэтин ситиһиилэрэ буоллулар.
– Биһиги туруоруллубут соруктар былааннарын аһары толордубут. Сорук ситиһиллэрин туһугар кэлэктиип бары күүһүн, кыһамньытын уурда. ЯПТА АЛРОСА хампаанньа биир саамай кыһамньылаах, үлэ хаамыытыгар умсугуйан туран кыттар кэлэктиибэ буолар. Үлэһиттэр бары – “Профалмаз” чилиэннэрэ. Кэлэктииппит эйэлээх, түмсүүлээх, идэлэрин ымпыгын-чымпыгын билэр, толору баһылаабыт үлэһиттэрдээх. 2025 сылга уонна онтон кэлэр икки сылга үлэбит бырагыраамата киэҥ ис хоһоонноох: Саха сирин былаһааккатыгар сортировка кээмэйэ улаатыахтаах, саҥа тэриллэринэн хааччыныахпыт, сортировкаҕа саҥа үлэһиттэри үлэҕэ ылан үөрэтиэхпит, уопсайынан иннибит диэки эрэллээхтик хардыылаан иһиэхпит, – диэн Дьокуускайдааҕы алмааһы атыылыыр тэрилтэ дириэктэрэ Алексей Евстратов кэпсиир.
АЛРОСА хампаанньаҕа структурнай салааларын иһигэр кыбаартал аайы, онтон структурнай салааларын икки ардыларыгар сыл аайы үлэ түмүгүн таһаараллар.
“ЯПТА үлэ күрэхтэһиитигэр иккис сылын кыттар. Сүрүнэ, үлэһиттэрбит кэлэктиибинэн үлэҕэ ылсаллар, бу үлэһиттэри олус көҕүлүүр”, – диэн тэрилтэ салайаааччыта бэлиэтиир. Салгыы кинини кытта тэрилтэ үлэһиттэрин туһунан кэпсэтиибитин таһаарабыт. Сэргээн ааҕыҥ.
– Алексей Валерьевич, эһиги кэлэктиипкит өссө ханнык күрэхтэргэ кыттарый? Маннык күрэхтэр кэлэктиип, тэрилтэ сайдыытыгар туох суолталаахтарый?
– Ханнык баҕарар күрэх кэлэктиип хамаанданан үлэтин көҕүлүүр, биир тыыны уһугуннарар, кыттааччылар бастыҥ хаачыстыбаларын арыйар. Онтон ыалдьааччылар күрэххэ кыттан буһа-хата сылдьар кэллиэгэлэригэр ис сүрэхтэриттэн долгуйаллар, кыһаллаллар. Биһиги ыытыллар күрэхтэртэн туора турбаппыт, төһө кыалларынан кыттарга, бэйэбит кыахпытын холонорго дьулуһабыт. Ол курдук, АЛРОСА алмааһы суортааччыларыгар идэлэригэр маастарыстыбаны көрдөрүү күрэҕэр көхтөөхтүк кыттабыт: 2023 уонна 2024 сылларга биһиги үлэһиттэрбит Наталья Осипова, Марианна Неустроева, Николай Гаврильев бастыҥ диэн ааттаммыттара. Муус устар 1 күнүгэр сыл аайы бэйэбит тэрилтэбит иһигэр идэ маастарыстыбатын күрэҕин иилиибит-саҕалыыбыт. Манна 50-тан тахса эспиэр уонна алмааһы суортааччы (сүрүн үлэни толорор кэлэктиип улахан аҥаара) кыттар.
“Профалмаз” аатын Дьокуускайга ыытыллар успуорт күрэхтэригэр көмүскүүбүт. Идэлээх сойуустар хамаандалара дартска, остуол тиэнниһигэр, хайыһар эстэпиэтэтигэр илин-кэлин түсүһэллэр. Үһүс сылбытын үлэ ыытыллар учаастактарын уонна сулууспаларын үлэһиттэрин хамаандаларын икки ардыларыгар спартакиада тэрийэбит. Спартакиада успуорт балай эмэ элбэх көрүҥүн хабар: волейбол, сүүрүү эстэпиэтэтэ, харбааһын, хайыһар, остуол тиэнниһэ, саахымат уонна дуобат. Маны сэргэ кыттааччылар прикладной успуорт көрүҥнэригэр: пневматическай бинтиэпкэнэн ытыыга уонна спортиҥҥа, муус аннынан балыктыырга уонна спиниҥҥэ, дартска, билийээргэ – эмиэ күрэстэһэллэр. Биһиги үлэһиттэрбит успуорка балай эмэ дьоҕурдаахтар, сөбүлээн дьарыктанар, эттэрин-хааннарын эрчийэр дьон баар.
Быйыл табаарыстарбытын, “Анаабыр алмаастара” хампаанньа үлэһиттэрин кытта, хамаанданан успуорт күрэҕин тэрийэн холонон көрдүбүт. Хампаанньа ыһыаҕын кэмигэр успуорт национальнай көрүҥнэригэр тыҥааһыннаах, өрө күүрүүлээх күрэхтэр буолаллар. Манна АЛРОСА Дьокуускайга үлэлиир тэрилтэлэриттэн кэллиэгэлэрбит кытталлар.
Биһиги үлэһиттэрбит сүүрүүгэ маассабай тэрээһиннэргэ кытталлар, үчүгэй көрдөрүүнү ситиһэн, бириистээх миэстэлэргэ тик-сэллэр. Холобур, Сортировка уонна комплектация сыаҕын эспиэрэ Лена Ядрихинская 2024 сыллаахха Тымныы чыпчаалыгар сүүрүүгэ кыһыл көмүс мэтээли ылбыта. Онтон 2023 уонна 2024 сылларга кэлэктииптэр ортолоругар ыытыллыбыт кэрпэрэтиибинэй эстэпиэтэҕэ “Анаабыр алмаастарыгар”, Бүлүүтээҕи геологоразведочнай эспэдииссийэҕэ үлэлиир кэллиэгэлэрбитин кытта АЛРОСА хамаандатыгар киирэн кыайыылаах үрдүк аатын сүкпүппүт. Успуорт күрэхтэрин тэрийсэр, үлэһиттэри көҕүлүүр киһибит Сортировка уонна комплектация сыаҕын эспиэрэ Михаил Алексеев буолар. Кини – остуол тиэнниһигэр өрөспүүбүлүкэ билиҥҥи чөмпүйүөнэ. Тэлэбиидэнньэҕэ ыытыллыбыт “Үҥкүүлээ” өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэххэ үлэһиппит Оксана Им кыайбытын эмиэ ахтан ааһар оруннаах. Ити курдук, успуорду таһынан айар эйгэҕэ чугас, айымньылаах үлэһиттэрдээхпит.
Кэлиҥҥи сылларга биһиги тэрилтэбит көҕөрдүүгэ ылсан үлэлиир, куорат көстүүтүн тупсарарга кыһаллар. Дьокуускай куорат дьаһалтата тиэргэни көҕөрдүүгэ тэрийбит күрэҕэр икки төгүллээн кыайыылаах аатын ылбыппыт.
– Тэрилтэҕит кэлэктиибин туһунан кэпсиэҥ дуо? Хас үлэһиттээххитий? Профессиональнай састаапкыт төһөнүй?
– Күн бүгүн 160 үлэһиттээхпит. Кэлэктииппит сүрүн өттө – уонунан сылларга үлэлээбит идэлэрин таптыыр, уопуттаах дьон. Хас биирдиилэрэ тус маастарыстыбалаахтар, бэйэлэрин икки ардыларыгар үтүө сыһыаннаахтар, ким туох эбээһинэстээҕин, ону хайдах толорорун чопчу билэллэр. Бэйэ-бэйэлэригэр дьүөрэлии, хардарыта сибээстээх идэлэргэ үлэлиир үөрүйэхтээхтэр, инньэ гынан салалта туруорар соруктарын болдьоммут кэм иһигэр үрдүк хаачыстыбалаахтык толорору ситиһэллэр. М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка уонна Т.Г. Десяткин аатынан Промышленнай техникумҥа профильнай идэлэргэ үөрэнэр устудьуоннары быраактыкаҕа ыҥырабыт. Бэйэлэрин үчүгэйдик көрдөрбүт, киэҥ билиилээх, салгыы бу салааҕа үүнүөн-сайдыан баҕарар устудьуоннары үлэҕэ ылан миэстэнэн хааччыйабыт. Ол курдук, кэлиҥҥи икки сылга 11 эдэр исписэлииһи үлэҕэ ыллыбыт. Кинилэри уопуттаах настаабынньыктарбыт салайаллар, үлэҕэ адаптацияланалларыгар көмөлөһөллөр, сүбэ-ама буолаллар. Ити – эдэр үлэһиккэ улахан өйөбүл. Үлэ ноҕурууската улаата турарынан сибээстээн, кэлэр сылларга профессиональнай оскуолалар выпускниктарын үлэҕэ ыларга былаанныыбыт.
– Үлэҕитигэр ханнык технологиялары туһанаҕытый?
– АЛРОСА Сбыточнай комплексыгар алмааһы сортировкалыыр аптамаат (АСА) араас көрүҥэ туһаныллар. Балар алмаас быһыытын, хаачыстыбатын, өҥүн учуоттаан наардыыллар. Бөдөҥ сырьёну комплектациялыыр аптамааттары курдук (АКБ) АЛРОСА хампаанньа иһинэн тэриллэн үлэлиир “Буравестник” Инновация киинин исписэлиистэрэ айан оҥорбуттара. Дьобуруопаҕа оҥоһуллубут алмаастары ыйааһыннарынан көрөн наардыыр аппарааттары үгүс сылларга туһаммыппыт. Билигин олору Эксперт-01 саҥа аппарааттарынан ситиһиилээхтик солбуйан эрэбит. Бу аппарааттары “Алмазавтоматика” идэтийбит трескэ үлэлиир кэллиэгэлэрбит оҥороллор. Технологическай сыыкылга аан дойдуга бастыҥынан аатырбыт оҥорон таһаарааччылар ыйааһыны чуолкайдык мээрэйдиир тэриллэригэр, бытархай сырье кээмэйин быһаарар виброгрохоттарга үлэ ыытыллар, сууйуллар, куурдуллар. Аптамаатынан үлэ көрдөрүүтэ улаата турар.
– Олох бары хайысхатыгар автоматизация балысханнык киирэн эрэр. Эһиги да тэрилтэҕит холобура ону туоһулуур. Маннык автоматизация кэмигэр үлэһиттэргэ үлэ миэстэтэ хаалар дуо?
– АЛРОСА хампаанньаҕа хас биирдии үлэһит – алмаас. Киһи сытыы хаарҕын туох да солбуйар кыаҕа суох. Биллэн турар, биһиги производственнай соруктарбытын барытын ханнык да тэрил, аппараат толору оҥорор кыаҕа суох. Бэл, аан дойдуга саамай бастыҥынан аатырар тэрил кыайан солбуйбат. Бородууксуйа ирдэбилгэ толору эппиэттиир буоларыгар араас кээмэйдээх алмааһы наардааһын уонна табаар номенклатуратын оҥоруу эспиэрдэр ымпыктаах-чымпыктаах үлэлэрин эрэйэр илии үлэтэ буолар. Наардаммыт баартыйалары сыаналааһыны этэр буоллахха, эмиэ тилэри илии үлэтэ наада. Айылҕа алмаастарын классификаторыгар 8 000-тан тахса араас көрүҥ баар. Алмаас эгэлгэ араас быһыылаах, хаачыстыбалаах, өҥнөөх буолан бүгүҥҥү туругунан аптамаат кыайан барытын “өйдүүр”, наардыыр кыаҕа суох. Саамай уустук – бөдөҥ, сыаналаах кристаллары сыаналааһын. Эспиэрдэр идэлэрин толору билэллэр, маастарыстыбалаах, харахтарыгар “хатаан хаалар” дьоҕурдаах уонна алмаастар ис тутулларын, тас көстүүлэрин бытархай да уратыларын эндэппэккэ билэр буоланнар, биллэн турар, аптамааттааҕар үчүгэйдик наардыыллар.
– Эһиги кэлэктииппит түмсүүлээҕинэн, барыга-бары көхтөөҕүнэн уонна сэргэх майгытынан уратылаах. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр өрөгөйдөөх Кыайыы 80 сылыгар ыытыллыбыт тэрээһиннэртэн туора турбатыгыт. Ол туһунан кэпсиэҥ дуо?
– ССРС Аҕа дойду сэриитигэр фашист халабырдьыттарын урусхаллаан өрөгөйдөөх Кыайыыны ситиспитэ – бу биһиги өбүгэлэрбит дьоруойдуу хорсун быһыылара. Бу күн кинилэр албан ааттарыгар сүгүрүйэбит, убаастабыл, махтал үтүө тыллара ис сүрэхтэн күөдьүйэллэр. Ыам ыйын 9 күнүн көрсө хас да тэрээһини тэрийдибит. Ол курдук, Кыайыыга кылааттарын киллэрбит сэрии дьоруойдарын, тыылга сыралаахтык үлэлээбит дьоммут хаартыскаларынан уопсай коллаж оҥордубут, үлэһиттэрбит оҕолоругар уруһуйга күрэх тэрийдибит, үлэһиттэрбитигэр Кыайыы Знамята ойуулаах георгиевскай лиэнтэлэри түҥэттибит. Бэйэбит испитигэр үлэлиир араадьыйаҕа Кыайыы ырыаларын холбоотубут. Хас биирдии сулууспа уонна учаастак үлэһиттэрэ сэрии сылларын ырыаларын ыллаан биидьийэҕэ устарга тыл көтөхпүппүт. Ол идиэйэбитин бары ылыммыттара. ЯПТА дьиэтигэр бырааһынньыктааҕы баннер уонна кыһыл былаахтары ыйаабыппыт, бу улахан суолталаах күн тыынын биэрбиппит. Субуотунньук тэрийэн күргүөмүнэн үлэҕэ түһүммүппүт. Үлэһиттэрбит аймахтарыгар – тыыл бэтэрээннэригэр бородуукталары бэлэхтээбиппит. Маны таһынан биһиги уон үлэһиппит ыам ыйын 9 күнүгэр Дьокуускайга ыытыллыбыт Кыайыы вальсыгар кыттыбыттара, бу үтүө күн вальс үҥкүүлээн эргийбиттэрэ. Икки кэрэ аҥаарбыт ыам ыйын 1, 9 күннэригэр Доҕордоһуу болуоссатыгар ылбаҕай ырыаларын бар дьоҥҥо бэлэхтээбиттэрэ.
– Үлэһиттэргит Дьокуускай куорат, өрөспүүбүлүкэ социальнай олоҕор күргүөмүнэн көхтөөхтүк кытталларын билэбит.
– Биһиги профкоммут уопсастыбаннай үлэни тиһигин быспакка ыытар. Араас аахсыйаҕа көхтөөхтүк кыттабыт. Холобур, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Экологияҕа министиэристибэтин өйөбүлүнэн тэриллэр “Ойууру харыстыыбыт” экология аахсыйа чэрчитинэн Владимировка сэлиэнньэтин туһаайыытынан “горельник” сиригэр мас олордубуппут. Ону таһынан Киин уокурукка уонна куорат кытыы сэлиэнньэтигэр субуотунньугу тэрийбиппит. Патриоттуу үлэттэн эмиэ туора турбаппыт: эдэр исписэлиистэрбит бэлисипиэтинэн сүүрдүүгэ кыттыбыттара. Маннык тэрээһин өрөспүүбүлүкэ Идэлээх сойууһун федерациятын салалтатынан эмиэ тэриллибитэ. Кэлэктиип анал байыаннай дьайыы сулууспалаахтарыгар үбү-харчыны хомуйууга хаста да кыттыбыта. Халаан уутуттан эмсэҕэлээбит Оренбург уобалаһын уонна Нам улууһун олохтоохторугар эмиэ харчынан көмөлөспүтэ. Хатас балыыһатын неврологическай оҕо отделениетыгар эмиэ көмө буолабыт.
– Маннык түмсүүлээх, көхтөөх, иллээх-эйэлээх кэлэктиип кистэлэҥэ тугуй?
– “Профалмазка” сүүс бырыһыан чилиэн буолара уонна “Голос АЛРОСА” ыйытыкка үрдүк түмүгү ылбыта ЯПТА кэлэктиибигэр үлэһиттэр бэйэ-бэйэлэригэр үтүө сыһыаннаахтарын дьэҥкэтик көрдөрөр. Биһигини билиҥҥи соруктарбыт, ааспыт кэм судургута суох түгэннэрэ уонна быһаарыныылаах кэмҥэ хайдах дьаһанарбыт, туох үлэни ыытарбыт түмсүүлээх оҥороллор. Ханнык да уустук кэм кэллэҕинэ, үлэһиттэрбит уопсай түмүк туһугар үлэлииллэр, производственнай соруктары болдьоммут кэм иһигэр толорору ситиһэбит. Ол иһин инникитин улахан дьоһун былааннары туруорабыт. ЯПТА үөрэх таһыма үрдүк, үлэһиттэрбит 85 %-нара үрдүк үөрэхтээх исписэлиистэр. Кинилэр атын сиргэ көһөр былааннара суох, номнуо чугас, истиҥ буолбут, биир ситимнээх тэрилтэлэригэр Дьокуускайга үлэлиир-хамсыыр, үүнэр-сайдар баҕалаахтар. Кэлэктиип өр сылларга бииргэ таһаарыылаахтык үлэлээбитэ уонна үлэни таһынан уопсай тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттара үлэ былаанын толорорго, производственнай соруктары ситиһэргэ көмөлөһөр. Үлэһиттэрбит тустаах үлэлэрин толорорунан эрэ муҥурдамматтар, бииргэ үлэлиир кэллиэгэлэригэр, кэлэктиипкэ көмөлөһөргө мэлдьи бэлэмнэр. Бэйэ икки ардыгар эрэллээх истиҥ сыһыан – хаачыстыбалаах үлэ мэктиэтэ!
Андрей ШИЛОВ.
