Уйбаан Пономарев эһиилгиттэн ынах төбөтүгэр субсидияны биэриини тохтотон, киилэ үүт сыанатын 60 солк. оҥорору туруорсар, “Кыымҥа” 2020.05.21 тахсыбыт суругар, саха ынаҕын иитэр дьонтон бастакынан, устудьуоннуурун саҕаттан саха ынаҕын сиэтэ сылдьан иитэр Мэҥэ Хаҥалас Нуораҕанатыттан Дьулустаан Брызгалов суруйбутун эһиги болҕомтоҕутугар таһаарабын.
Үүт харчытыгар бүөмчү санаа
Боруода ынахтаах кэтэх хаһаайыстыбалар үүттэрин 60 солк. туттардыннар. Ол эрээри, тоҕо 35 тыһ. биэримэҥ диэн туруорсалларый? Олоххо араас категория дьон баарбыт, кимнээх эрэ үүттэрин 60 солк. туттараллара наада бөҕө буоллаҕа, ону мин утарбаппын. Онтон үүт туттарбат, бэйэлэрин, дьоннорун аһатар сүөһүлээх дьон 35 тыһ. солк. ылаллара сөп. Киһи барыта боруода ынаҕы туппат, саха ынаҕын иитэр дьон эмиэ баарбыт. Саха ынаҕын үүтүн туспа тутар сокуон да, механизм да билиҥҥитэ баара биллэ илик. Биһиги үүт туттарбаппыт, үрдүк хаачыстыбалаах үүтүнэн-сүөгэйинэн, этинэн бэйэбитин, чугас дьоммутун аһатабыт. Саха ынаҕын сайыҥҥы үүтэ хойуу, чахчы дьиҥнээх чөчөгөйүнэн ыатар. Ордор сүөгэйи арыылаан уурунан, кыһын дьоммун аһатыам.
Баҕар, саха ынаҕын уратытын учуоттаан, үүтүн-аһын туспа тутар туспа сокуон үөскүөҕэ. Онуоха диэри 35 тыһ. солк. саха ынаҕын иитэр дьоҥҥо олус наадалаах үп.
Аҕыйах үүттээх ынах үксүгэр үүтэ хойуу буолааччы, ынах үүтэ төһөнөн элбэх да, убаан иһэр дииллэрин ким да мөккүспэт ини. Туох барыта араас өрүттээх, ону учуоттаан, таба тайанан, сөпкө өйдөөн салайыныахха эрэ наада.
Саха ынаҕын киһилии көрдөххө үүтэ элбэх
уопсай үүт
Саха ынаҕын араас кыһалҕаттан: ким эрэ ньирэйин улаатыннараары, ардыгар эппиэтинэстээх, үлэтин сөбүлүүр үчүгэй ыанньыксыт, бостуук көстө охсубатыттан уо.д.а. араас кэккэ биричиинэлэринэн, сороҕор сүрэҕэлдьээн, аанньа ахтыбакка даҕаны, эмньик ыытан кэбиспэккэ, ынаҕы ынах курдук кыһанан-мүһэнэн ыанньыктаатахха наһаа үчүгэй, аҕыйах диэн мыыммат, элбэх сүөгэйи кэлэр хойуу баҕайы үүтү биэрэр.
Эмньик субай барбыт саха ынахтара үксүгэр үстүү эҥин эмиийдэрэ эрэ хаалан хаалыан сөп эбит. Тоҕо диэтэххэ, оҕото үүтүн барытын эмпэт, хаалларар, тобохтуур. Ол түмүгэр ынах синньин хайа эрэ өлүүтүн сайыннарбакка төрдүс эмиийдэрин, синньин уолларан кэбиһэр. Онтон олох үүттээхтэр икки эрэ эмиийдээх хаалан хаалыахтарын сөп. Ол аата икки да эмиийинэн оҕотун тоторор. Мин Мааны диэн иккиһин эрэ төрөөбүт саха ынахпын оҕото икки эрэ эмиийин нэһиилэ эмэр уоннааҕытын бэйэм ыыбын.
сүөгэй
Быйыл бу от көҕөрбүтүн кэннэ үүтэ элбээн оҕото иһэ тоҕо барда. Ол иһин биир эрэ эмиийин эмнэрэбин. Биир ыйдаах ньирэй онтон тотон иһэ додоҕоно курдук буолар. Икки эмиий үүтүн эмтэҕинэ хайа да ньирэй ынчыктас буолар. Оҕото биир да эмиий үүтүгэр тоторо - Мааны үүттээх ынах буолар кыахтааҕын көрдөрөр. Ити өссө ардах түһэ, от аанньа үүммэккэ, курааннаан эрэр кэмигэр итиччэ элбэх үүттэнэр.
күөрчэх
Саха ынаҕа үүтүнэн биир халыыпка киирбэт: үүттээх, орто үүттээх, уонна кыра үүттээх ынахтар бааллар. Аны туран саха ынаҕын оҕолоро үксүгэр туруктара үчүгэй буолааччы. Биһиги саха ынаҕар үлэлэһэр сүрдээх уопуттаах салайааччылардаахпыт, исписэлиистэрдээхпит. Элбэх үүтү ыларга үүттээх үтүрүм ынахтартан талан (селекциялаан) 10-лыы ынах аайы үчүгэй, бастыҥ ыанньыксыттары анаан, саха ынаҕын ыыр тигинэччи үлэлиир ыанньык фермаларын, сайылыктарын тэрийэр көдьүүстээх буолуоҕа.
Баччаҕа диэри бэриниилээхтик үлэлэлэһэн саха ынаҕын мааныланар таһымҥа аҕалбыттарын иһин учуонайдарбытыгар, салайааччыларбытыгар, патриоттарбытыгар махтал тыллар этиллэллэрэ оруннаах.
киэһээҥҥи үүт
Саха ынаҕын үчүгэйдик ыахха, кыһаллыахха, киһилии аанньа ахтан иитиэххэ, сайыҥҥы өттүгэр киһи доруобуйатыгар туһалаах үрүҥ илгэни үрүлүтэ сүүрдэргэ туттан-хаптан хаалыахха. Барыгытыгар туску буоллун, сыыспыттаахтар сыыспатах буолуохха, таппатахтар таппыт буолуохха, оһол-моһол туораатын, дьаҥ-дьаһах дьалбарыйдын, чэгиэн уйгу-быйаҥ, барыбытыгар наһаа дьоллоох олох тосхойдун, туску!
Постскриптум
Дьулустаан Степановичтан төһө элбэх үүтү ыырын ыйыталастым. Түөрт ынаҕыттан биирэ кытарах, биир саҥа төрөөбүт тыһаҕаһын үүтэ киирэ илик, оҕотугар эмнэрэр. Бу хаартыскалартан биирдэстэригэр икки саха ынаҕын икки аҥаар күннээҕи ыамын үүтэ. Ньирэйэ эмэрин ааҕыстахха, алта эмиий үүтэ. Ону таһынан, икки күн чөчөгөйүн холбуйан күөрчэхтииллэр. Ол кэннэ эриллибит сүөгэйэ көстөр. Бэйэтэ “төһө да икки күнү быһа баһыллан күөрчэхтэнэрин үрдүнэн, саха ынаҕын сүөгэйэ үүт анныттан саһаран тахса тураахтыыр”, - диэн этэр. Ити аата икки биэдэрэ үүттэн икки киилэ сүөгэй кэлэр эбит.
Онон Дь.Брызгалов холобура саха ынаҕар киһилии сыһыаннастахха, үтүөнэн төлүүрүн туоһулуур.
Владимир Степанов
