Саха Өрөспүүбүлүкэтэ -- күн бүгүн бүтүн Арассыыйа эбэ хотун үрдүнэн Ювелирнай уонна алмааһы кырыылыыр бырамыысыланнас үлэһиттэрин күнүн олохтообут суос-соҕотох эрэгийиэн. Идэлээхтэр маннык ураты күннэрэ, бырааһынньыктара, алтынньы 23 күнүгэр бэлиэтэнэр буолбута мээнэҕэ буолбатах.
Билэргит курдук, ханна да тиий, Сахабыт сирин туох-ханнык иннинэ тымныыны уонна алмааһы уонна бирилийээни кытта ситимнээн өйдүүллэр.
Бу ураты бырааһынньык – эрэгийиэн бэлиэтэ – визитнэй карточката – буолбут, Саха сирин тутаах суолталаах салаата хара ааныттан атаҕа турарыгар, салгыы сайдарыгар дьоһун кылааттарын киллэрсэр ювелирдарга уонна алмааһы кырыылааччыларга сүгүрүйүү хабааннаах олохтоммута.
Саха сирэ өрүү даҕаны күндү, сыаналаах таас дьапталҕата элбэҕинэн, онто баай саппаастааҕынан аатырар-сураҕырар. Маныаха алмааһы кырыылаан, бирилийээн гына чочуйан-нарылаан таһаарар үтүөкэн үлэһит дьон – ювелир бырамысыланнаһын бэрэстэбиитэллэрин суолтата, оруола лаппа улахан. Бу идэҕэ дьаныардаах, тулуурдаах, бэйэлэрин идэлэригэр ис-хаан бэриниилээх, айылҕаттан анал дьоҕур бэриллибит дьоно ордук кыайа-хото сыстан үлэлииллэр.
2008 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ уопсастыбаннаһа ювелир бырамыысыланнаһын сүүрбэ сыллаах сайдыытын бэлиэтээн турар. Тэрээһин чэрчитинэн төгүрүк остуол ыытыллыбыта. Онно Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын бэрэстэбиитэллэрэ уонна суруналыыстар өрөспүүбүлүкэҕэ алмааһы кырыылыыр уонна ювелир бырамыысыланнаһын сайыннарыы кыһалҕаларын, кэскилин дьүүллэспиттэрэ. Ол иһигэр Ювелир күнүн олохтуур туһунан этии киирбитин мунньах кыттааччылара биир санаанан өйөөбүттэрэ.
2010 сыл муус устар 26 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бэрэсидьиэнэ “Идэлээх саҥа бырааһынньыгын олохтуур туһунан” 1905 №-дээх Ыйаахха илии баттаабыта. Бырааһынньык бэлиэтэнэр күнэ-дьыла хас сыл аайы алтынньы 23 күнэ буолара быһаарыллыбыта. Тоҕо диэтэххэ, 1992 сыл алтынньы 23 күнүгэр Сунтаар алмааһы кырыылыыр собуотугар Саха сирин устуоруйатыгар аан бастакы күн тааһа – алмаас кырыыламмыта. 0,546 караттаах алмаастан 0,27 караттаах дьэрэкээн бирилийээн чочуллан тахсыбыта.
Ювелирнай уонна алмааһы кырыылыыр бырамыысыланнас үлэһиттэрин күнүн олохтооһун тустаах салаа үлэһиттэригэр ытыктабыл уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин сайдыытыгар ювелир-кырыылыыр салаа дьоһун суолталааҕын билинии буолар.
Төһө да тутаах тэрээһиннэр чуолаан ювелирдарга уонна алмаас кырыылааччыларга сыһыаннаахтарын иһин, биир күнүнэн эрэ муҥурдаммат үгэстээх. Ол курдук, иннинээҕи сылларга Ювелир күнүгэр нэдиэлэ устата успуорт араас тэрээһиннэрэ, ювелирдар уонна кырыылааччылар ортолоругар маастарыстыба күөн күрэстэрэ ыытыллара. Оттон, дьэ, түмүктүүр муҥур тутаах түгэн – “Куруһаала” Атыы дьиэтигэр тэриллэр ювелирнай быыстапка буолааччы.
Хостооһун эрэ буолбатах, алмааһы кырыылааһын эмиэ
Өрөспүүбүлүкэҕэ алмааһы кырыылыыр бырамыысыланнас тэриллиитэ ювелир оҥорон таһаарыыта бигэтик сайдарыгар тирэх буолбута. Онон күн бүгүн биһиги Саха сиригэр алмаас хостонор эрэ буолбатах, алмаастан бирилийээн кытта оҥоһуллар диэн бигэтик этиэххэ сөп, ол – ювелир бырамыысыланнаһа сайдарыгар көмөлөһөр. Сахабыт сирин ювелир үлэһиттэрин дьаныардаах үлэлэринэн көмөтүнэн саха киэргэлин, симэҕин туһунан бүтүн аан дойду билэр, истэр. Бу бырааһынньыгы биһиги, дьиҥинэн, национальнай да диир кыахтаахпыт. Тоҕо диэтэххэ, чуолаан Саха сиригэр бөҕө-таҕа, ып-ыраас күн тааһа – алмаас – хостонор; тарбаҕар талааннаах бастыҥтан бастыҥ уус маастардар – кырыылааччылар уонна ювелирдар – биһиэхэ бааллар. Ону сэргэ бирилийээни бэлэмнээн таһаарыыга, ювелир оҥоһуктарга биһиги өрөспүүбүлүкэҕэ ураты болҕомто ууруллар.
Саха сиригэр маннык бырааһынньык баар буолуута оруннаах: Арассыыйаҕа баар алмаас саппааһын 77 бырыһыана биһиэхэ баар, дойдуга кырыыланар бирилийээн түөрт гыммыт биирэ Саха сиригэр чочуллар.
Дьэ, оттон Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр ювелир-алмааһы кырыылыыр салаа сайдарыгар иннин диэки хардыылыырыгар туох да саарбаҕа суох улахан, төһүү кылааты “АЛРОСА” АХ (ПАО) киллэрэр.
«Ювелир уонна алмааһы кырыылыыр бырамыысыланнас бу иннинэ үлэлээн кэлбит 28 сылын устата араас уларыйыыны ааста. Бу сыллар тухары саҥа тэрилтэлэр да тэриллибиттэрэ, сорохтор сабыллыбыттара даҕаны. Күн бүгүн ким атаҕар чиҥник турбут уонна чахчыта да хаачыстыбалаах бородууксуйаны оҥорон-тутан таһаарар хампаанньалар хаалан үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Кинилэр оҥорон таһаарыыларын кээмэйин эрэллээхтик улаатыннаран, аан дойду ырыынагар тахсаллар. Маннык ыстаатыһы Саха сиринээҕи алмааһы кырыылыыр уонна ювелирнай холбоһуга таһаарыылаахтык үлэлээн, үтүө үлэтинэн аптарытыаты ситистэ уонна аан дойду алмаас-бирилийээн ырыынагын киэҥ билиниитин ылла.
Кэми кытта хаалсыбакка, тэҥҥэ хардыылаан, алмааһы кырыылыырынан дьарыктанар уоннна ювелир оҥоһуктары оҥорор тэрилтэлэрэ атыылыыр-батарар тиһиктэрин Арассыыйа араас куораттарыгар эрэ буолбакка, ону тэҥэ кыраныысса таһыгар тиийэ үлэлэтэллэр. Бу – өрөспүүбүлүкэ талааннаах уонна үлэлэригэр бэриниилээх ювелирдарын уонна алмааһы кырыылааччыларын дьаныардаах үлэлэринэн, кыһамньыларынан ситиһиллэр. Саха сирэ уонна Арассыыйа үтүө аата-суола, имиджэ бөҕөргүүрүгэр Саха сирин талба талааннаах маастардарын -- ювелирдарын кылаата сүҥкэн. Биһиги көмүс тарбахтаах, идэтийбит исписэлиистэрбит өссө да салгыы сайдар, тупсар баҕалаахтара үөрдэр.
“АЛРОСА” АХ бэйэтин өттүттэн, аан дойду алмааһы хостооччуларын ортотугар хостуур кээйэминэн инники күөҥҥэ сылдьар тэрилтэ быһыытынан, кинилэри үрдүк таһымҥа тутарга уонна Сахатын сирин партнердарын өйүүргэ кыһаллыа», - диэн, бэлиэтээн эттэ “АЛРОСА” АХ генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскай.
Кэнники кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ алмааһы кырыылыыр кэккэ тэрилтэлэрэ бирилийээни бэлэмнээн таһаарыыны сэргэ ювелир оҥоһуктары оҥорууну тэҥинэн сайыннараллар. Маннык дьаһаныы көдьүүстээҕин көрдөрдө. Күн бүгүн алмааһы кырыылыыр уонна ювелирнай бырамыысыланнас тэтимнээхтик сайдар салаа буолла. Өрөспүүбүлүкэ кырыылыыр уонна ювелир тэрилтэлэрэ Саха сирин ювелирдарын киэҥник биллэр-көстөр брендин айан-тутан таһаардылар, оттон ол – бүттүүн өрөспүүбүлүкэ аата-суола, имиджэ бөҕөргүүрүгэр улахан көмөлөөх.
Ол курдук, ааспыт 2019 сыл бүтүүтэ “Хаҥалас” индустриальнай паарка” сиригэр-уотугар киирсэр туонаҕа “Сэйбиэм” диэн ювелирнай-кырыылыыр кластер үлэтин саҕалаата. Бүгүҥҥү күн туругунан, манна хайыы үйэ алта кырыылыыр тэрилтэ резидент буолбут. Бу кластер аныгы кэм анал оборудованиетынан сэбилэммит собуоттаах, ыскылааттардаах уонна офистаах тутуулардаах. Бу барыта тэрилтэ резиденнэрин туһаныытыгар бэриллэр.
Бу 2020 сыл олунньутугар “Уһук Илин СПВ ТОР-га оҥоһулунна” диэн табаар бэлиэтин туһанар быраабы "Сэйбиэм" ЮГК аан бастакынан ылла. Маннык маннык быраап бэриллиитэ олохтоох табаары оҥорон таһаарыы уонна ювелир-кырыылыыр салаа өҥөтүн оҥоруу сайдарыгар көҕүлүүр, саҥа резиденнэри сэҥээрдэр, ону таһынан үлэ миэстэтин таһаарар.
АЛРОСА бэйэ кырыылыыр салаатын сайыннарыыта
Саха сирэ – алмааһы хостуурун таһынан, алмааһы наардыырынан, кырыылыырынан уонна батарыынан дьарыктанар “АЛРОСА” хампаанньа бөлөҕүн бөдөҥ аахсыйалааҕа буолар. Күн бүгүн хампаанньа, биир өттүттэн, өрөспүүбүлүкэ алмааһы кырыылыыр уонна ювелирнай хампаанньаларын өйүүр. Иккис өттүттэн бэйэтин алмааһы кырыылыыр хайысхатын сайыннарыыга эмиэ сүҥкэннээх үлэни ыытар. Бу барыта – хампаанньа сайдыыта бигэ туруктаах буоларын туһугар оҥоһуллар. Оттон алмаас хампаанньата сайдарыгар бүтүн өрөспүүбүлүкэ интэриэстээх.
Ол курдук, балырыын “АЛРОСА” АХ бас билиитигэр баар кырыылыыр актыыптары барывтын биир кэльим оҥорон таһаарыы холбоһугар түмэр былаанын олоххо киллэрэн саҕалаабыта.
Күн бүгүн “АЛРОСА” бөлөҕүн састаабыгар хас да кырыылыыр тэрилтэ киирсэр: «Бриллианты АЛРОСА» филиал (Москубаҕа баар), ООО «Бриллианты АЛРОСА» ХЭУо (Барнаулга) уонна Смоленскайдааҕы «Кристалл» ПО. Бу баларга холбоон Арассыыйаҕа кырыыланар бирилийээн аҥаарын кэриэтэ өлүүскэтэ тиксэр.
Интеграция былаана кырыылыыр холбоһугу сайыннарыы тосхолугар олоҕуран, ылыллыбыта уонна “АЛРОСА” Кэтээн көрөр сэбиэтин бигэргэтиитин 2019 сыл бүтүүтүгэр ааспыта. Уларыта тутуу сыала – сырье тыырыллыыта уонна оҥорон таһаарыы дьайыыты быдан көдьүүстээх буоларын ситиһии.
2021 сылга үс производственнай былаһаакканы тэрээһин уонна юридическай өттүнэн түмүү былааннанар. Маннык дьаһаныы биир өттүттэн, бирилийээни чочуйан таһаарыыны былаһааккалар ортолоругар табыгастаахык тыырар кыаҕы үөскэтиэ, биир өттүттэн мунньуммут быраактыкаларын атастаһыахтара. Ону таһынан, уустук эпидемиологическай балаһыанньа усулуобуйатыгар хайаларын эрэ эрэгийиэнигэр уустук быһыы-майгы үөскүүр түбэлтэтигэр бэйэ-бэйэлэрин солбуйсар (подстраховкалыыр) кыах баар буолар.
Саха сирин алмааһы кырыылыыр уонна ювелирнай бырамыысылыннаһын алта чахчыта
1. 1992 сыл алтынньы 23 күнүгэр Саха сиригэр аан бастакы, 0,27 карааттаах бирилийээн Сунтаар кырыылыыр собуотугар чочуллубута.
2. Өрөспүүбүлүкэ алмааһы кырыылыыр уонна ювелир дьыалатын эйгэтигэр биир инники уонна тэтимнээхтик сайдар хампаанньата -- «ЭПЛ Даймонд». ЭПЛ – “АЛРОСА” АХ уһун болдьоххо үлэлэһэр килийиэнэ уонна Alrosa Alliance бырагыраама чилиэнэ.
3. Саха сирин сиригэр-уотугар көстүбүт муҥутуур улахан кээмэйдээх (332 караат) алмаас аата – «XXVI съезд» диэн. Бу бөдөҥ алмааһы 1981 сыл тохсунньу 14 күнүгэр симиэнэ маастара Т.Н. Попова таба тайаммыта. Бу алмаас билигин Москуба Кириэмилин Алмаастаах пуондатыгар харалла сытар.
4. Саха сирин бытархай алмаастаах Эбэлээх диэн сиригэр 2017 сыллаахха 27,9 карааттаах, оруосабай (!) өҥнөөх ураты алмаас көстүбүтэ. Бу бэлиэ алмаастан Арассыыйа историятыгар аан бастакы оруосабай, улахан кээмэйдээх (14,83 караат), оваллыы быһыылаах бирилийээн оҥоһуллан тахсыбыта
5. Ювелир дьыалата, уран оҥоһугу оҥорон-чочуйан таһаарыы, – былыр-былыргыттан нэһилиэстибэнэн бэриллэр дьарык диир оруннаазх. Уһаныыга туттуллар тэрил уонна уһаныы кистэлэҥэ аҕаттан – уолугар, уолуттан сиэнигэр бэриллэн иһэрэ. Ол кистэлэҥ иһигэр хараардыы, дуйдааһын уонна эмээллээһин ньымата эмиэ киирсэрэ.
6. 2019 сыл бүтүүтэ «Сэйбиэм» ювелир-кырыылыыр кластер аһыллыбыта. Бу платформа Саха Өрөспүүбүлүкэтин ювелирнай-кырыылыыр салаатын саҥалыы тыынныыр (перезагрузкалыыр) аналлаах.
Хаартыыскалар ааптардара: Карлос Фольгозо
Андрей ШИЛОВ суруйуутуттан Лоһуура.
Сэҥээриилэр