“Саха сиригэр авиация тарыыба уонна аччыгый авиацияны сайыннарыы туһунан” диэн төгүрүк остуол Ил Түмэҥҥэ буолан ааста. Хамсыгынан сибээстээн, ЗУУМ нөҥүө ыытылынна. Манна норуот дьокутааттара, Көлө уонна суол хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ, борокуратуура, авиахампаанньалар, аэропортар, авиация үлэһиттэрин идэлээх сойуустара уо.д.а. кытыннылар.

Биһиги курдук киэҥ нэлэмэн сирдээх, суола-ииһэ суох дойдуга аччыгый авиация сүҥкэн оруоллааҕын туһунан элбэҕи этэ барбаппыт, онто да суох өйдөнөр. Биһигини ордук өрөспүүбүлүкэ иһигэр көтөргө сыана бас баттах барбыта, ити сыананы ким быһан ылан соҥнуура долгутар. Үйэлээх сааһын тухары, саатар, Дьокуускайы көрбөккө ол дойдуга аттаммыт аҕыйаҕа суох дьону билэбин. Нэһилиэнньэ үлүгэр сыаналаах айан ороскуотун уйунар кыаҕа суох. Онон бу төгүрүк остуолга сыана туохтан маннык улаатарын, ону хайдах тохтотуохха сөбүн тобула сатаатылар.

Ил Түмэн кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Игорь Григорьев Саха сиригэр авиация тыын суолталаах боппуруос буоларын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. Ол – дойду социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын кытары быһаччы сибээстээҕин эттэ. Кини өрөспүүбүлүкэҕэ авиацияны солбуйар атын ньыма суоҕун эттэ. Ордук Арктика улуустарыгар салгын суола улахан суолталаах. Саха сирин 52,2 %-нын Арктика улуустара ылаллар (онно 13 улуус киирэр). Саха сирин   улуустарын 90 %-гар сылы устата үлэлиир суол инфраструктурата диэн суох, инньэ гынан сайдыы олус атахтанар, ону сөмөлүөт эрэ тутар кыахтаах. Аны ырааҕынан бытанан олорор, нэһилиэнньэ ахсаана аҕыйах буолан, өрөспүүбүлүкэҕэ саҥа бөдөҥ авиация узелын тэрийэр кыахпыт суох, элбэх пассажиры таһар аныгылыы авиапаарканы тэрийэргэ санаммаппыт даҕаны. Ити экэнэмиичэскэй өттүнэн туох да барыһа суох. Ол иһин аччыгый авиацияны эрэ сайыннардахпытына, тутуһан хаалар кыахтаахпытын Игорь Григорьев тоһоҕолоон эттэ.

Көлө миниистирин дакылаата

Миниистир Владимир Сивцев бырабыыталыстыба авиацияҕа тарыыбы олохтуурга уонна аччыгый авиацияны сайыннарыыга туох үлэни ыытарын дакылааттаата. Кини этэринэн, билигин өрөспүүбүлүкэ аэропортарыттан 61 хайысханан тиһигэ быстыбат көтүүлэр ыытыллалларын, ол иһигэр 32 эрэгийиэни холбуур, өрөспүүбүлүкэ иһинэн 29 эриэйсэ көтөрүн эттэ. Ону таһынан “Полярные авиалинии”, “АЛРОСА” авиахампаанньалар 23 улууска 100 нэһилиэги хабан социальнай суолталаах көтүүлэри оҥороллор. Сыл устата авиахампаанньалар 1 мөл. 390 тыһ. пассажиры көтүтэллэр, олортон өрөспүүбүлүкэ иһинэн сылга ортотунан 265 тыһ. киһини көтүтэллэр. Былырыын Саха сирин иһинэн 246,6 тыһ. киһи көппүт.

Миниистир билиэт сыаната дойду Тырааныспарга министиэристибэтин бирикээһинэн бигэргэммит быраабылаларынан уонна Салгын кодексын 64 ыст. олохтонорун эттэ. Билиэт сыаната көтөр морсуруут бэйэҕэ турар сыанатынан (себестоимость) уонна сөмөлүөккэ пассажир төһө туоларынан быһаарыллар. Биһиэхэ сөмөлүөттэр эргэлэринэн (орто саастара 45 буолбут) сибээстээн уонна олохтоох лииньийэлэргэ пассажир ахсаана аҕыйаҕынан тарыып үрдээн тахсар эбит. Маны таһынан уматык сыаната үрдүгэ эмиэ тэбэр. Холобур, Внуково аэрпордугар 1 туонна уматык сыаната 37200 солк. эбит буоллаҕына, Дьокуускай аэропордугар – 69 тыһ., Черскэй аэропордугар – 91 032 солк. Маны таһынан Саха сирин аэропортарын тарыыба киин эрэгийиэннэргэ холоотоххо, 6,5 төгүл үрдүк эбит, сорох улуус аэропортарыгар отой да 11 төгүл үрдүк (Внуково – 220 солк., “Аэропорты Севера” – 2440 солк., Дьокуускай аэропорда – 1267 солк.). Миниистир “биһиги өссө социальнай суолталаах көтүүлэр диэммит, экэнэмиичэскэй ааҕыылар таһаарбыт тарыыптарынан буолбакка, бу аата чэпчэтиллибит тарыыбынан атыылыы олоробут ээ”, – диэтэ. Холобур, Дьокуускайтан Черскэйгэ диэри көтөр билиэт экэнэмиичэскэй сыаната 37400 солк. эбит. Кэлэ-бара 74800 солк. буолар. Ону 34800 солк. 37 тыһ. солк. – диэри атыылыы олороллор. “Якутия” а/х Дьокуускайтан Депутатскайга диэри 19950-22450 солк. атыылыыр эбит (оттон бэйэтин ороскуотун “сабар”, дьиҥнээх сыаната 25500 солк.).

Субсидиялаах эриэйсэлэр

29 улууска 189 нэһилиэнньэлээх пууну хабар (161 улуус иһинээҕи уонна 28 улуустар икки ардыларыгар) субсидия бырагыраамата диэн баар. Дьокуускайтан сорох гражданнарга кэккэ эрэгийиэҥҥэ диэри айан сыанатын аҥаарын судаарыстыба уйунар бырагыраамата эмиэ баар. Ити бырагыраама 2024 сылга диэри үлэлиир. Өтөрдөөҕүтэ Путин Уһук Илиҥҥэ биир авиахапмаанньа баар буолуохтаах диэн сорудахтаабыта, онно эрэгийиэн иһигэр көтөр морсурууттарга субсидия эмиэ баар буолуохтаах диэн боппуруос көрүллэр эбит.

Аччыгый авиация

Миниистир быһаарбытынан, билиҥҥи дойду сокуона кэмиэрчэскэй аччыгый авиацияҕа ирдэбилэ олус ыарахан буолан, сайдыыны атахтыыр эбит. Холобур, ханнык баҕарар кэмиэрчэскэй көтүүнү оҥорорго бөдөҥ авиахампаанньалартан эрэйиллэр сэртипикээттэр, ол-бу быраабылалар тутуһуллалара ирдэнэр. Ону, биллэн турар, ким да кыанар кыаҕа суох. Холобур, аччыгый авиациянан дьарыктанар баҕалаах урбаанньыт пааркатыгар 3-тэн аҕыйаҕа суох сөмөлүөттээх (бөртөлүөттээх) буолуон наада, үлэһитин ахсаана, хаачыстыбата чопчу ирдэбилгэ сөп түбэһиэхтээх, ол сөмөлүөттэрэ турар сирдэриттэн дуогабар, чэ, уопсайынан, ол-бу кытаанах ирдэбил олус элбэх эбит. Ону 2 уонна 4 миэстэлээх сөмөлүөттээх дьон толорор кыахтара уонна интэриэстэрэ да суох. Барыһа суох, таах сыра-сылба эрэ баранар дьыалата. Ол иһин Федеральнай сокуоҥҥа “аччыгый авиация” диэн туспа өйдөбүл киириэн наада. Онно олорсон федеральнай авиация быраабылатыгар эмиэ уларыйыы киириэхтээх. Ону биһиги Госдумаҕа баар дьокутааттарбыт эрэ туруорустахтарына кыаллар дьыала эбит. Бу сыллар тухары “утуйан” олорбут дьокутааттарбыт эһиилги быыбар иннинэ, саатар, туох эрэ хамсаныыны таһаараллара буоллар диэн санаа үөскээтэ.

Дьиҥэ, министиэристибэ аччыгый авиацияны сайыннарыыга аналлаах сыалай кэнсиэпсийэлээх эбит. Ол чэрчитинэн бырабыыталыстыба федеральнай киини кытары лизиҥҥэ атыылаһыллар салгын суудуналарыгар субсидиялааһын ньымаларын судургу оҥорорго, Уһук Илин авиахампаанньаларыгар субсидияны тыырыыга аччатыллыбыт кээписиэни туһанарга, “Аэропорты Севера” ФКТ аэропортары тутууга ыстаапкатын “ньуулга диэри түһэрэргэ”, Арктикаҕа баар аэропортарга сөмөлүөт уматыгын тиэрдиигэ тырааныспар ороскуотун субсидиялатарга, ыраах сытар нэһилиэктэргэ көтөр, туох да барыһы аҕалбат эриэйсэлэрин сорох чааһын федеральнай киинтэн төлөтөргө туруорсар эбит.

Аччыгый авиацияны “Полярные авиалинии” базатыгар сайыннараары гыналлар. Бу хампаанньаҕа 2032 сылга диэри аччыгый мотуордаах суудуналары атыылаһыахтаахтар эбит (Ан-2/3, Л-410, Да-40, РС-6).

Оҕоттон дьокутаатыгар тиийэ

Төгүрүк остуолга Чурапчы гимназиятын 11 кылааһын үөрэнээччитэ Ньургун Пермяков диэн оҕо дакылааттаата. Ньургун “Моя законотворческая инициатива” диэн Бүтүн Арассыыйатааҕы күрэскэ кыайбыт. Дьэ, бу чобуо саҥалаах уол бэрт сэргэх дакылааты оҥордо. Онуоха сорох-сорох дьокутааттар Ньургун дакылаатыттан “авиация туһунан” өйдөбүлү саҥа ыллылар диэх курдук буолла. Бу 11 кылаас үөрэнээччитэ Арассыыйа Салгын кодексыгар уларытыыны киллэрэргэ этиилээх эбит. Ону саас-сааһынан чопчу ханнык быраабылаҕа уларыйыы киириэхтээҕин кэпсээтэ. Маны таһынан аччыгый мотуордаах суудуналардаах чааһынай хампаанньалар баар буолуохтаахтар, кинилэр ырыынакка күрэстэһэн, сыананы намтатыахтарын сөбүн эттэ. “Бүддьүөт суотугар баар хампаанньаларга суудунаны атыылаһан биэрбэккэ, урбаанньыттарга күөх уоту биэриҥ, дьэ, ол быдан көдьүүстээх буолуоҕа”, – диир. Бу оҕо этиитин холобурдарынан айан сыанатын хайдах намтатыахха сөбүн быһааран биэрдэ. Ньургун этиитин парламентарийдарбыт биһирээтилэр уонна туһаныахха сөп диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтилэр.

Госдума дьокутаата Федот Тумусов эмиэ тыл эттэ. Федеральнай таһымҥа өрөспүүбүлүкэ иһинээҕи эриэйсэлэри субсидиялатарга туруорсарын кэпсээтэ.

Дьокутааттар Алдаҥҥа Өлүөхүмэни кытары холбуур санавиацияны олохтуурга, судаарыстыбаннай бырагыраамалары олоххо киллэриини ый ахсын хонтуруоллуурга, “Аэропорты Севера” тэрилтэ үлэтин-хамнаһын иҥэн-тоҥон үөрэтэргэ, каадыры үүннэриигэ улахан болҕомто ууруллуохтааҕын, табаһыттар оҕолорун тиэйиигэ үп сыл ахсын тоҕо аччыы турарын, “СӨ Тырааныспар комплексын сайыннарыы” тус сыаллаах бырагыраама мөлтөхтүк үлэҕэ киирэрин, аччыгый авиацияҕа социальнай суолталаах хайысхалар чопчу испииһэктэрэ суоҕун, Дьокуускайга лүөччүктэргэ уонна авиация инженердэригэр олорор дьиэ комплексын тутуу, улуустарга авиатордары дьиэнэн хааччыйыы, аччыгый авиацияҕа күрэстэһэр кыахтаах ырыынагы тэрийии наадалааҕын уо.д.а. боппуруостары туруорустулар. Маны таһынан бырабыыталыстыба саньытаарынай авиацияны сайыннарыыны өйүөхтээҕин, ГЧП быһыытынан бөртөлүөт былаһааккаларын тэрийии ыытыллыахтааҕын эттилэр. Уопсайынан, норуот дьокутааттара аччыгый авиацияны сайыннарыыга судаарыстыба интэриэстээх буолуохтааҕын элбэхтик эттилэр. Маны таһынан “айан сыанатын төһөнөн чэпчэтэҕит да, субсидиялыырга судургу буолуо” диэн этии эмиэ иһилиннэ. Ону ааһан, айан тарыыбын таҥан таһаарар ньыманы уларытар уолдьаспытын, бу боппуруоска федеральнай антимонопольнай сулууспаны кыттыһыннарарга диэн эттилэр.

Игорь Григорьев “Якутия” авиахампаанньа генеральнай дириэктэрэ Иван Горбуновтан “Уһук Илиннээҕи авиахампаанньаны тэрийии ханна тиийдэ?” диэн ыйытта. Онуоха Горбунов: “Бу “Аврора” хампаанньа альянсыгар киирсэн Уһук Илиннээҕи авиахампаанньаны тэрийиигэ биһигиттэн 3 авиахампаанньа киирсэр кыахтаах. Биһиги ити чааһыгар элбэхтик мунньахтаатыбыт, ол эрээри Росавиация уонна федеральнай Тырааныспар министиэристибэтэ чопчу быһаарына илик”, – диэтэ. Дьокутаат Виктор Федоров “эһиилгиттэн “Полярные авиалинии” базатыгар хозрасчётнай тэрилтэ быһыытынан 3-7 миэстэлээх сөмөлүөттэри көтүтэр пилотнай бырайыагы саҕалыахха” диэн этиилээх буолла.

Уопсайынан, бу төгүрүк остуол кэнниттэн айаммыт сыаната, баҕарбыппыт курдук, аччаан барбата (үрдээбэтэҕинэ) баһыыба өйдөннө. “Онуоха аччыгый авиация сайдар да түгэнигэр тарыып аччаан барыа дуо?” диэн ыйытыы эмиэ салгыҥҥа ыйанан хаалла. Авиация эйгэтигэр кыһалҕа хара баһаам. Ону уһаппакка-кэҥэппэккэ хоннохтоохтук ылсан быһаарыстахтарына табыллыыһы. Көтөр аал – Саха сиригэр сайдыыны аҕалар биир сүрүн күүспүт.

Дмитрий ИВАНОВ.