Бэтэринээрдэр сыаналара хайдаҕый?

Бэтэринээрдэр сыаналара хайдаҕый?

Бассаапка «Ветеринарнай сулууспа үүнэ-тэһиинэ суох барыытын ким тохтотор!!! Сылга - 9895 солк, кварталга - 5329 х 4 = 21318 солк. Ыйдааҕы үүт анаалыһа 913 солк х 12 = 10944 солк. Итини таһынан саас-күһүн обработка, 1 төбөҕө 200 солк., 10 төбөҕө - 2100 буолар, сылга - 4200 солк. Ынах сиэмэлээһинэ 500 солк. 5 ынахха 2500 солк., уопсайа барыта бэтэринээрдэр 1 сылга 48857 солк ылаллар. Маннык балаһыанньаҕа хайдах да тыа сирэ сайдыан өйүм хоппот итини таһынан соцстрах, биэнсийэ нолуога. Кыра да үөрэхтээх киһи толкуйдуур ини маны. Тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ, Ил Дархан хайдах курдук тыа сирин үлэһит дьонун баттаан олороллорун көрүҥ ээ. Дьэ маны быһаарыҥ эрэ, абаккабар суруйабын. Тыа бааһынайа» диэн ааттаах биллибэт киһи суруйбут.

Анонимнай көрүллүбэт да буоллар, “Кыымҥа” бу боппуруоска Чурапчыттан  Уйбаан Пономарев ыстатыйата тахсыбыта, ыйыталаспыт сүөһүлээх дьоно, ТХУ дьоно да бэтэринээрдэр өҥөлөрө олус үрдээбитин бигэргэтэллэр.

Бу сурукка этиллэр чахчылары чуолкайдаһа СӨ ветеринарияҕа департаменыгар тахса сырыттыбыт.

Кэлбит эппиэттэн өйдөөтөххө, быйыл ветеринарнай өҥө сыаната улуустарга быйыл СӨ экономикатын министиэристибэтэ быспыт дефлятор-индексынан 4,1% үрдээбит. Ону таһынан, быйылгыттан ЕНВД (единый налог на вмененный доход) көрүллүбэт буолан, улуустар ветеринарнай управлениелара НДС нолуога төлүүр буолбут. Онон НДС уонна дефлятор-индексы - 4,1% эптэххэ, барыта 24,1% үрдээбит.

Нолуок сулууспата дохуоттара 8 мөлүйүөнтэн кыра 22 ветеринарнай управлениелары НДС төлүүртэн босхолообут диэн сайаапка түһэрбиттэрэ. Абый, Алдан, Анабаар, Булуҥ, Үөһээ Бүлүү, Үөһээ Халыма, Үөһээ Дьааҥы, Бүлүү, Горнай, Кэбээйи, Ленскэй, Муома, Ньурба, Нам, Аллараа Халыма, Өймөкөөн, Өлүөхүмэ, Өлөөн, Орто Халыма, Томпо, Уус-Дьааҥы, Эбээн Бытантай бэтэринээрдэрэ НДС-тан босхолонон, сыаналара 4,1% үрдээбит. Онтон атыттарга – 24,1% тиийбит.

Ким элбэх сүөһүлээх, элбэх дохуоттаах, ол төлүүр. Киһи дьиктиргиэх, бэтэринээрдэр сыаналарын үрдэтиини итинник хайдыыта, бырастыы гыныҥ - атаҕастабыллаах. Үчүгэйдик үлэлиир накаастанар диэбит курдук буолбатах дуо?

Булгуччулаах төлөбүрдэр

Үүт, эт атыылыыр эбэтэр туттарар киһи барыта, быраабыла быһыытынан хайаан даҕаны булгуччулаах ветеринарнай тэрээһиннэри ыыттарыахтаах.

Тэрээһиннэр төлөбүрдэрэ ортотунан биир сүөhүгэ сылга 1557 солк. буолар. Онтон 10 төбөлөөх хаһаайыстыбаҕа (5 ыанар ынахтаах буоллаҕына) - 6 935солк. РФ ТХМ бигэргэппит испииһэгинэн, (20.01.1992 № 2-27-145) ящур, сибиирскэй язва, ииримтийии, сэллик, бруцеллез, трихинеллез, лептоспироз    курдук кутталлаах ыарыылары утары тэрээһиннэр бүддьүөт суотугар босхо оҥоһуллаллар.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

Ол испииһэккэ киирбэтэх ыарыыларга (холобур: эмфизематознай карбункул, сүөһү инфекционнай ринотрахеита, диплококковай инфекция, пастереллез, трихофития, сибиинньэ рожата, эт аһылыктаах кыыл чумаата) утары тэрээһиннэр төлөбүрдээх буолаллар.

Төлөбүргэ клиническай, эмтиир уонна сэрэтэр, ветеринарно-санитарнай тэрээһиннэр, лаборатория чинчийиитэ, ас ветеринарно-санитарнай экспертизата, кремация, эвтаназия уо.д.а тэрээһиннэр киирэллэр. Сыананы суоттуур методикаҕа өҥө оҥорорго туттуллар матырыйааллар сыаналара киирэ сылдьар.

Үүт туттарыы туhунан

СӨ ветеринарияҕа департамена үүт лабораторнай чинчийиитин төлөбүрүн икки схеманан ыытар эбит.

1 Схема.

Боруобаны ылыы, регистрациялааһын, түмүгү туттарыы 106 солк., субклиническай маститы быһаарыы 8 солк., «Клевер» аппаратынан үүт сыатын быһаарыы - 48 солк., үүт сыатын маассабай өлүүтүн быһаарыы (кислотнай метод) - 252 солк., «Лактан» аппаратынан белок маассабай өлүүтү быһаарыы - 172 солк., рефрактометрга белок маассабай өлүүтүн быһаарыы - 48 солк., кураанах веществолар маассабай өлүүлэрин быһаарыы, органолептическай сыаналааһын - 53 солк., аһыытын быһаарыы 74 солк., «Клевер» аппаратка хойуутун быһаарыы - 48 солк., реометрга хойуутун быһаарыы - 66 солк., фальсификация суоҕун тоҥор температуратын быһаарыы - 48 солк., КМАФАнМ быһаарыы - 188 солк., БГКП (кишечнай палочка) чинчийии - 188 солк., патогеннай микроорганизмнары чинчийии (холобур, сальмонелла) - 373 солк., соматическай клеткалар баалларын быһаарыы - 48 солк. Бу көрдөрүүлэр ыйга биирдэ оҥоһуллаллар. Улуустар ветеринарнай лабораториялара атын-атын ньыманан чинчийэр буоллахтарына, сыаналара араас буолуон сөп. Онон ый аайы оҥоһуллар ветеринарно-санитарнай экспертиза сыаната ортотунан - 1418 солк. тэҥнэһэр, ол аата үүт туттарар сезоҥҥа (муус устар, ыам ыйа, бэс ыйа, от ыйа, атырдьах ыйа, балаҕан ыйа) ортотунан - 8508 солк. Ветеринарнай лабораторияҕа үүтү чинчийэргэ туттардахха биир хаһаайыстыбаттан 1 боруоба ылыллар, ол эбэтэр ынах ахсааныттан тутулуга суох.

2 Схема.

Иккис схемаҕа үүт тутааччылар киирэллэр. Кинилэр туппут үүттэрин кварталга биирдэ көрдөрөллөр. Үгүс улууска нэһилиэнньэ ынаҕа биир сиргэ аһыырынан, биир мэччирэҥнээҕинэн сибээстээн, бу схемаҕа химико-токсикологическай, радиологическай чинчийиилэр киирэллэр, ветеринарнай лабораторияларга ортотунан 6085 солк. тэҥ. Ол аата, үүт туттарар сезоҥҥа (муус устар, ыам ыйа, бэс ыйа, от ыйа, атырдьах ыйа, балаҕан ыйа) 12, 170 солк. курдук буолуон сөп. Чинчийии ньымата арааһынан, төлөбүр атын-атын буолуон сөп.

Улуустар бу схемалары туһанан, усулуобуйаларын көрөн төлөбүр сууматын бэйэлэрэ таҥаллар.

Холобур: сорох чааһынай киһи, эбэтэр урбаанньыт тутатына үүтүн переработкалыыр сиргэ туттарар буоллаҕына: үүтэ ыйга биирдэ бастакы схемаҕа ыйыллыбыт көрдөрүүлэргэ, кварталга биирдэ, иккис схемаҕа ыйыллыбыт көрдөрүүлэргэ туттарыллыбыт буолуохтаах.

Онтон үгүс улуустарга чааһынайдар, эбэтэр урбаанньыттар үүт тутааччылар нөҥүө переработкаҕа ыыталлар. Бу түгэҥҥэ хас биирдии чааһынай сирэй, эбэтэр урбаанньыт үүтүн бастакы схеманан ыйга биирдэ туттарыахтаах, онтон тутааччы кварталга биирдэ, иккис схема көрдөрүүлэригэр бигэргэтэн баран перерабаткалыыр сыахха туттарар.

Бүтэһигэр үүттэн суорат, арыы, сүөгэй уонна да атын бородууксуйа оҥоһуллар сиригэр (переработкалыыр сыах) ити икки схемаҕа киирбит көрдөрүүлэр бары үчүгэйдэр диэн бигэргэтиллибит туоһу докумуоннаах буолуохтаах. Бу барыта федеральнай «Меркурий» диэн систиэмэ нөҥүө ааһар.

Итинник суоттаатахха, 10 төбөлөөх (5 ынахтаах) кэтэх хаһаайыстыба ветеринарнай өҥө иһин сылга ортотунан 27 613 солк. төлүүр буолар.

Сүөhү cиэмэлээhинин туhунан этэр эбит буоллахха, 2021 сылга Саха сирин үрдүнэн 34 500 төбө төрүүр ынах ускуустубаннай буоһатыыны барыахтаах диэн былаан бигэргэммит. Ити төрүүр ынах 56% тэҥ. Онон ветеринарнай исписэлиистэр бу былаанынан ынахтары босхо, төлөбүрэ суох сиэмэлииллэр.

***

Түмүктээн эттэххэ, СӨ бэтэринээрдэрин департамена аахпытынан сүөһү иитэргэ, үүт туттарарга сылга 10 сүөһүлээх киһи бассаапка суруллубуттааҕар 21244 солк. кыраны төлүөхтээх эбит. Ол эрээри, итиннэ НДС-таннаҕына, улуустар туттар ньымаларыгар атын-атыннык ааҕалларынан, ити сыыппара уларыйыан сөп.

Бэтэринээрдэр соруйан үрдэппэтэхпит, наһаа күүскэ үрдээбэтэ, барыта сокуону тутуһан дииллэр.

Сүөһү иитэр дьоҥҥо мантан салгыы от тиэйиитэ, уу баһыыта, өссө от ыйын 1 күнүгэр күүтүллэр уматык, хомунаалынай төлөбүрдэр, уот, гаас сыаналара ыараан, “Турдарбыт халлааҥҥа тиийиэ этибит” диэн ордук харчыламмыттарын суйдаан ылбатар. Сүөһүнү иитии, үүт туттарыы саҥа мэхэньиисимэ киириитэ тыаҕа туох баар сыананы барытын үрдэтии арыалламматар ханнык диэҕи баҕарыллар.

Оттон сүөһү иитэр дьонтон улуустарынан сыана, ол иһигэр бэтэринээрдэр өҥөлөрө, төһө үрдүүрүн эрэдээксийэҕэ биллэрэ олорооруҥ. Т/х бородууксуйатын оҥоруу саҥа экэниэмикэтин анаалыстыырга наада.

Владимир Степанов.