Социальнай инвестициялар урут да, билигин да АЛРОСА бүддьүөтүн биир сүрүн чааһын ылаллара. Хампаанньа бэйэтин туһааннаах үлэтин ыытарын таһынан, үлэлиир эрэгийиэнэ социальнай-экэнэмиичэскэй өттүнэн туруктаах буолуутугар улахан болҕомтотун уурар, оттон үп-харчы сүрүн чааһа биһиги тутаах эрэгийиэммитигэр – Саха сиригэр – барар. Бу сырыыга биһиги дьокутаат дьахталлар АЛРОСА өрөспүүбүлүкэ олоҕор-дьаһаҕар оруолун-суолтатын ыйыталастыбыт.
Сылын аайы АЛРОСА хампаанньа 500-тэн тахса араас социальнай хайысхалаах уонна аһымал аахсыйаларын тэрийэн ыытар. Ол иһигэр, эрэгийиэн сайдыытын, инфраструктура, хааччыллыы уонна спонсордуу көмө бырайыактарыгар, тэрилтэлэр социальнай бырагыраамаларыгар... Хампаанньа бэйэтин үлэһиттэрин, кинилэр дьиэ кэргэннэрин уонна алмаастаах провинция олохтоохторун олоҕун уйгута дьоһуннаах уонна байылыат буоларыгар дьулуһар, кинилэри доруобуйа харыстабылын уонна сынньалаҥ, успуорт уонна иллэҥ кэми көдьүүстээхтик атаарыы бырагыраамаларынан хааччыйар.
Елена Голомарева: “АЛРОСА дивиденнэрэ алмаастаах провинция улуустарын сайдыытыгар күүскэ дьайаллар”
-- Өрөспүүбүлүкэбитигэр алмаас бырамыысыланнаһа сайдыыта алмаастаах улуустары кытта ыкса ситимнээх. Ити – хампаанньа кинилэр сирдэригэр-уоттарыгар алмааһы хостуурун эрэ иһин буолбатах.
Бу түөлбэҕэ аан бастаан геология эрэспиэскэлиир-чуҥнуур үлэлэрэ ыытыллалларыгар, сирдьиттэринэн, каюрдарынан манна олохтоох дьон сылдьыбыттара. Кинилэр геологтары кытта бииргэ айаннаһа, батыһа эрэ сылдьыбатахтара, бииргэ үлэлэһэр этилэр. Ити барыта АЛРОСА уонна алмаас бырамыысыланнаһын атаҕын туруутун уопсай устуоруйатыгар бигэтик тиһиллэн-суруллан сылдьар. Хампаанньа үлэлээбит кэмин баһыттан атаҕар диэри бэйэтигэр сүктэриллибит социальнай эбээһинэһи барытын бигэтик толорон кэллэ. Онон, кини социальнай эппиэтинэс өттүнэн Арассыыйа да, аан дойду да эриэйтиннэригэр мэлдьи бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьар. Онуоха эбии, хампаанньа ХНТ Туруктаах сайдыыга Сыалларын ирдэбилинэн, аан дойдуга олоҕурбут бастыҥ уопукка тирэҕирэн үлэлиир.
АЛРОСА алмаастаах улуустар уонна өрөспүүбүлүкэ бүттүүнүн социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар улахан дьайыылаах, сабыдыаллаах. Мэлдьи да оннук этэ: 1960-70-с да сылларга тыа сирин социальнай эбийиэктэрэ хампаанньа быһаччы өйөбүлүнэн тутуллаллара. Билигин Хампаанньа кэтээн көрөр сэбиэтэ “алмаастаах улуустар сайдыыларыгар” диэн 1-дии бырыһыан аахсыйаны тыырбыта. Ол дьайыыта улуустар сайдыыларыгар: социальнай эбийиэктэри тутууга, социальнай бырайыактарга уонна бырагыраамаларга, экология бырайыактарыгар – ырылыччы көстөр.
Бэлиэтээн эттэххэ, дивиденд төлөнөрүн таһынан, Өлөөн улууһугар эбии үбүлээһин көрүллэр. Ити барыта, биллэн турар, улуус олоҕун-дьаһаҕын тупсарар туһугар оҥоһуллара өйдөнөр. Бу манна олохтоох омуктар алмаас бырамыысыланнаһа аан бастаан сүһүөҕэр турарыгар көмөлөспүттэрин хампаанньаҕа үчүгэйдик өйдүүллэр, умнубаттар. Онон хардарыта ыкса сыһыан билигин да салҕанан бара турар. Чахчыта да, аныгы кэмҥэ уруккуттан олоҕурбут, үгэс буолбут хаһаайыстыба укулаатын таһыттан көмөтө суох сайыннарар аһара уустук. АЛРОСА аҕыйах ахсааннаах норуоттар үгэс буолбут хаһаайыстыбаларын уонна олохтоох усулуобуйаҕа кыыл-сүөл, айылҕа туруга этэҥҥэ буолуутун хааччыйар тэрээһиннэргэ мэлдьи кыттыһар. Холобур, кыыл таба хотугу популяциятын харыстыыр экология бырагыраамата эмиэ бу үлэ хаамыытын иһинэн ыытыллар. Кыыл таба көһүүтүн кэтээн-ааҕан көрүү, быраканьыардар дьайыыларын уодьуганнааһын туһунан СМИгэ элбэхтик суруллар. Оттон биһиги, дьокутааттар, бырамыысыланнас хампаанньаларын уонна олохтоох нэһилиэнньэ икки ардыгар сыһыаҥҥа туһуламмыт элбэх парламент истиилэрин, төгүрүк остуоллары ыытан кэллибит. Ити курдук кыттыһан ыытар үлэбит үтүө түмүгүн бары да илэ көрө сылдьабыт.
Онон, хампаанньа хара тэриллиэҕиттэн ыла тутуһан кэлбит “Сүрүн баайбыт – киһи” диэн бириинсибэ халбаҥнаабата – олус үөрүүлээх.
Елена Голомарева, Хоту сир төрүт олохтоох, аҕыйах ахсааннаах норуоттарын уонна Арктика дьыалаларыгар Ил Түмэн сис кэмитиэтин Бэрэссэдээтэлэ.
2018 с. тохсунньу 30 күнүгэр “АЛРОСА” АХ уонна СӨ Нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутугар судаарыстыбаннай Кэмитиэт икки ардыларыгар 2018-2022 сс. “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” диэн СӨ тутаах бырайыагын олоххо киллэриигэ бииргэ үлэлэһэр Сөбүлэһии түһэрсиллибитэ. Бу Сөбүлэһии чэрчитинэн, СӨ үлэтэ, дьарыга суох сылдьар гражданнарын, ол иһигэр улуустартан эмиэ, үлэнэн хааччыйыыга араас тэрээһиннэр тиһигин быспакка ыытылла тураллар. Анаан бэлиэтээххэ, олохтоох каадырдары кытта сүрүн хампаанньа бэйэтэ эрэ буолбакка, кини салаа хампаанньалара эмиэ үлэлэһэллэр.
Мария Христофорова: АЛРОСА -- “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыагы олоххо киллэриигэ инники күөҥҥэ!
-- Тыа сиригэр олохтоох нэһилиэнньэни үлэнэн хаачыйыыга, дьарыктаах оҥорууга өрөспүүбүлүкэбитигэр араас сылларга элбэх нуорма-быраап аакталара ылыллыбыттара: “2011-2016 сыллартан 2025 сылга диэри СӨ саҥа баһыланар оройуоннарга үлэ ырыынагын сайыннарыы кэлим миэрэлэрэ” уонна “Алмаас бырамыысыланнаһыгар олохтоох үлэ ресурсаларын сыһыарыы уонна олохтооһун” диэн СӨ бырабыыталыстыбатын уураахтара; “Үрдүк уонна орто-алын сүһүөх профессиональнай үрэх кыһатын бүтэрээччилэри үлэнэн хааччыйыы биэдэмистибэлэр икки ардыларынааҕы Хамыыһыйатын туһунан” СӨ бэрэсидьиэнин дьаһала уо.д.а.
Оттон 2017 сылтан ыла “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыак үлэлии турар. Биллэрин курдук, олохтоох нэһилиэнньэни үлэнэн хааччыйыыга инники күөҥҥэ сылдьар былаахпыт – АЛРОСА. Дьиҥинэн, бу бырайыак үлэлиэн да инниттэн хампаанньа тыа нэһилиэнньэтин үлэнэн хааччыйыыга, ол иһигэр баахтанан-сезонунан үлэҕэ тардыыга, ыкса үлэлэһэр этэ. Бырагыраама саҥа оҥоһулла сылдьар да кэмигэр хампаанньа улуустар дьаһалталарын, дьарыктаах буолуу кииннэрин кытта үлэни ыытара. Ол иһигэр, тыаттан төрүттээх үлэтэ суох дьону алмааһы хостуур, алмааһы таҥастыыр уонна ювелир бырамыысыланнаһын идэлэригэр үөрэтии ыытара, онно үөрэнэн идэни ылбыт ыччаты үлэнэн хааччыйар миэрэлэри ылара. Тыа улууһун орто оскуолатын бүтэрээччи оҕолорго, ыччакка алмаас бырамыысыланнаһын эйгэтигэр оробуочай идэлэри баһылыыр профориентация үлэтэ тохтообокко барара.
Бу тутаах бырайыак иһинэн, АЛРОСА Каадыры бэлэмниир Киинигэр сылын аайы үлэтэ суох дьон араас тэхиньиичэскэй идэлэргэ үөрэнэллэр. Сүүмэрдээһини ааспыт дьон хампаанньа бырамыысыланнай учаастактарыгар стажировканы ааһаллар уонна устунан онно үлэлии хаалаллар.
Хампаанньаҕа үөскээн тахсар бакаансыйалары толорууга уонна эдэр исписэлиистэринэн хааччыллыыга, АЛРОСА М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-илиҥҥи федеральнай университеты уонна Мииринэйдээҕи поли-тэхиньиичэскэй институту кытта актыыбынайдык үлэлэһэр. Сылын аайы бу үөрэх кыһаларыттан 100-нэн устудьуон производственнай быраактыканы ааһаллар, онтон сорохторо хампаанньаҕа букатынныы үлэлии киирэллэр.
Чопчу сыыппараларга тохтоотоххо... 2018 с. устата, ити үөһэ этиллибит Сөбүлэһии чэрчитинэн, хампаанньаҕа барыта 950 олохтоох каадыр үлэҕэ киирбит, 2019 с. – 1392, 2020 сыл устата АЛРОСА хампаанньа 1587 Саха сирин олохтооҕун, ыччатын, үлэҕэ ылбыт.
Кэлэр да өттүгэр АЛРОСА бэйэтин бырамыысыланнай хампаанньаларыгар олохтоох үлэ ресурсаларын кытыннарыыта, үлэнэн хааччыйыыта салҕанан барыа диэн бүк эрэллээхпин.
Мария Христофорова, Доруобуйа харыстабылыгар, социальнай көмүскэлгэ, үлэҕэ уонна дьарыктаах буолууга Ил Түмэн сис кэмитиэтин чилиэнэ.
Сир баайын хостуурга айылҕаҕа харыстабыллаах уонна кичэллээх сыһыан, бырамыысыланнай үлэ тулалыыр эйгэҕэ дьайыытын муҥутуурдук кыччатыы – АЛРОСА хампаанньа үлэтин биир сүрүн бириинсибэ. Тулалыыр эйгэни харыстааһын миэрэлэрин хампаанньа бэрт кэлимник уонна киэҥ хабааннаахтык ыытар, ол иһигэр: салгыҥҥа, ууга, сиргэ-буорга, хамсыыр харамайга... Ону таһынан, мэлдьи кэтээн көрөр мониторинг үлэтэ ыытыллар. Хампаанньа бэйэтин производственнай эбийиэктэрин тулатыгар, аттынааҕы сиргэ-уокка, харыстанар-санитарнай зона чэрчитигэр тулалыыр эйгэ хаачыстыбатын, уларыйыытын кыраҕытык кэтээн көрөр.
Хомойуох иһин, бу ыытыллар үлэ, үксүгэр, киэҥ эйгэҕэ иһиллибэккэ-биллибэккэ хаалар. Бу үлэ, этиллибитин курдук, тохтообокко ыытыллар уонна федеральнай сокуоннар ирдэбиллэрин иһинэн барар. Маны тэҥэ, хампаанньа хотугу кыыл таба популяциятын харыстааһыҥҥа, Сахабыт сирин күөллэрин-үрэхтэрин балыктааһыҥҥа эмиэ улахан болҕомтону уурарын билэбит. Ити үлэ 2019-2024 сылларга Бүлүү бөлөх улуустарын уунан хааччыйыы систиэмэтин бырагырааматын иһинэн барар. Итини таһынан, АЛРОСА үс хайысханан билим чинчийэр үлэлэрин үбүлүүр: Бүлүү өрүһүн эко-систиэмэтин чинчийии уонна кэтээн көрүү, Бүлүү уонна Марха өрүстэр тардыыларыгар олохтоох нэһилиэнньэ доруобуйатын туругун научнай төрүөккэ олоҕуран сыаналааһын уонна уунан хааччыйар атын ньымалары тургутан көрүү. Ол үбүлээһин уопсай кээмэйэ – 138 мөл. солк.
Феодосия Габышева: “Олохтоох нэһилиэнньэни бырамыысыланнаска кытыарар туһугар, каадыры бэлэмнээһин тиһигэ тупсарыллыан наада”.
Алмаастаах провинция улуустара АЛРОСА 1-дии бырыһыан аахсыйатын бас билэллэрин билэбит. Хампаанньа дивиденнэрин бэлиитикэтигэр сөп түбэһиннэрэн, муниципальнай оройуоннар сыл аайы барыстан дивиденд ылаллар. Өскөтүн бу суума урут кыра соҕус эбит буоллаҕына, кэнники сылларга киирэр суума биллэр улаатта. Ол көмөтүнэн, улуустар бэйэлэрэ Инвестиция бырагырааматын оҥостор уонна үбүлүүр кыахтаннылар. Ол эрээри, биһиги бары өйдүөхтээхпит: алмаас уонна бирилийээн атыыта аан дойдутааҕы ырыынак коньюнктуратыттан уонна үп-экэниэмикэ кириисистэриттэн улахан тутулуктааҕын. Ити барыта хампаанньа дивиденигэр быһаччы дьайар, оттон ол улуустар бүддьүөттэригэр сабыдыаллыыр.
Дивиденнэри таһынан, 2011 сылтан 2020-ҕэ диэри түһэрсиллибит социальнай-экэнэмиичэскэй дуогабардарга (2021-2025 сылларга туспа саҥа дуогабар түһэрсиллибитэ) олоҕуран, алмаастаах провинция улуустара хас сыл аайы култуура, успуорт, үөрэх, доруобуйа харыстабылын, тыа хаһаайыстыбатын уо.д.а. курдук тутаах салалаарга анаан 9-туу мөл. 250 тыһ. солк. үбүлээһини ылаллар.
СӨ Ил Дарханын “СӨ экология өттүнэн чөл буолуутун туһунан” ыйааҕын, “2019 Бүлүү бөлөх улуустарын уунан хааччыллыыларын тиһигин сайыннарыы” Бырагырааматын чэрчитинэн, АЛРОСА хампаанньа Үөһээ Бүлүүгэ Хоро, Кэнтик, Нам, Балаҕаннаах бөһүөлэктэригэр ууну ыраастыыр водозабордары үбүлээн туттарда.
Саха өрөспүүбүлүкэтин кытта социальнай-экэнэмиичэскэй бииргэ үлэлэһии дуогабарын быһыытынан, хампаанньа СӨ кэмиэрчэскэйэ суох судаарыстыбаннай уонна муниципальнай, о.д.а. тэрилтэлэригэр, социальнай, култуурунай, үөрэхтээһин уо.д.а. хайысхаларын сайыннаралларыгар анаан, эбии тус сыаллаах үбүлээһини оҥорор.
Холобур, Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах Пуондатыгар көрүллэр үбүлээһин суотугар, Сахабыт сирин улуустарыгар оҕо уонна успуорт былаһааккалара, үөрэх, успуорт уонна эмп-томп эбийиэктэрэ тутуллаллар. Үгэс курдук, араас күрэхтэһиилэргэ, бэстибээллэргэ кыттар оҕолор бырайыастара төлөнөр. Холобур, 2019 с. Төрүт олохтоох омуктар тылларын Аан дойдутааҕы сылыгар АЛРОСА Сахабыт сирин 18 оройуонуттан 800 оҕо кыттыылаах “Өбүгэ тыла” диэн көрүү-куонкуруһу тэрийбитэ. Биһиги саныахпытыгар, Саха сириттэн хостонор сир баайа ала-чуо маннык сыалга-сорукка туһуланыахтаах. Ити чааһыгар, АЛРОСА хампаанньа бэйэтигэр ылыммыт социальнай эппиэтинэһэ өрөспүүбүлүкэбит социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар улахан үтүө дьайыыны оҥорор.
Итини сэргэ, хампаанньа экологияҕа туһуламмыт улахан бырагыраамата үлэлиир. Ол иһинэн, элбэх сыл устата “Чернышевскайдааҕы балык собуота” ГУТу кытта уопсай сүбэнэн күөллэргэ уонна үрэхтэргэ балык ыаматын ыытан үөскэтэр үлэ барар. Бу собуот сайдыытыгар АЛРОСА эмиэ элбэх үбү укпут буолан, бу тэрилтэ, хааччылыытын, технологиятын чааһынан, Арассыыйа атын балыгы үөскэтэр собуоттарыттан туох да итэҕэһэ суох.
Мин икки сыллааҕыта, Билимҥэ, үөрэххэ, култуураҕа, СМИгэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар Ил Түмэн кэмитиэтин салайааччытын быһыытынан, Экологияны үөрэтиигэ уонна сырдатыыга парламент оробуочай бөлөҕө тэриллэрин көҕүлээбитим. Онно Экология, айылҕа баайын туһаныы уонна ойуур хаһаайыстыбатын министиэристибэтин кытта кыттыһан, Ем.Ярославскай аатынан Кырааайы үөрэтэр түмэл оҥорбут “Арктика айылҕатын нэһилиэстибэтэ” диэн бырайыагар үбүлээһин көрүллэрин систиспиппит.
Олохтоох нэһилиэнньэни үлэнэн хааччыйыыга хампаанньа бэйэтэ туһунан оруоллаах. Үлэнэн хааччыйыы бырагырааматын уонна Нэһилиэнньэ барыктаах буолуутун кииннэрин кытта үлэ түмүгэр, сылын аайы АЛРОСА салаа хампаанньаларыгар дьон баахтанан үлэлии бараллар. Ол эрээри анаан бэлиэтиир наада буолуо, сүүмэрдээһиҥҥэ кыттыбыт дьон аҕыйах бырыһыана эрэ куонкуруһу ааһан үлэҕэ хабыллар. Хомойуох иһин, кинилэргэ туһааннаах идэтийии квалификацията суох буолар. Оттон бырамыысыланнас үлэтэ – улахан эппиэтинэһи эрэйэр. Онон, өрөспүүбүлүкэбитигэр бырамыысыланнаска анаан каадыры бэлэмнээһин аныгы производство таһымыгар-ирдэбилигэр ситэ эппиэттэспэтин билиниэх тустаахпыт. Онуоха эбии, олох биир сиргэ турбат, сыыппаралааһын уонна технология чааһынан хампаанньа бэрт түргэнник сайда турар.
Биһиги, тэрийээччилэр, АЛРОСА хампаанньаттан быйыл балаҕан ыйыгар буолуохтаах “Бүлүүтээҕи үөрэх форумун” өйүүрүгэр этии киллэрдибит. Бу форумҥа элбэх сир баайдаах, ураты харыстанар сирдэрдээх Сунтаар, Ньурба, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү уонна Горнай улуустарын педагогическай уопсастыбаннаһа кыттарын иһин, уопсай аата “Бүлүүтээҕи...” диэн буолла.
Бырамыысыланнас кыаҕа тыа дьонун олоҕо уонна сарсыҥҥы саргыбытын уһанар үөрэх эйгэтэ сайдарыгар тирэх буолуохтаах.
Феодосия Габышева, Сиргэ, айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа Ил Түмэн сис кэмитиэтин чилиэнэ.
Саха сириттэн хостонор алмаас – аан дойдуга барытыгар атыыланар кырасыабай таас эрэ буолбатах. Бу – хампаанньа Саха сиригэр көмөтө, дьиҥнээх социальнай уонна аһымал санаа бырайыактара. Өрөспүүбүлүкэбит бүддьүөтүгэр киирэр уонунан миллиард харчы. Бу харчы барыта халлаантан түспэт. Бу – АЛРОСА кэлэктиибин уонна кини бары производственнай актыыптарын үлэтин түмүгэ. Хампаанньа кэскиллээх буолуутун туһугар сыралаһар, үксүгэр, боростуой дьон хараҕар көстүбэккэ сылдьан үлэлиир геологтар, маркшейдердар, горняктар, массыньыыстар, сортировщиктар, сыана быһааччылар, маркетологтар, финансистар, аналитиктар, стратегтар уо.д.а. үлэлэрэ. Бу ааҕыллыбыт үлэ сыабыгар биир да ордук-хос, туһата суох тиһилик диэн суох, үлэ механизма хас эмэ уонунан сыллары быһа сааһыланан-наарданан, “швейцарскай чаһы” курдук эҥкилэ суох үлэлиир. Бу сыап тиһилигэ сылын аайы олохтоох каадырдарынан толоруллан биэрэн иһэр. Өрөспүүбүлүкэ сайдыытын туһугар хампаанньа үлэһитэ барыта кылаатын киллэрэр.
Андрей Шилов.
