Мииринэйдээҕи киин балыыһа дьиэтин-уотун хапытаалынай өрөмүөнэ – улахан дьон поликлиниката, Алмазнайдааҕы амбулатория, Светлэйдээҕи балыыһа, дьахтар консультацията уонна төрүүр салаата, Таас Үрэхтээҕи ФАП уонна Сүлдьүкээрдээҕи биэлсэр пууна саҥардыллыахтаахтар. Айхалга уонна Удачнайга поликлиникалар эмтиир дьиэлэрин хапытаалынай өрөмүөнэ ыытыллыахтаах. Киин балыыһа базатыгар үрдүк технологияҕалаах мэдиссиинэ көмөтүн оҥорорго анаммыт эчэйии киинэ арыллыахтаах. Мииринэйдээҕи киин балыыһа салааларын, Айхаллааҕы балыыһаҕа мэдиссиинэ оборудованиетынан хааччыйарга, улуустааҕы доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэригэр массыыналары атыылаһарга өрөспүүбүлүкэ, улуус уонна АЛРОСА хампаанньа бүддьүөттэриттэн үп көрүллүөхтээх. Ити үлэ барыта “Доруобуйа харыстабылын кэлим сайдыытын былаана” бырагыраама чэрчитинэн олоххо киириэхтээх.
Ааспыт нэдиэлэҕэ СӨ Ил Дархана Айсен Николаев үлэтинэн Мииринэй улууһугар уонна АЛРОСА хампаанньаҕа кэлэ сылдьан, улууска “Доруобуйа харыстабылын кэлим сайдыытын былаана” бырагыраама олоххо хайдах киирэ турарын, саҥа салгын пуордун тутуутун уонна Айхал бөһүөлэгэр хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү хаамыытын билистэ.
Доруобуйа харыстабылыгар – 200 мөлүйүөнү
Мииринэй улууһугар доруобуйа харыстабылын кэлим сайдыытын былаана олоххо киирэн эрэр. Онно анаан 2025 сылга диэри барыта 994 мөлүйүөн солкуобай көрүллүөхтээх. Онтон икки сүүс мөлүйүөнүн АЛРОСА хампаанньа үбүлүөхтээх. Ити харчы мэдиссиинэ бастакы сүһүөх көмөтүн хаачыстыбатын тупсарарга, доруобуйа харыстабылын эбийиэктэрин хапытаалынайдык өрөмүөннүүргэ, саҥа, аныгы мэдиссиинэ тиэхиньикэтин атыылаһарга, о.д.а. тэрээһиҥҥэ туттуллуохтаах.
Санаттахха, быйыл Ил Дархан Айсен Николаев дьаһалынан, СӨ Доруобуйа харыстабылыгар министиэристибэтэ Мииринэй улууһугар анаан “2021-2023 уонна 2025 сс. доруобуйа харыстабылын кэлим сайдыытын былаанын” оҥорбута. Үс өрүттээх сөбүлэһии быһыытынан, былааны олоххо киллэрэргэ СӨ бырабыыталыстыбата, улуус дьаһалтата уонна АЛРОСА хампаанньа кыттыахтаахтар.
Айсен Николаев ааспыт нэдиэлэҕэ Мииринэйгэ тиийэ сылдьан былаан олоххо хайдах киирэн эрэрин билистэ уонна ханнык хайысхаларга улахан болҕомто ууруллуохтааҕын ыйда.
Ил Дархаҥҥа кэпсээбиттэринэн, бүгүҥҥү туругунан, Мииринэйдээҕи киин балыыһа улахан дьоҥҥо аналлаах поликлиникатыгар, Светлэй бөһүөлэгин куораттааҕы балыыһатыгар уонна Алмазнай амбулаториятыгар хапытаалынай өрөмүөн саҕаламмыт. Тэрилтэлэри мэдиссиинэ оборудованиеларынан хааччыйан эрэллэр эбит.
Ити ахтыллыбыт эбийиэктэри таһынан, 2025 сылга диэри киин балыыһа дьахтар консультациятыгар, төрүүр отделениеҕа, стационарга, Таас Үрэх уонна Сүлдьүкээр ФАПтарыгар, Айхал уонна Удачнай куораттар поликлиникалаах эмтиир дьиэлэригэр эмиэ хапытаалынай өрөмүөннүүр үлэ ыытыллыахтаах.
Итини сэргэ быраастар уонна мэдиссиинэ үлэһиттэрин олорор усулуобуйаларын тупсарыы салҕанар. Ол курдук, Айхаллааҕы балыыһаҕа кыбартыыра атыылаһан биэрбиттэр. Куортам төлөбүрүгэр анаан эмиэ харчы көрүллүбүт.
Айсен Николаев Мииринэй улууһугар мэдиссиинэ каадыра тиийбэтиттэн долгуйарын биллэрдэ. Улуус каадырынан хааччыллыытын көрдөрүүтэ өрөспүүбүлүкэ орто көрдөрүүтүттэн арыый кыра эбит. Ол курдук, быраас – 40, орто сүһүөх персонал 30 % тиийбэт.
“Каадыр өрөспүүбүлүкэ да, дойду да үрдүнэн тиийбэт. Өскөтүн биһиги доруобуйа харыстабылын эйгэтин хайдах сайыннарары, тэрилтэлэрин матырыйаалынай-тэхиниичэскэй базатын тупсарары билэр, өйдүүр буоллахпытына, каадыр боппуруоһа уустуктардаах. Ити туспа быһаарыыны эрэйэр биир сүрүн суолталаах стратегическай сорукпут буолар”, – диэн Ил Дархан быһаарда.
Ил Дархан кэлэр сылларга улуус балыыһаларын бырааһынан – 80, орто сүһүөх персоналынан 90 % хааччыйарга сорудахтаата.
Бэлиэтээн эттэххэ, 2021-2025 сс. кэлим сайдыы былааныгар барыта 994 мөл. 569,92 тыһ. солкуобай көрүллүөхтээх. Онтон 737 мөл. 124,69 тыһ. солкуобайын федеральнай киин уонна өрөспүүбүлүкэ көрүөхтээх. 53 мөл. 175,53 тыһ. солкуобайын – улуус бүддьүөтэ. 204 мөл. 269,70 тыһ. солкуобайын – АЛРОСА.
“Доруобуйа – АЛРОСА сүрүн социальнай соруга”
Мииринэй улууһун уонна Саха сирин доруобуйатын харыстабылыгар АЛРОСА хампаанньа оруолун туһунан “Кыым” хаһыакка анаан Алексей Дьячковскай кэпсээтэ:
– Биһиги санаабытыгар, “Доруобуйа харыстабылын кэлим сайдыытын былаана” олус улахан суолталаах бырагыраама. Тоҕо диэтэххэ, киһиэхэ доруобуйаттан күндү суох. АЛРОСА куорат тутаах тэрилтэтэ буоларынан, үлэһиттэрин уонна кинилэр дьиэ кэргэннэрин доруобуйаларыгар мэлдьи да болҕомтолоохтук сыһыаннаһар. Ол курдук, доруобуйа харыстабылын үбүлүүр, тэрилтэлэри аныгы мэдиссиинэ тиэхиньикэлэринэн сэбилиир, профилактика, сонотуоруй-куруорт сынньалаҥын тэрээһинигэр кыттыһар, мэдиссиинэ эйгэтин үлэһиттэрин дьиэнэн хааччыйар.
Биһиги өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар араас өрүттээхтик көмөлөһөбүт. Ол иһигэр доруобуйа харыстабылыгар. Аҥаардас Мииринэй эрэ улууһугар буолбакка, Саха сиригэр барытыгар. Ол курдук, үрдүк таһымнаах мэдиссиинэ көмөтө миэстэтигэр оҥоһулларын туһугар, АЛРОСА сыл аайы балыыһалар, чөлүгэр түһэрэр кииннэр тутууларын үбүлүүр. Харчыны өссө хапытаалынай өрөмүөҥҥэ, дьиэни-уоту чөлүгэр түһэрэргэ (балыыһалары, госпиталлары, поликлиникалары), матырыйаалынай-тэхиниичэскэй базаны тупсарарга, саҥа, аныгы мэдиссиинэ тиэхиньикэтин атыылаһарга эмиэ биэрэбит.
Кэлиҥҥи кэмҥэ АЛРОСА маннык тутаах бырайыактары үбүлээбитэ: Мииринэй куоракка сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолору чөлүгэр түһэрэр “Харысхал” киин тутуута; Дьокуускай куораттан 11 км сиргэ турар, Доруобуйаларыгар хааччахтаах кыра уонна обургу оҕолору чөлүгэр түһэрэр өрөспүүбүлүкэтээҕи киин тутуута. Итини таһынан Арктика эргимтэтин олохтоохторо доруобуйаларын тупсарыналларыгар анаан оҥоһуллубут маннык эбийиэктэри үбүлээбиппит: О.Г. Захарова аатынан Эдьигээн улууһун киин балыыһата; Үөһээ Дьааҥы улууһун Баатаҕайыгар улахан дьону эмтиир, оҕолору сытыарар 30 куойкалаах, күҥҥэ 180 киһини көрөр кыамталаах поликлиника. Ити курдук улахан кыамталаах, араас таһымнаах өҥөнү кэлимник оҥорор доруобуйа харыстабылын эбийиэгэ Арктикаҕа аан бастакынан тутулунна.
Саха сиригэр табыгастаах инфраструктураны уонна эйгэни тэрийии, дьон-сэргэ олоҕун таһымын тупсарыы, кыһалҕалаахха көмөлөһүү – АЛРОСА сүрүн соруга.
Салгын пуордун тутууга – 11 миллиарды
Мииринэй куоракка былырыыҥҥыттан саҕалаан салгын пуорда тутуллар. Алмаастаах түөлбэ киин куоратыгар көтөр ааллар тиксэр саҥа пуортара 2024 сылга үлэҕэ киириэхтээх. Тутуу түһүлгэтэ эргэ пуортан хотугулуу-илин диэки 3 килэмиэтир тэйиччи сиргэ сытар.
Саҥа пуорт 2024 сылга түмүктэниэхтээх киин инфраструктураны саҥардар уонна кэҥэтэр кэлим былаан “Арассыыйа көлөнү сайыннарар тиһигэ” судаарыстыбаннай бырагырааматын чэрчитинэн тутулла турар. Онно анаан барыта 20 миллиартан тахса солкуобай көрүллүбүтүттэн, 11 миллиардын АЛРОСА биэрбитэ. Атынын федеральнай бүддьүөт уонна Салгын айанын тэрийэр судаарыстыбаннай корпорация уйунар.
АЛРОСА биэрэр харчытыттын 8,6 миллиарда салгын пуордун иннигэр сытар болуоссаты уонна үлэһиттэргэ аналлаах территорияны оҥорууга туттуллуохтаах. Тутуу генеральнай бэдэрээтчитэ – “Нефтегазстрой” ХЭУо. Итини таһынан пуорт комплексын уонна тэхиниичэскэй территорияны тутууга АЛРОСА тэрилтэлэрэ-салаалара кытталлар.
АЛРОСАттан үбүлэнэр эбийиэктэри тутууну сүрүннүүр “Мииринэй” салгын пуорда” ХЭУо салайааччыта Олег Кочанов Ил Дархан Айсен Николаевка тутуу хаамыытын билиһиннэрдэ. Олег Кочанов кэпсээбитинэн, бүгүҥҥү туругунан, бэлэмниир үлэ, итиини-сылааһы тутар сабыыны оҥоруу түмүктэммит. Салгын пуордун дьиэтин атахтара түһүөхтээх сирэ оҥоһуллан эрэр. Болдьонуллубут кэмтэн хаалыы суох. Сүрүн эбийиэги таһынан, өссө салгын пуордугар кэлэр массыына суола оҥоһуллар, уот уонна ититии ситимэ тардыллар. Ити үлэ сүрүн тутууну кытта биир кэмҥэ түмүктэниэхтээх.
“Мииринэй” салгын пуордун ньуурун (плоскостные сооружения) тутуута федеральнай бүддьүөттэн үбүлэнэр. Куонкурус түмүгүнэн, 2020 сыл балаҕан ыйыгар Туурак өрөспүүбүлүкэтин “Ант Япы Санайи ве Тидьарет Аноним Ширкети” тэрилтэтин кытта судаарыстыбаннай хантараак түһэрсиллибит. Тутуллуохтаах эбийиэктэр барыта 9,6 млрд солкуобай диэн сыаналаммыттар. Билигин бэдэрээттээх тэрилтэ көтөр-түһэр балаһа итиини-сылааһы тутар бүрүөһүнүн, перрону, сөмөлүөт сылдьар суолларын оҥоро сылдьар. Саҥа көтөр-түһэр балаһа 2 860 миэтэрэ усталаах, 44 миэтэрэ кэтиттээх. Перроҥҥа 18 араас көтөр аал турар тохтобула оҥоһуллуохтаах. Үлэ-хамнас хаамыытын, тэрээһинин туһунан “Ант Япы Санайи ве Тидьарет Аноним Ширкети” тэрилтэ салайааччылара Айсен Николаевка эмиэ билиһиннэрдилэр.
Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрөргө – 115 мөлүйүөнү
2022 сыл бүтүөр диэри Айхал бөһүөлэгэр хаарбах уонна саахалланнар туруктаах дьиэҕэ олорор дьон саҥа дьиэ күлүүһүн тутуохтаахтар. Ил Дархан Айсен Николаев Мииринэй улууһугар тиийэ сылдьан оннук соругу туруорда.
Айхал бөһүөлэгэр хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү кыһалҕата турбута ыраатта. Ити боппуруос суһал быһаарыыны эрэйэрэ. Билигин “хаарбах” дэнэр туруктаммыт дьиэлэр өссө ааспыт үйэ 60-с сылларыгар Дорожнай бөһүөлэгэр (түөлбэтигэр) уонна Октябрьскай баартыйа уулуссатыгар тутуллубуттара.
Ити дьиэлэргэ АЛРОСА хампаанньа элбэх үлэһитэ олорор. Онон хаарбах дьиэттэн дьону көһөрөргө хампаанньа быһаччы кыттыһар. АЛРОСА Быйыл онно анаан 24, оттон эһиил 91 мөлүйүөн солкуобайы көрүөхтээх.
Ол гынан баран, ити көрүллэр харчы бырагырааманы олоххо толору киллэрэргэ тиийбэт. Боппуруоһу муус устарга Мииринэй куоратыгар буолбут “Алмаастаах куораттар кэскиллэрэ” социальнай бырайыак сугулааныгар эмиэ көтөҕө сылдьыбыттара. Мунньах кэмигэр Ил Дархан Айсен Николаев дьаһалынан, биэдэмистибэлэр икки ардыларынааҕы анал хамыыһыйа тэриллибитэ. Хамыыһыйаҕа министиэристибэлэр бэрэстэбиитэллэрэ, улуус уонна муниципалитеттар дьаһалталара, АЛРОСА үлэһиттэрэ киирбиттэрэ.
“Улуус, өрөспүүбүлүкэ уонна АЛРОСА үһүөн кыттыстахпытына эрэ ити бырагырааманы олоххо киллэрэр кыахтаахпыт”, – диэн мунньахха АЛРОСА генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскай эппитэ.
Айсен Николаев Мииринэйгэ тиийэ сылдьан бүддьүөт хамыыһыйатыгар өрөспүүбүлүкэ быйылгы бүддьүөтүгэр уларытыылары киллэрэр уонна Айхал хаарбах дьиэлэриттэн дьону көһөрөргө 45 мөл. солкуобайы көрдөрөр этиини бэлэмнииллэригэр соруйда. Эһиил Саха сирин бүддьүөтүттэн ити бырагыраамаҕа 116 мөл. солкуобай көрүллүөхтээх.
“Түөрүйэ быһыытынан, ити бырайыак 10 сылынан бэйэтин сыанатын толуйуохтаах, улахан социальнай көдьүүстээх буолуохтаах. Дьон кэмниэ кэнэҕэс бараактартан дьэ көһүөҕэ. Итини таһынан бөһүөлэктэн көһөн барар дьон, ол иһигэр АЛРОСА хампаанньа биэнсийэҕэ тахсыбыт бэтэрээн үлэһиттэрэ, кыайан атыылаабатах кыбартыыраларын батарар усулуобуйа олохтонуоҕа”, – диэн Айсен Николаев бэлиэтээтэ.
Улуус бэлэмнээбит бырагырааматыттан көрдөххө, 2021 уонна 2022 сылларга 100-тэн тахса хаарбах дьиэ баарыттан 46-та көһөрүллүөхтээх. 2021-2022 сс. бырагыраама бүттүүн үбүлээһинэ 325 мөлүйүөн солкуобай буолуохтаах.
АЛРОСА бэйэтин эрэгийиэнин социальнай бэлиитикэтигэр улахан болҕомтотун уурар. Үгэс курдук, хампаанньа нолуогун уонна дивиденин суотугар Саха өрөспүүбүлүкэтин бүддьүөтүн 40 %-нын толуйарын таһынан, Саха сирин социальнай бырайыактарыгар быһаччы 10 млрд солкуобайы көрөр. Ол курдук, алмаастаах хампаанньа сыл аайы араас хайысхалаах 500 социальнай бырайыагы олоххо киллэрэр. Ол иһигэр успуорт эбийиэктэрин тутууну уонна Арассыыйа таһымнаах успуорт тэрээһиннэрин ыытыыны үбүлүүр.
Андрей Сорокин хаартыскалара.
