AK&M диэн Эриэйтинниир ааҕыныстыба Арассыыйа сир баайын хостуур бөдөҥ хампаанньаларын ортотугар социальнай өттүнэн көдьүүстээх буолуу өттүгэр хайалара инники күөҥҥэ сылдьарын быһаарар төрдүс эриэйтинин түмүгүн таһаарда. Онуоха өҥнөөх тимир уонна хайа хостуур салаатыгар дьарыктанааччыларга муҥутуур үрдүк таһымы биһиги алмааһы хостуур хампаанньабыт АЛРОСА ситиспит. Ону таһынан, бу хампаанньа хайаттан хостуур хампаанньалар уопсастыба иннигэр эппиэтинэстээх буолууларын көрдөрөр эриэйтиҥҥэ эмиэ инники күөҥҥэ сылдьар. Бу маннык баһылыыр-көһүлүүр таһымҥа тахсарыгар туох-ханнык иннинэ хампаанньа аахсар дохуотун аҥаарын кэриэтэ кээмэйин нолуокка, хамнаска уонна аһымал хайысхатыгар ыытара төрүөт буолбут.

АЛРОСА оҥорон таһаарар, хостуур сүрүн үлэтэ-хамнаһа Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар барар. Хампаанньа туһаҕа таһаарар алмааһын 91,6 бырыһыанын хостуур 5 хайа-байытар кэмбинээтэ Саха сиригэр үлэлиир. Түстэнэн үлэлиир сирин-уотунсайыннарыыга күүскэ уонна ылсан дьарыктанарынан, социальнай эппиэтинэһэ үрдүгүнэн сиртэн хостуур үлэлээх атын хампаанньаларга АЛРОСА чаҕылхай холобуру көрдөрөр. Саха сирэ, тэрилтэ тутаах аахсыйалааҕа буоларын быһыытынан, ураты статустаах. Ол иһин хампаанньаттан хас да хайысханан үбүлээһин көрүллэр: аахсыйалаахтарга төлөнөр дивиденд, нолуок уонна да атын төлөбүр быһыытынан балай эмэ үп киирэр.

Территорияны сайыннарыыга инбэстииссийэ

Хампаанньа эрэгийиэҥҥэ уонна эрэгийиэн сайдыытыгар дьайар кээмэйэ, таһыма сөҕүмэр. Холобур, уон сыл устата, ол эбэтэр, 2010-тан 2020 сылга диэри кэмҥэ, алмаас хампаанньата Саха сирин экэниэмикэтигэр 939 млрд солк. киллэрбит. Онуоха өрөспүүбүлүкэ алмаас хостооһунуттан, атыытыттан киирэр үп баһыйар өлүүскэтин нолуок уонна дивиденд быһыытынан ыларын билэҕит. АЛРОСА ити этиллэр уон сыл устата (2010-2020) Саха сиригэр уонна алмаастаах түөлбэ аҕыс улууһугар дивиденд уонна нолуок быһыытынан холбоон-илбээн, уопсайа 502 млрд солк. өрөспүүбүлүкэ туһатыгар киллэрбит.

Хампаанньа аныыр дивиденэ эрэгийиэн бүддьүөтэ туоларыгар көмөлөһөр. Буманнык үп киирбэтэ эбитэ буоллар, Саха сирэ федерация биэрэр дотациятыттан тутулуктаныыта лаппа улахан буолуо этэ.

АЛРОСА алмаастаах улуустарга төлүүр дивиденэ тустаах улуустарга ураты уонна быһаарар суолталаах. Үгэс курдук, Саха сирин ханнык баҕарар улууһугар үбүлээһин тиийбэт кыһалҕата баар суол. Онон алмаастан киирэр үп туһааннаах аҕыс улууска бигэ тирэх, улахан көмө суолталаах. Буолаары буолан, 2015 сылга диэри кэмҥэ эрэгийиэн бүддьүөтүттэн алмаастаах улуустарга ананар үбүлээһин кээмэйиттэн дивиденд быһыытынан бэриллэр үп саҕа кээмэй көҕүрэтэн бэриллэрэ. Итинник көҕүрэтэр быраактыка 2015 сылтан саҕалаан тохтообута.

2010-2020 сылларга алмаастаах түөлбэ аҕыс оройуона АЛРОСА хампаанньаттан холбоон, 22 млрд солк. дивидени ылбыттар. Ол аата, хас биирдии оройуон, ортотунан, 2,8 млрд солк. ыла, туһана олорбут.

Холобур, Бүлүү улууһа АЛРОСАттан ылбыт дивиденин социальнай эбийиэктэри тутууга, олохтоохтоору хаарбах туруктаах дьиэттэн көһөрүүгэ, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга, бүддьүөт салаатын үлэһиттэрин хамнаһын үрдэтиигэ туһаммыт. Бүлүү улууһун баһылыга Сергей Винокуров бэлиэтээбитинэн, кэнники үс сылга АЛРОСАттан ылбыт дивиденин уопсай үбүн кээмэйэ улуус бүтүн биир сыллааҕы бүддьүөтүн саҕа.

«Биһиэхэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн үбүлэнэр аҕыйах эбийиэктээхпит. Уоннааҕытын – дивиденд үбэ-харчыта хааччыйар. Биһиги дивиденд үбүгэр оскуолалары, оҕо саадтарын, култуура уонна успуорт эбийиэктэрин тутуохпут. Бухайысхалары мин алмаас дивиденэ туттуллар тутаах хайысхаларынан сыаналыыбын”, – диир баһылык.

Оттон Үөһээ Бүлүү улууһа алмаас дивиденигэр икки оскуоланы, алта оҕо саадын, култуура дьиэтин туттарбыт. Ол курдук, 3000 олбохтоох, чэпчэки атлетикаҕа дьарыктанар манежтаах стадионнаммыттар, 1000 миэстэлээх ипподром тутуллубут. Куһаҕан суоллаах-иистээх, чиэски сытар нэһилиэктэргэ тиийэр суолу тутууга алмаас үбүгэр элбэх үлэ оҥоһуллубут.

Ол тэҥэ Сунтаар улууһугар эмиэ үөрэх, култуура уонна успуорт элбэх эбийиэгэ үлэҕэ киирэн, дьонтуһатыгар үлэлии турар.

Хампаанньа бэлиэ уонна улахан өйөбүлүн хотугу улуустар – Анаабыр уонна Өлөөн – эмиэ туһаналлар. Кинилэргэ АЛРОСА дивиденигэр социальнай эбийиэктэр тутуллалларын таһынан, алмаас хампаанньата грант көрөрүн суотугар биисинэс эйгэтэ сайдар, култуура, ол иһигэр хотугу омуктар төрүт култуураларын, төрүт үгэстэрин тэрээһиннэрэ буолаллар. Холобур быһыытынан Анаабыр улууһугар тэриллэр табаһыттар сүлүөттэрин, ыытыллара үгэскэ кубулуйбут “Байанай” диэн булчуттар уонна балыксыттар бырааһынньыктарын ааттыахха сөп.

Өлөөн эбэҥки национальнай оройуон баһылыга Лена Иванова бэлиэтээбитинэн, АЛРОСАттан кэлэр дивиденд уонна эбии төлөбүр кээмэйэ ардыгар бүтүн улуус бүддьүөтүттэн да таһыччы буолар. Чопчута, оннук түгэн 2017 уонна 2019 сылларга буолбута. Ол да иһин, тустаах улуус социальнай инфраструктуратын сайыннарар, суоллары, олорор дьиэлэри өрөмүөннүүр кыахтанар, уопсайынан, хотугу сир ураты уонна уустук усулуобуйатыгар олорор нэһилиэнньэ өйөбүллээх буолара кыаллар.

Бигэтик сайдарга тирэх буолуу

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев эрдэ бэлиэтээн эппитин курдук, АЛРОСА бөлөҕүн тэрилтэлэриттэн киирэр нолуок уонна нолуоктанатын төлөбүрдэр, олиһигэр дивиденд үбэ, биир бастакынан социальнай өттүнэн олус наадалаах эбэһээтэлистибэни уонна социальнай төлөбүрдэри оҥорууга туттуллар. Ол аата, чуолаан, бүддьүөт эйгэтин үлэһиттэрин хамнаһыгар, кинилэр хамнастарын үрдэтиигэ, доруобуйа харыстабылын тэрилтэлэрин үлэлэтиигэ, сайыннарыыга, социальна йэбийиэктэри, ол иһигэр чиэски сытар, үптэрэ тиийбэт кытыы нэһилиэктэргэ ыытыллар тутууга, барар.

АЛРОСА Саха Өрөспүүбүлүкэтин сиригэр-уотугар алмааһы хостуур үлэни ыытан, туһааннаах территория сайдыытыгар көмөлөһөр, олохтоохтор олорор, үлэлиир усулуобуйаларын оҥорууга, тэрийиигэ дьоһуннаах кылааты киллэрсэр. Бу маннык дьаһаныы – сир баайын хостуур тэрилтэ түстэнэн үлэлиир сиригэр оҥоруохтаах иэһин, эбээһинэһин көстүүтэ эрэбуолбатах, хампаанньа эппиэтинэстээх сыһыанын түмүгэ буолар.

Хампаанньа өрөспүүбүлүкэҕэ киллэрэр биир быһаччыкылаата – үрдүк хамнастаах үлэ миэстэтинэн хааччыйар. АЛРОСА үлэһиттэрэ Саха сиригэр биир муҥутуур үрдүк хамнаһы аахсаллар. Ол курдук, ааспыт, 2020 сылга хампаанньа үлэһиттэрин орто хамнаһа биир ыйга 138,4 тыһ. солк. этэ. 2010-2020 сылларга АЛРОСА үлэһиттэрин орто хамнаһа үс төгүл үрдээбит. Оттон хамнас төһөнөн үрдүүр да, үлэ төлөбүрүн пуондата (ФОТ) оччонон үрдээн иһэр. ФОТ иһигэр араас көҕүлүүр төлөбүрдэр, социальнай өйөбүл үбэ эмиэкиирсэр. АЛРОСА үлэ төлөбүрүн пуондата 2010-2020 сылларга уопсайа 300 млрд солк. тахса буолбут.

Өрөспүүбүлүкэ таһымнаах “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырагыраама үлэлээбит кэмигэр 25 тыһ. тахса Саха сирин олохтооҕо алмаас тэрилтэтигэр үлэҕэ киирбит. Кинилэр ортолоругар араас идэлээхтэр бааллар, этэргэ дылы, оробуочайыттан саҕалаан инженер-техниккэ тиийэ. Кылааһа суох, кылаастара тиийбэт өттө АЛРОСА каадыр бэлэмигэр киинигэр үөрэнэн баран, үлэ булунар кыахтаммыт. Сыччах былырыын, 2020 сылга ити этиллэр анал бырагыраама уонна көннөрү үлэҕэ нобуордуурга хапсан, Саха сириттэн 1735 киһи хамнастаах үлэлэммит.

Хампаанньа ону таһынан Саха сирин ураты кыылларын, көтөрдөрүн (биоразнообразие) тыыннаах хаалларыыга, ахсаан өттүнэн элбэтиигэ ылсан көмөлөһөр. 2009 сыллаахха АЛРОСА хампаанньа быһаччы өйөбүлүнэн тэриллибит “Саха сирин тыыннаах алмаастара” диэн ааттаах айылҕапаарката баар. Ол пааркаҕа араас кыыл-сүөл баар: овцебыктар, яктар, эбириэннээх табалар, саха сылгылара, тайахтар, тыатааҕылар харыстанар сиргэ олохсуйан, өлөр-сүтэр кыһалҕаттан быыһаналлар. 2016 сылтан саҕалаан АЛРОСА хампаанньа хас сыл аайы кыыл таба өлүөнэ-өлөөн популяцията айанныыр суолун (миграциятын) кэтээн, үөрэтэн көрөр. Онуоха табаларга спутнигынан салаллар араадьыйалаах моойторук иилиллэрэ көмөлөһөр.

«Биһиги сыалбытын-сорукпутун дьэҥкэтик көрөбүт. Ол – туох баар кыахпытын, сатабылбытын туһанан, ол иһигэр сир баайын көмөтүнэн Саха сирин өссө үчүгэй, өссө ситиһиилээх оҥоруу буолар. Ол инниттэн үлэ саҥа миэстэлэрин арыйан, сөптөөх хамнаһы олохтоон, социальнай бакыатынан хааччыйан, үлэлээх, дохуоттаах оҥоробут, оскуолалары, балыыһалары, успуорт комплекстары туттарабыт. Туох баар нолуогу кэмигэр төлөһөбүт, аахсыйалаахтарбытыгар үрдүк дивиденнэри төлөһөбүт, тутаах аахсыйалаах биһиэхэ – Саха Өрөспүүбүлүкэтэ.

Бу маны, оҥоһуллар көмөнү барытын олоххо киллэрии – эрэгийиэни дьон олороругар табыгастаах гына оҥорор, дьон олоҕун тупсарар, бэл, таһырдьа ыас хараҥа да кэмигэр сырдыгы түстүүр кыаҕы биэрэр”, – диэн, хампаанньа бэрэсидьиэнэ Сергей Иванов бэлиэтээн этэр.