Күн бүгүн АЛРОСА ааспыт сыллааҕы үлэтин тутаах түмүктэрэ, инники былааннара хайдаҕый? Хостуур алмааһын кээмэйинэн бүтүн аан дойду үрдүнэн инники күөҥҥэ сылдьар Арассыыйа алмааһы хостуур хампаанньатын социальнай бэлиитикэтэ хайдах баран иһэрий? Хампаанньа “тэбэр сүрэҕэ” суолталаах Мииринэй куораты туох уларыйыы күүтэрий? Бу уонна да атын ыйытыыларга бүгүн биһиэхэ “АЛРОСА” АХ генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Алексей Дьячковскай хоруйдаһар.
– Алексей Прокопьевич, 2021 сыл түмүгүнэн, АЛРОСА бөлөх тэрилтэлэрин ханнык тутаах түмүктэрин, ситиһиилэрин бэлиэтиэххин сөбүй?
– 2021 сыл биһиэхэ, син эмиэ бүтүн аан дойду бары хампаанньаларыгар курдук, “хамсык туругуттан” тахсыы кэмэ буолла. “Күн бүгүн биһиги бу түһүмэҕи чиэстээхтик аастыбыт” диэн бигэтик этиэхпитин сөп.
Сыл устата 32,4 мөл. караат алмаас хостонно. Алмаас атыыта 1,4 бүк үрдээн, 45,5 мөл. караакка тэҥнэстэ. 2021 сыл төрдүс кыбартаалыгар, иннинээҕи кыбартаалга тэҥнээтэххэ, 4 % үрдээн, 9,1 мөл. караат буолла.
Бу түгэн, арааһа, 2021 сыл тутаах түмүктэриттэн биирдэстэрэ буолуо: киирбиппитинээҕэр кыаҕыран таҕыстыбыт. Бары бөлөхтөр сомоҕолоһон, дьон көҕө, түмсүүтэ өссө күүһүрдэ. Ол түмүгэр ааспыт сыл биһиги оҥорон таһаарыыбытыгар да, үп-харчы көрдөрүүтүгэр даҕаны үтүө түмүктэри ситистибит. Онон, Саха сирэ, хампаанньа бөлөҕүн аахсыйалааҕа буоларын быһыытынан, өрөспүүбүлүкэ консолидированнай бүддьүөтүгэр таһыччы үрдүк дивидени, о.э. 50 млрд солк. кэриҥэ үбү, ылла. Итинтэн алмаастаах түөлбэ аҕыс улууһун бүддьүөттэригэр 11 млрд солк. кэриҥэ үп тиийдэ. Бу – хампаанньа үлэлээн-хамсаан кэлбит устуоруйатыгар эмиэ муҥутуур үрдүк көрдөрүү. Ол курдук, 2020 сылга бэриллибит дивидени икки бүк куоһарар.
АЛРОСА 2021 с. Саха сирин бүддьүөтүгэр нолуок быһыытынан уонна нолуогу таһынан киллэрбит суумата 90 млрд. солк. буолла. Ити, бастакытынан.
– Хампаанньа социальнай бэлиитикэтин чааһыгар туох уларыйыы, сонун баарый?
– Иккиһинэн, бэлиэтээн этиэхпин баҕарабын: 2021 сылтан АЛРОСА бөлөҕөр социальнай бэлиитикэни ыытыы бастакы түһүмэҕэ саҕаланна. Бэлиэтиир буоллахха, бүтүн дойду, Саха сирин да үрдүнэн, АЛРОСА курдук туох баар социальнай эбийиэктэри – успуорт комплекстарын, култуура тэрилтэлэрин – үбүлээн, көрөн-истэн олорор хампаанньа суох.
Ону таһынан, биһиги хампаанньабыт нэһилиэнньэни социальнай өттүнэн күүскэ өйүүр. Мииринэй оройуонун оҕолорун баһыйар үгүс өттө
АЛРОСА Култуурунай-спортивнай холбоһугун куруһуоктарыгар, сиэксийэлэригэр дьарыктанар. Былырыыҥҥыттан саҕалаан, хампаанньа генеральнай дириэктэрин анал быһаарыытынан, оҕолор комплекска дьарыктанар төлөбүрдэрэ ыйга баара эрэ 100 солк. буола кыччаабыта. Холобур, ити иннинэ хоккей сиэксийэтигэр биир ый дьарыктаныы 1200 солк. кэриҥэ этэ.
Маннык быһаарыы сүрүн сыала – оҕо дьиэ кэргэнин дохуота хайдаҕыттан тутулуга суох, баҕарбыт куруһуогар, сиэксийэтигэр дьарыктанар кыахтаныыта. Атын тэрилтэлэри үөрэтэн көрөр буоллахха, бу өттүгэр АЛРОСА таһыччы чорбойор. Саха сиригэр маннык көмөлөөх хампаанньа чахчыта да суох, Арассыыйаҕа да бэрт ахсааннаах баар.
АЛРОСА генеральнай дириэктэр Сергей Иванов салалтатынан, хампаанньа саҥа социальнай бэлиитикэтин тутаах бириинсиптэрэ оҥоһуллубуттара. Бастакыта. Хампаанньа оройуоннааҕы үөрэх, доруобуйа харыстабылын уонна успуорт сайдыытын бырагырааматын оҥорууга уонна үбүлээһиҥҥэ көхтөөхтүк кыттар. Тутууну үбүлүүрүнэн, аныгы тэрилинэн хааччыйыынан эрэ муҥурдаммакка, үөрэх, эмп тэрилтэлэрин үлэһиттэригэр эбии чэпчэтиилэри, оройуон бары оскуолатыгар үөрэнээччилэри сылаас босхо аһынан хааччыйыыны үбүлүүр.
Иккиһэ. 2021 сылтан саҕалаан АЛРОСА түстэнэн үлэлиир нэһилиэктэрин өйүүргэ анал үбү көрөр буолла. Онон, муниципальнай тэриллиилэр элбэх тутаах кыһалҕаларын быһаарар кыахтаннылар.
Үсүһэ. Генеральнай дириэктэр сорудаҕынан, Мииринэй куораты тупсаҕай гына оҥорууга тиһиктээх үлэ саҕаланна. Бу иннинэ уонна билигин да биһиги хаарбах дьиэттэн көһөрүүгэ, суолу аспааллыырга, фасадтары кырааскалыырга, куорат пааркатын тупсарыыга уо.д.а. улахан сууманы биэрэбит. Уратыта, бу бырайыактар бары тус-туһунан олоххо киирэллэр. Хампаанньа билигин тиһиктээх сыһыаны ирдиир.
– Ити туһунан сиһилии кэпсиэҥ дуу? Оройуон киинигэр чопчу туох уларыйыы киириэҕэй?
– Үлэ-хамнас “Народный актив” диэн уопсастыбаннай хамсааһын уонна АЛРОСА сакааһынан, Мииринэй сайдыытын архитектурнай уус-уран кэнсиэпсийэтигэр олоҕуран барар. Куорат маастар-былаана куорат чугас эргин кэмҥэ сайдыахтаах тутаах хайысхаларын быһаарыахтаах. Ис иһигэр киирдэххэ, бу Уһук Илиҥҥэ олохтоохтор хаачыстыбалаах муниципальнай өҥөнү субу билиҥҥэттэн туһанар кыахтаналларын туһугар, оройуон киинин реновациялыыр былаан буолар. Бу бырайыагынан, Ил Дархан Айсен Николаев өйөбүлүнэн, 2022 сыллааҕы Илиҥҥи экэниэмикэ пуорумугар кыттары былаанныыбыт.
Ити курдук, Мииринэй куораты кэлимник сайыннарыы – АЛРОСА хампаанньа оройуон дьаһалтатын, өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын кытта кыттыгас тус сыаллаах сүрүн соруктарыттан биирдэстэрэ. Ити иһигэр тырааныспар тиһигин уонна хомунаалынай инфраструктураны уларыта тутан тупсарыы, аныгы пааркалары тэрийии, дьон сынньанарыгар сөптөөх атын да зоналары тэрийии, успуорт уонна оҕо былаһааккаларын тутуу уо.д.а. киирэллэр. Мииринэйгэ куорат олохтоохторо сынньанар сирдэригэр уулаах сирдэр, биэрэктээҕи зоналар хайаан да баар буолуохтаахтар. Ол сорук уһаабакка-тэнийбэккэ туолуон наада.
– Оройуоҥҥа тырааныспарынан хааччыллыы таһыма хайдаҕый?
– Ити – хампаанньа тутуһар социальнай бэлиитикэтин биир тутаах түгэнэ. Тоҕо диэтэххэ, Мииринэй – олус мобильнай куорат, олохтоохторо оройуон, өрөспүүбүлүкэ да таһыгар үгүстүк айанныыллар. Мииринэй дьоно уоппускатыгар элбэхтик айанныыра – сэбиэскэй кэмтэн үөскээбит култуура.
Мииринэйгэ билигин саҥа аэропорт тутулла турар. 2024 сыл саҕаланыытыгар үлэҕэ киириэхтээх. Комплекс иһигэр саҥа аэровокзал уонна көтөр аал көтөр-түһэр балаһата тутуллар. Бу маны тутууга АЛРОСА 11 миллиард кэриҥэ солк. үбүлээбитэ.
Иккиһинэн, 2021 сылтан саҕалаан, Мииринэй уонна Полярнай (Удачнай к. баар) аэропортартан Москубаҕа көтүүгэ федеральнай бүддьүөттэн субсидия көрүллэр буолбута. Ону таһынан, 2022 сылтан саҕалаан хампаанньа бары самалык уопсастыбаларын үлэһиттэрэ, муниципальнай тэриллии тэрилтэлэрин, балыыһаларын бары үлэһиттэрэ икки сылга биирдэ эбии чэпчэтиилээх айаны туһанар кыахтаналлар, ону
“АЛРОСА” АХ төлөһөр.
– Олохтоох каадыры бырамыысыланнаска сыһыарыы боппуруоһа хайдах баран иһэрий?
– Стационарнай хампаанньа буоларбыт быһыытынан, уруккуттан да олохтоох каадырга тирэҕирэбит. Өскөтүн биир эмэ “узкай” исписэлииһи өрөспүүбүлүкэ иһиттэн булбатахпына, атын эрэгийиэнтэн көрдүүбүт. Күн бүгүн хампаанньа уонна кини салаа тэрилтэлэрин үлэһиттэрин 90-тан тахса %-на – Саха сиригэр пропискалаах, олохтоох каадырдар. Тутаах уонна онно чугас оҥорон таһаарыыны кэҥэтии суотугар, АЛРОСА аҥаардас ааспыт 2021 сылга 1800 саҥа үлэ миэстэтин арыйбыта. Олор бары кэриэтэ Саха сиригэр аһыллыбыттара. Быйыл эмиэ биир итиччэ үлэ миэстэтин арыйары былаанныыбыт.
Маныаха үгүс үлэһити бастайааннай төрүөккэ уонна Накыын алмаастаах сиригэр баахтанан үлэҕэ ылабыт. Бу манна сыһыаннаан, күн бүгүн АРОСА бөлөх сайдыы таһымыгар уонна саҥа оҥорон таһаарыы аартыгар сылдьарын бэлиэтиир тоҕоостоох. “Мир” руднигы чөлүгэр түһэрии уонна Айхаллааҕы сир аннынааҕы “Юбилейнай” руднигы тутуу былааныгар биллэр хамсааһын баар.
Бу боппурустарга официальнай быһаарыы ылыллыа уонна Мииринэй оройуона сайдыы саҥа түһүмэҕэр үктэниэ диэн бүк эрэллээхпин. Ону кытта, тилэх баттаһа, хампаанньа каадырга наадыйыыта улаатыа турдаҕа.
– АЛРОСА эрэгийиэни кытта ыкса бииргэ үлэлэһиитин сыала тугуй?
– 2021 сылга алмаастаах түөлбэ бары улуустара – Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, Ньурба, Сунтаар, Мииринэй, Ленскэй, Өлөөн уонна Анаабыр 2020 сыл – иккис, 2021 – бастакы аҥаарынааҕы дивиденигэр 1-дии млрд 349 мөл. солкуобайы ылбыттара. 2021 сыл иккис аҥаарынааҕы дивиденнэрин быйыл ылыахтара. Ону таһынан, Ньурба уонна Өлөөн улуустара, кинилэргэ алмаас хостонорун быһыытынан, хампаанньаны кытта түһэрсибит туһунан дуогабарынан эбии үбүлээһини ылыахтара.
Өрөспүүбүлүкэ эрэгийиэннээҕи баалабай бородууктатын үс гыммыт биирин кэриҥэтэ Мииринэй оройуонугар оҥоһулларын, Саха сирин бүддьүөтэ киллэринэр дохуотун аҥаарын кэриэтэ Мииринэй оройуонуттан киирэрин бэлиэтиэм этэ.
Хампаанньа өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар, о.и. Мииринэй оройуонун сайдыытыгар, киллэрэр кылаата сүҥкэн. Сүрүнэ, Ил Дархан Мииринэй оройуонун сайдыытыгар өрөспүүбүлүкэ эмиэ көмөлөһүөҕүн, өйүөҕүн бигэргэтэн турар.
Ил Дархан Айсен Николаев Ил Түмэҥҥэ Анал этиитигэр АЛРОСА өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр аһара улахан суолталааҕын бэлиэтээбитэ. Хампаанньа үлэтэ эрэгийиэн социальнай-экэнэмиичэскэй өттүнэн сайдарыгар принципиальнай тэҥ буолара суолталаах. Бүддьүөт туолуутугар хампаанньа нолуокка төлөбүрэ элбэҕи быһаарар. Ону тэҥэ, Ил Дархан хампаанньа Горнай Бэс Күөлүгэр көмөтүн анаан бэлиэтээбитэ. Ол курдук, онно дьиэ тутуутугар хампаанньа 200 мөл. солк. көрбүтэ.
Айсен Николаев бырамыысыланнас тэрилтэлэрин “үлэлиир эрэгийиэҥҥит муниципальнай тэриллиилэригэр көмөлөһүҥ” диэн ыҥырыытын өйдүүбүт. Биһиги ылыммыт былааммытын, Ил Дархан туруорбут соругар тэҥнээн көрөн баран, сөптөөх суолунан баран иһэрбитин өйдөөбүппүт. Өрөспүүбүлүкэҕэ Ийэ сыла биллэриллибитэ. Ол чэрчитинэн, АЛРОСА Мииринэйгэ уонна алмаастаах түөлбэ улуустарыгар социальнай бэлиитикэни өссө күүһүрдүө.
АЛРОСА социальнай өттүнэн эппиэтинэһи сүгэр бэлиитикэтин салгыы да тутуһан үлэлиэ. Ол иһигэр түстэнэн үлэлиир сирдэригэр олохтоох нэһилиэнньэни өйөбүл, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун олоҕун уйгутун тупсарыы, дьарыктаах буолуу таһымын үрдэтэргэ көмөлөһүү уо.д.а. киирэр.
Ол иһин биһиги күн бүгүҥҥүттэн өрөспүүбүлүкэ уонна улуустар дьаһалталарын салайааччыларын кытта сүбэбитин холбоон, ылыммыт былааммытын хайаан да олоххо киллэрэр гына үлэлиэх кэриҥнээхпит. Үтүмэн үгүс үлэ күүтэр.
Елена Тихонова суруйуутун ЛОһУУРА тылбаастаата.
