«Биһиги дойдубут алмаас хостуур бырамыысыланнаһын историята – дьоруойдуу быһыы, таһаарыылаах, килбиэннээх үлэ түмүгүнэн ситиһиллибитэ. Хас биирдии үлэһит үлэ үрдүк түмүктээх буоларыгар дьулуһара. Билигин алмаастаах кыраай тыыннаах историятын үбүлүөйдээх көрсүһүүлэр кэмнэригэр атах тэпсэн олорон эрэ уруккуну-хойуккуну ахтыһар ураты-истиҥ кэпсэтиилэргэ, ордук-хос саҥата суох, үтүмэн үлэни көрсүбүт бастакы алмааһы хостооччулар харахтарын көрүүтүгэр, сэмэй мичээрдэригэр бэлиэтии көрүөххэ сөп».
Бу маннык курдук тыллартан Үөһээ Бүлүү оройуона АЛРОСАны кытта уһун кэмнээх бииргэ үлэлэһиилэрин үтүө уопутугар анаммыт «Алмазов якутских невидимые грани...» диэн бэртээхэй кинигэ саҕаланар.
Бу сонун, үбүлүөйдээх кинигэ сүрэхтэниитэ Саха АССР төрүттэммитэ – 100, “АЛРОСА” аахсыйалаах хампаанньа төрүттэмитэ – 30 уонна Үөһээ Бүлүү оройуонун АЛРОСАҕа баахтанан үлэҕэ туруммут бастакы биригээдэтэ төрүттэммитэ лоп курдук 30 сылыгар сыһыаран, бу дьыл бэс ыйын 3 күнүгэр Айхал бөһүөлэгэр буолан ааста. Бу манна этиллэр баахта биригээдэтэ олохтоох нэһилиэнньэ алмаас хостуур бырамыысыланнаска сыстан үлэлииригэр аан бастакы олугу, тирэҕи уурбута.
«Хас биирдии Арассыыйа олохтооҕо Саха сирин туох хайа иннинэ алмааһы кытта ситимнээн өйдүүр, оттон Саха сирин саҥа историята – Сэбиэскэй тутул кэннинээҕитэ – алмаас хампаанньатын кытта быстыспат ыкса сибээстээх. Ол гынан баран, биһиги бу кинигэҕэ алмаас бырамыысыланнаһын төрүттэспит, билигин да төрүттэһэ сылдьар, билиҥҥи Саха сирин эрэ буолбакка, бүтүн дойду туруктаах олоҕун тутуһар туруу үлэһит алмаас хостооччулар, судургу оробуочайдар тустарынан кэпсиэхпитин баҕарабыт.
Бу кинигэ элбэх дьон, ол иһигэр манна кэпсэнэр дьоруойдарбыт кыттыыта суох суруллар кыаҕа суоҕа. Онон, айар кэлэктиип уонна тус бэйэм ааппыттан кинигэ тахсарын өйөөбүт, сыаната биллибэт матырыйаалларынан көмөлөспүт хас биирдии дьоммутугар ис сүрэхпититтэн махтанабын. Улахан махталбытын тиэрдэбит – Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын салайааччыта Владимир Егоровка», – диэн кинигэни түмэн-таҥан оҥорбут ааптар Агния Игнатьева анаан бэлиэтиир.
Быйыл Саха сирин хас биирдии оройуона, хас биирдии администрацията төрөөбүт өрөспүүбүлүкэбит үбүлүөйдээх сылын бэйэтэ туһунан ситиһиилэрдээх көрсөр. Манна даҕатан, ааспыт кэми анааран, история тутаах түгэннэригэр тустаах сыанабыл оҥоһуллар. Ол курдук, Үөһээ Бүлүү оройуонун көҕүлээһининэн, «Алмазов якутских невидимые грани...» диэн үбүлүөйдээх кинигэ бэчээттэммитэ. Бу манна 90-с сылларга дойду бүттүүнүн үрдүнэн бүрүүкээбит, иннэ-кэннэ биллибэт уустук кэмҥэ толоруулаах былаас оройуон дьаһалталарын уонна АЛРОСА бырамыысыланнас тэрилтэтин көмөтүнэн, судаарыстыба туруорбут социальнай соруктарын толоруу хайдах быһыылаахтык ыыппыта дьэҥкэтик ойууланар.
Үгэстэри салҕаан
Бу кинигэ аҥаардас Үөһээ Бүлүү оройуонугар уонна АЛРОСА-ҕа эрэ буолбакка, бүттүүн Саха сиригэр суолтата улахан. Кинигэҕэ өрөспүүбүлүкэҕэ алмаас бырамыысаланнаһын төрүттэниитэ, бастакы алмаас хостооччулар уонна билигин үлэлии сылдьар исписэлиистэр киэҥ историялара сырдатыллар. Алмаас бырамыысыланнаһа сыыйа-баайа сайдан испит отут сылын усталаах-туоратыгар араас түгэннэр, ол иһигэр олохтоох тыа сирин үлэһит дьонун тус олоҕун таарыйбыт түгэннэр да элбэхтэрэ. Ол барыта ааҕааччы кутун таарыйар гына ойууланар. Манна кэпсэнэр быһыыны-майгыны кинигэҕэ суруллар дьоруойдар бэйэлэрин истэринэн аһардыбыттара, илэ көрсүбүттэрэ. Кинилэр олохторун ааспыт историятыгар үүнэр көлүөнэ Саха сирин олохтоохторун кэлэр кэскилэ эмиэ көстөр. Оттон кинилэртэн хампаанньа, өрөспүүбүлүкэ, бүтүн дойду инникитэ тутулуктаах.
«Мин “Алмазов якутских невидимые грани...” кинигэ хас биирдии баһа судургутук алмаас хостооччулар олохторун эрэ ойуулаабат, ону кытта тэҥинэн өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтэ бырамыысыланнаска кыттыытын курдук тыын суолталах ыйытыкка чопчу харданы биэрэр диэм этэ. Онуоха, кинигэ этэрэ биир: күн күн бүгүн алмаас хостуур бырамыысыланнаска олохтоох каадыр – идэҕэ дьиҥ бэринилээх профессионал, үрдүкү кылаастаах исписэлиис уонна АЛРОСА-ҕа уопуттаах салайааччы буола үүммүт. Кинилэртэн үгүстэрэ алмаас хостооһунугар таһаарыылаахтык үлэлээн, бэйэлэрин уонна килбиэннээх үлэлэрин көрдөрөн, судаарыстыба үрдүк наҕараадатыгар тиксибиттэр. Бүгүн биһиги кэлэктииппитигэр бастакы суолу тэлээччилэр – ол эбэтэр, Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх алмаас салаатын бастакы үлэһиттэрин – хайыы үйэ иккис көлүөнэ дьоно, кинилэр уолаттара уонна кыргыттара үлэлии, айа-тута сылдьаллар.
АЛРОСА бастакы уочарат быһаарыллыахтаах сыалыгар-соругар кинилэри үлэлиир сөптөөх усулуобуйанан хааччыйыы уонна хампаанньа түстэнэн үлэлиир сирдэрин экэнэмиичэскэй сайдыыта бигэ тирэхтээх уонна бөҕөх буоларын ситиһии киирэр. Ол да иһин, күн бүгүн биһиги Үөһээ Бүлүү бастакы суолу тэлээччилэрэ олохтообут үтүө үгэстэрин, дьаныһан туран, салгыы тутуһабыт. Өрөспүүбүлүкэни кытта кыттыһан, Саха сирин олохтоохторун алмаас хампаанньатыгар үлэнэн хааччыйар туһуттан тиһиктээх үлэни ыытабыт. Бастакы алмаасчыттар – Үөһээ Бүлүүттэн сылдьар геологтар, шахтердар, улахан кыамталаах массыыналар суоппардар – дьыалалара билигин өссө кэҥээн-тэнийэн, бүтүн өрөспүүбүлүкэ таһымыгар салҕанар.
Ыччат дьон “Алмазов якутских невидимые грани...” кинигэни аахтаҕына, үлэтинэн-хамнаһынан өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй туругун сайыннарар, туруктаах олоҕу уһансар, иллээх-эйэлээх, улахан “АЛРОСА” хампаанньаҕа үлэҕэ киирэн, идэни тупсарар, карьератын үрдэтэр туһунан толкуйданыа диэн эрэллээхпин», – диэн, АЛРОСА Дьокуускайдааҕы салаатын начаалынньыга Ладимир Аргунов санаатын үллэстэр.
Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска
Саха сиригэр бырамыысыланнас сайдыыта – дьиҥ баар чахчы. Оттон бу үлэ 1924 сыллаахха, баара эрэ 26 саастаах Максим Кирович Аммосов өрөспүүбүлүкэҕэ бырамыысыланнас сайдар кыаҕын үөрэтэр-чинчийэр наада диэн, дойду бөдөҥ учуонайдарын кытыаран туран, ССРС АН билимҥэ эспэдииссийэтин Саха сиригэр ыытары көҕүлээбит кэмиттэн саҕаламмыта.
ХИФУ философияҕа кафедратын сэбиэдиссэйэ, философия билимин дуоктара Андрей Саввинов бэлиэтээбитин курдук, Агния Дмитриевна кинигэтэ, манна диэн эттэххэ, Саха сирин олохтоохторун бырамыысыланнас оҥорон таһаарыытыгар, чуолаан алмаас хостуур салааҕа, сыһыарыы саҥа түһүмэҕин ойуулуур. Ааспыт үйэ 90-с сылларыгар Үөһээ Бүлүү тыатын сирин ыччата оҥорон таһаарыы сонун хамсааһынын саҕалаан, АЛРОСА-ҕа баахта ньыматынан үлэҕэ кыттан барбыта. Ис-иһигэр киирдэххэ, бу саҕалааһын билигин баар “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” бырайыак саҕаланыыта, үнүгэһэ этэ диир оруннаах. Бу хамсааһыны саҥалыы тыынынан сөргүтээччи – кинигэ ааптара Агния Игнатьева буолар. Кини оччолорго Үөһээ Бүлүү оройуонугар Дьарыктаах буолуу киинин салайара.
Бу хамсааһын оройуон таһымыттан саҕалаан, бырабыыталыстыбаҕа, бэрэсидьиэҥҥэ тиийэ, өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салалтатын өттүттэн өйөбүлү ылбыта. Ол курдук, дьоҕус баахта ньымата социальнай партнердаһыы саҥа, сонун ньыматыгар кубулуйда.
Бу кинигэ алмаас үлэһиттэрин, биһиги кэммит олохтоохторун туһунан кэпсиир. Кинилэр бүгүҥҥү олоххо ирдэнэр, наадалаах буолар, саҥа олоҕу тутуһар кыахтанар ыра санааларын ситиһэр сыалларын хайдах быһыылаахтык толорон, сайдан испиттэрэ манна саас-сааһынан ойууланар. Билигин кинилэр киэн тутта, Саха сирин хас эмэ тыһыынчанан ахсааннаах хайа үлэһиттэриттэн – алмааһы хостооччуларыттан биирдэстэринэн ааҕынар толору кыахтаахтар.
«Икки ый анараа өттүгэр миэхэ кинигэ ааптара Агния Игнатьева үбүлүөйдээх кинигэ сүрэхтэниитин ыытар туһунан тыл көтөхпүтэ. Бу кинигэ – 90-с сыллардаахха бииргэ үлэлэһии төрүттэниитин уонна баахтанан үлэлээччи олохтоох ыччат хампаанньаҕа хайдах үлэҕэ киирбитин, бырамыысыланнаска үлэлииргэ анаан олохтоох каадыры бэлэмниир бүтүн тиһик хайдах быһыылаахтык таҥыллыбытын кэпсиир балай да улахан таһаарыы. Биллэн турар, бу маннык үлэ Саха сиригэр чугас, бэйэ хампаанньатын иһигэр эрэ кыаллар кыахтааҕа. Билигин АЛРОСА-ҕа уруккулуу эттэххэ, СГУ-ну, билиҥҥинэн, ХИФУ-ну, МПТИ-ни бүтэрбит элбэх ыччат үлэлиир. Кинилэр бастаан үлэҕэ киирэллэригэр оробуочай идэттэн саҕалаабыт эбит буоллахтарына, билигин үгүстэрэ араас тамымнаах салайааччы буолан, үүнэн-сайдан таҕыстылар. Бу буолар – социальнай лифт дьайыытын бу олоххо көстүүтэ, ити барыта олох историята буолан, тустаах кинигэҕэ сиһилии суруллар.
Онон, АЛРОСА-ҕа үлэлии киирэргэ суоттанар, баҕарар дьоҥҥо олус туһалаах буолуоҕа», – диэн, Айхал бөһүөлэгэр баар «Эрэл» диэн национальнай-култуурунай түмсүү бэрэссэдээтэлэ Наталия Трофимова санаатын үллэстэр.
Ыстатыйаны Андрей Саввинов: «Агния Дмитриевна кинигэтэ – 90-сылларга, биһиги дойдуга уустук кэмнэргэ, АЛРОСА оннун-тойун булунар, сайдыы суолугар турар кэмигэр, Саха сирин олохтоохторун дьоруойдуу быһыыларын ойуулуур” диэн тылларынан түмүктүөхпүн баҕарабын.
Андрей ШИЛОВ суруйуутуттан
